A hi nge wena ni n’wana wa wena loyi a nga ni malembe ya mune mi tshamela ku kanetana naswona n’wana wa wena hi yena a talaka ku vula rito ro hetelela.

• Loko u n’wi rhuma leswaku a endla swo karhi a nga swi lavi, u endla onge a nga ku twanga.

• Loko u n’wi byela leswaku a nga endli swo karhi, u va ni ximbilwambilwana a kalakala.

U nga tivutisa u ku: ‘Xana leyi ko va ndlela ya ku kula? Xana loko a ya a kula u ta swi tshika?’

U nga dyondzisa n’wana wa wena leswaku a yingisa. Kambe hi nga si bula hi mhaka leyi, kambisisa leswi n’wi endlaka a tikhoma hi ndlela yoleyo.

Loko n’wana wa wena a ha ku velekiwa, ntirho wa wena tanihi mutswari a ku ri ku n’wi khathalela ntsena. A wu n’wi khathalela eka xin’wana ni xin’wana. Xa yena a ku ri ku rila ntsena ivi wena u ta hi ku tsutsuma u lava ku tiva leswaku ku endleka yini. I ntiyiso leswaku hi nkarhi wolowo ku endla tano a swi ri swa nkoka. Ricece ri lava nkhathalelo wa mutswari nkarhi hinkwawo.

Kambe endzhaku ka tin’hweti to tala n’wana u ta sungula ku lava ku tiendlela swilo a endla onge yena se i hosi ivi vatswari va va malandza lawa a nga ta ma yisa hala ni hala. Loko n’wana se a ri ni malembe mambirhi, u sungula ku xiya leswaku vuhosi bya yena byi herile. Vatswari va yena a va ha endli xin’wana ni xin’wana lexi a xi lavaka; kambe va lava leswaku a va yingisa. Leswi swi endla leswaku n’wana a sungula ku chava swinene. Van’wana va sungula ku va ni ximbilwambilwana. Van’wana va sungula ku nga ha va yingisi vatswari naswona va lava ku vona leswaku va ta endla yini.

Hi nkarhi wolowo wo tika, mutswari u fanele a kombisa leswaku hi yena a lawulaka ni ku nyikela milawu naswona n’wana u fanele a yingisa milawu yoleyo. Kambe, xana mutswari a nga endla yini loko n’wana a nga lavi ku yingisa hilaha swi kombisiweke hakona eka mhaka leyi?

Kongomisa. N’wana u ta ku yingisa ntsena loko a swi xiya leswaku hi wena u rhangelaka ekaya. Kombisa vulawuri bya wena hi ndlela leyi ringaniselaka. Masiku lawa, vanhu lava tivulaka vativi va endle leswaku rito leri nge vulawuri ri nga ha vi na nkoka. Un’wana u kale a vula leswaku vulawuri bya vatswari a byi “amukeleki.” Kambe entiyisweni loko mutswari a debyisa voko swi nga endla leswaku n’wana a pfilunganyeka, a tiendlela ku rhandza, a tilawula. Sweswo a swi endli leswaku a kula a ri ni mahanyelo lamanene.—Nawu wa Bibele: Swivuriso 29:15.

Tshinya n’wana. Xihlamusela marito xin’wana xi hlamusela rito leri nge tshinya tanihi “ku letela loku pfunaka munhu leswaku a yingisa kumbe a lawuleka ngopfungopfu loko a tlule nawu.” Kambe ku tshinya a ku fanelanga ku nga twisiseki kumbe ku va nxaniso. A ku fanelanga ku siya n’wana a pfilunganyekile a nga tiyimiseli ku hundzuka.—Nawu wa Bibele: Swivuriso 23:13.

Twisiseka. Vatswari van’wana va kombela vana va vona leswaku va va yingisa. (“Ndzi kombela u ya basisa kamara ra wena.”) Swi nga endleka leswi swi twala tanihi mavulavulelo lamanene. Kambe sweswo swi endla leswaku n’wana a vona onge a swi bohi ku endla leswi a komberiwaka swona. Ematshan’weni yo debyisa voko, nyika n’wana wa wena swileriso leswi twalaka.—Nawu wa Bibele: 1 Vakorinto 14:9.

Teka xiboho. Loko u ku e-e, u nga cinci naswona tiyiseka leswaku n’wina tanihi vatswari ma pfumelelana. Loko mi vurile leswaku mi ta n’wi xupula njhani n’wana loko a nga yingisi, endlani tano. Mi nga kanetani ni n’wana kumbe ku ringeta ku hlamusela leswaku ha yini mi teke xiboho xo karhi. Xiyimo xi ta mi olovela n’wina ni n’wana loko ‘ina wa n’wina a va ina’ naswona “e-e wa n’wina, a va e-e.”—Yakobo 5:12.

Vana ni rirhandzu. Endyangwini a ku fanelanga ku tirha mhaka ya xidemokrati kumbe ku khomana hi voko ra nsimbi. Kambe ndyangu i lunghiselelo ra Xikwembu leri eka rona vana va faneleke va kongomisiwa hi rirhandzu leswaku va va ni mahanyelo lamanene. Sweswo swi katsa ku va va tshinyiwa leswaku va dyondza ku yingisa ni ku titwa va sirhelelekile.