LESWI xi nga xiharhi lexi tshamaka xi etlele hi vuxika, loko xi sungula ku etlela, miri wa xona wu sungula ku titimela swinene. Xana wu nga titimela ku fikela kwihi? Vunyingi bya vamaxindyana lava tshamaka enkeleni etindhawini leti titimelaka ngopfu swi tikomba onge mimiri ya vona hi yona leyi titimelaka ku tlula swiharhi hinkwaswo—loko miri wa maxindyana loyi wu sungula ku titimela wu fika kwalomu ka -2,9 wa tidigri! Hi nga langutela leswaku byongo bya yena byi va gwitsi ehansi ka matitimelelo yo tano. Xana maxindyana loyi u swi kotisa ku yini ku hanya ehansi ka maxelo yo tano?

Xiya: Endzhaku ka mavhiki man’wana ni man’wana mambirhi kumbe manharhu hi nkarhi lowu maxindyana loyi a vaka a ha etlele hikwalaho ka xirhami, wa tihlakahla leswaku miri wakwe wu vuyela eka mahiselo ya wona ya ntolovelo ku nga 36,4 wa tidigri kutani a nga ha twi ku titimela ku ringana kwalomu ka 12 ku ya eka 15 wa tiawara. Valavisisi va vula leswaku nkarhi lowu wa ku hisa hambileswi wu komeke wu hetisisa xiphemu lexikulu eku endleni ka leswaku byongo bya xiharhi lexi byi nga vi gwitsi kutani xi fa. Ku engetela kwalaho, loko maxindyana loyi a etlela hi nkarhi wa xixika swi tikomba onge nhloko yakwe yi sala yi kufumelanyana ku tlula miri wa yena hinkwawo. Eka nkambisiso lowu endliweke elaboratori, ku kumeke leswaku ku titimela ka nhamu ya maxindyana loyi a ku vi ehansi ka 0,7 wa tidigri.

Loko maxindyana loyi a sungula ku famba-famba loko ku titimela se ku herile, byongo bya yena byi sungula ku tirha hi ndlela leyi tolovelekeke ku nga si hela ni tiawara timbirhi. Entiyisweni, nkambisiso wun’wana wu ringanyeta leswaku byongo bya maxindyana byi tirha kahle ku tlula eku sunguleni endzhaku ka loko ku titimela ku herile! Valavisisi va hlamarisiwa hi ndlela leyi byongo bya xiharhi lexi byi kotaka ku tivuyetela ha yona. Va byi fanisa ni byanyi lebya ha ku hlukaka enhoveni endzhaku ka loko ku ve ni ritshwa.

Vativi va tshemba leswaku ndzavisiso wa vona wa vutomi bya maxindyana loyi a tshamaka enkeleni etindhawini leti titimelaka ngopfu, wu ta va pfuna ku yi twisisa kahle ndlela leyi byongo bya munhu byi tirhaka ha yona. Xikongomelo xa vona i ku dyondza leswi engetelekeke malunghana ni ndlela leyi va nga pfuxetaka tisele ta byongo ha yona kumbe ku sivela ku vaviseka ka tona loko munhu a khomiwe hi mavabyi ya byongo, lama katsaka ni vuvabyi bya ku lahlekeriwa hi miehleketo lebyi vuriwaka Alzheimer.

U anakanya yini? Xana byongo lebyi nga ni risiha bya maxindyana loyi a tshakama enkeleni etindhawini leti titimelaka ngopfu byi lo tiendlekela kumbe byi lo endliwa?