LOKO wena kumbe munhu loyi u n’wi rhandzaka a ri ni vuvabyi bya mianakanyo, xana a wu ta titwa njhani? Lexi tsakisaka hileswaku vuvabyi bya mianakanyo byi nga tshunguleka. A hi kambisiseni swilo swi nga ri swingani leswi u faneleke u swi tiva leswi nga ta endla leswaku u byi twisisa kahle vuvabyi bya mianakanyo. *

“Vuvabyi bya mianakanyo byi khoma vanhu va madzana ya timiliyoni emisaveni hinkwayo naswona byi khumba vutomi bya varhandziwa va vona. Hi ku famba ka nkarhi munhu un’we eka va mune u ta khomiwa hi vuvabyi bya mianakanyo. Ntshikilelo i nchumu lowukulu lowu endlaka leswaku vanhu va vabya emisaveni hinkwayo. Rihuhu ni vuvabyi bya swipfukela i swin’wana swa swilo leswi vangaka vuvabyi bya mianakanyo. . . . Hambileswi vanhu vo tala va khumbekeke, vuvabyi bya mianakanyo a byi tiveki, bya honisiwa ni ku tekeriwa ehansi.”—Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo (WHO [World Health Organization]).

Hi ku ya hi WHO, vanhu vo tala lava nga ni vuvabyi bya mianakanyo va papalata ku lava vutshunguri hikwalaho ko chava leswaku vanhu a va nge he va xiximi.

The National Alliance on Mental Illness yi vike leswaku hambileswi vuvabyi byo tala bya mianakanyo byi tshungulekaka, le United States vanhu lavakulu va kwalomu ka 60 wa tiphesente ni vantshwa va kwalomu ka 50 wa tiphesente lava nga ni malembe ya 8 ku ya eka 15 lava nga ni vuvabyi bya mianakanyo a va byi kumanga vutshunguri eka lembe leri nga hundza.

I yini vuvabyi bya mianakanyo? Vativi va hlamusela leswaku vuvabyi bya mianakanyo byi kavanyeta ndlela leyi munhu a ehleketaka ha yona, leyi a lawulaka mintlhaveko yakwe swin’we ni mahanyelo yakwe. Hakanyingi xiyimo lexi xi kavanyeta vuswikoti lebyi munhu a nga na byona byo vulavurisana ni van’wana ni ndlela leyi a swi langutaka ha yona swilaveko swakwe swa siku ni siku.

Swikombiso swa vuvabyi lebyi a swi fani, swi titshenge hi vuvabyi ni swiyimo swa munhu. Byi nga ha khoma vanhu va rimbewu rihi ni rihi, malembe, ndhavuko, rixaka, vukhongeri kumbe xiyimo xa dyondzo ni muholo. Vuvabyi bya mianakanyo a byi vangiwi hi ku tsana ka munhu. Loko vanhu lava nga ni vuvabyi lebyi va kuma vutshunguri lebyi faneleke, va nga tshunguriwa kutani va hanya vutomi lebyi vuyerisaka ni lebyi nga ni xikongomelo.

Vativi va vuvabyi bya mianakanyo va nga tshungula vanhu vo tala lava nga ni vuvabyi lebyi hi ndlela leyi humelelaka. Kutani goza ro sungula ra nkoka i ku kuma xiringanyeto eka dokodela leri nga ni vutivi ni ntokoto wo tshungula vanhu lava nga ni vuvabyi lebyi.

Hambiswiritano, lava xanisiwaka hi vuvabyi lebyi va nga vuyeriwa eka ntokoto wo tano ntsena loko va amukela vutshunguri lebyi faneleke. Leswi swi nga ha lava leswaku va hlula nchumu wihi ni wihi lowu nga ha va sivelaka ku vulavula ni van’wana hi vuvabyi lebyi bya mianakanyo. Vutshunguri bya kona byi nga ha katsa ku vulavula ni vativi lava leteriweke ku tshungula vuvabyi bya mianakanyo lava nga va pfunaka ku twisisa vuvabyi bya vona, ku tlhantlha swiphiqo ni ku va khutaza leswaku va nga tshiki vutshunguri bya vona. Loko va ri karhi va kamberiwa, xirho xa ndyangu kumbe munghana a nga va mpfuno swinene hi ku va tiyisa ni ku va seketela.

Vanhu vo tala va dyondze ku langutana ni vuvabyi bya mianakanyo endzhaku ka loko va xi twisise kahle xiyimo xa vona ni ku landzela vutshunguri lebyi va nyikiweke byona hi vativi va vuvabyi bya mianakanyo. Mark loyi a tshahiweke eku sunguleni u ri: “Emahlweni ko va ku kumiwa leswaku nsati wa mina u ni vuvabyi bya mianakanyo, a hi nga tivi swo tala hi vuvabyi lebyi. Kambe hi dyondze ku langutana ni xiyimo lexi ni ku va hi pfumelelana na xona. Hi ku famba ka nkarhi, hi vuyeriwe hi nseketelo lowu tshembekaka  wa vativi va vuvabyi bya mianakanyo swin’we ni wa swirho swa ndyangu ni vanghana.”

Claudia u pfumelelana ni mhaka leyi. U ri: “Eku sunguleni loko ku kumeka leswaku ndzi ni vuvabyi lebyi a swi fana ni loko ndzi kuma xigwevo xo tshama ekhotsweni. Hambileswi vuvabyi bya mina byi endleke leswaku hi nga ha koti ku endla swo karhi havumbirhi bya hina, ndzi dyondze leswaku hambi ku ri swihinga leswi vonakaka swi tika swi nga hluriwa. Kutani ndzi langutana ni vuvabyi bya mina bya mianakanyo hi ku tirhisana ni madokodela, ni ku aka vuxaka ni van’wana.”

Bibele a yi vuli swona leswaku ku aka vuxaka ni Xikwembu swi tshungula swiphiqo swa rihanyo. Nilokoswiritano, mindyangu yo tala emisaveni hinkwayo yi kume nchavelelo ni matimba eka leswi Bibele yi swi dyondzisaka. Hi xikombiso, Bibele ya hi tiyisekisa leswaku Muvumbi wa hina loyi a nga ni rirhandzu u tsakela ku chavelela lava “tshovekeke mbilu” ni lava “pfotlokeke emoyeni.”—Pisalema 34:18.

Hambileswi Bibele yi nga riki buku ya swa vutshunguri, yi nyikela nkongomiso lowu twisisekaka lowu nga hi pfunaka ku langutana ni swiyimo swo tika. Nakambe Bibele yi nga hi nyika ntshembo hi vumundzuku laha vanhu emisaveni va nga ta va va nga ha vabyi. Rito ra Xikwembu ri hi tshembisa leswi: “Hi nkarhi wolowo mahlo ya lava nga voniki ma ta pfuriwa, ni tindleve ta lava nga twiki ti ta pfuriwa. Hi nkarhi wolowo la khutaka u ta tlula kukota mhunti, ni ririmi ra la nga vulavuriki ri ta huwelela hi ku tsaka.”—Esaya 35:5, 6.