HI KU ya hi Ndzawulo ya Rihanyo ni Vukorhokeri bya Vanhu ya le United States, nhlayo ya vantshwa lava nyuheleke swinene yi phindhiwe kanharhu naswona nhlayo ya vana lava nyuheleke swinene yi phindhiwe kambirhi exikarhi ka 1980 na 2002. Vuvabyi lebyi fambisanaka ni ku nyuhela ka vana byi katsa nsusumeto wa le henhla wa ngati, vuvabyi bya chukele, vuvabyi bya mbilu ni mixaka yo hambana-hambana ya khensa. *

Ku nyuhela ka vana ku nga ha vangiwa hi swivangelo swo tala, leswi katsaka ku heta nkarhi wo tala u tshamile ni ku nga endli vutiolori, swinavetisi swo tala leswi kongomisiweke eka vantshwa swin’we ni swakudya leswi nga riki na rihanyo leswi kumekaka hi ku olova ni leswi nga durhiki. Ntsindza wo Lawula Vuvabyi wa le United States wu ri: “Ku nyuhela ka vana swi vangiwa hi ku dya swakudya leswi nga ni ti-kilojoules to tala ni ku nga endli ntirho wa mavoko.”

Vana, vantshwa ni vanhu lavakulu va ta va va endla kahle loko vo kambisisa madyelo ya vona. Ku teka magoza ma nga ri mangani handle ko hundzeleta madyelo, swi nga cinca xiyimo. Hi xikombiso, xiya ntokoto wa muntshwa loyi a vuriwaka Mark, loyi ku cinca madyelo yakwe swi n’wi pfuneke swinene leswaku a va ni rihanyo lerinene ni ku tshama a tsakile. U ri: “A ndzi swi dya ngopfu swakudya leswi nga riki na rihanyo.” Mutsari wa Xalamuka! u vulavule na yena leswaku a n’wi hlamusela ndlela leyi a ma cinceke ha yona madyelo yakwe.

U sungule rini ku va ni xiphiqo xo dya swakudya leswi nga riki na rihanyo?

Ndzi sungule loko ndzi heta xikolo xa le henhla. Hi nkarhi wolowo ndzi sungule ku dya ngopfu etirhesiturente. A ku ri ni tirhesiturente timbirhi ekusuhi ni laha ndzi tirhaka kona, kutani a ndzi dya lanci eka yin’wana ya tona siku ni siku. Ndzi kume leswaku swa ndzi olovela swinene ku ya xava swakudya eka tona ku tlula ku tiendlela swona.

Xana u swi tshikile loko se u tshama u ri wexe?

Madyelo ya mina ma nyanyile. A ndzi nga swi koti ku sweka naswona a ndzi nga ri na mali yo tala; kambe rhesiturente leyi a ndzi yi rhandza a yi nga ri ekule, a ndzo hundza switarata swimbirhi ntsena ivi ndzi fika. A swi ndzi olovela swinene ku dya kwalaho naswona a swi nga ndzi dyeli mali yo tala. A ndzi dya swakudya leswi nga riki na rihanyo naswona a ndzi dya swo tala swinene. A ndzi nga swi rhandzi ku dya swakudya swa mpimo lowu tolovelekeke. A ndzi oda machipisi lama engetelekeke,  bodlela lerikulu ra namuneti ni hamburger yin’wana leyikulu—a ndzi xava nchumu wun’wana ni wun’wana lowukulu eka hinkwaswo leswi a ndzi ta kota ku swi hakelela.

I yini lexi ku susumetele ku cinca madyelo ya wena?

Loko ndzi ri ni malembe lama nga ehansi ka 25, ndzi sungule ku ehleketa swinene hi rihanyo ra mina. A ndzi nyuherile. Minkarhi hinkwayo a ndzi titwa ndzi karhele naswona a ndzi nga titshembi. Kutani ndzi xiye leswaku ndzi fanele ndzi cinca madyelo ya mina.

U swi kotise ku yini ku lawula madyelo ya wena?

Ndzi sungule ku cinca madyelo ya mina hakatsongo-tsongo. Goza ro sungula, ndzi hungute mpimo wa swakudya leswi a ndzi swi dya. A ndzi tibyela ndzi ku, “Leswi a hi swakudya swo hetelela; ndzi ta tlhela ndzi dya.” Minkarhi yin’wana a ndzi boheka ku suka hi ku kongoma etafuleni leri nga ni swakudya. Kambe endzhaku ka sweswo a ndzi titwa ndzi tsakile onge hiloko ndzi lo hlula emphikizanweni wo karhi.

Xana u boheke ku endla mindzulamiso yo karhi leyikulu?

Ina, swilo swin’wana ndzi boheke ku swi tshika hi ku helela. Hi xikombiso, ndzi tshike ku nwa namuneti kutani ndzi nwa mati ntsena. Sweswo a ku nga ri matlangwana hikuva a ndzi yi rhandza ngopfu namuneti naswona mati a ndzi nga lavi ni ku ma vona. Loko ndzi heta ku nwa mati, a ndzi nwa juzi yitsongo leswaku ndzi nandzihisa nomu. Kambe endzhakunyana ka nkarhi, ndzi sungule ku ma rhandza ngopfu mati.

I yini leswi u swi endleke handle ko tshika ku dya swakudya leswi nga riki na rihanyo?

Ndzi swi sive hi swakudya leswi nga ni rihanyo naswona ndzi sungule ku dya mihandzu yo tanihi maapula, mabanana, tiharabeyi, ti-blueberrie, ti-raspberrie ni makhalavatla. Nakambe ndzi sungule ku dya nyama leyi nga riki na mafurha yo tala yo tanihi huku kumbe nhlampfi. Hi ku famba ka nkarhi swakudya sweswo ndzi sungule ku swi rhandza swinene. Ndzi tikarhatela ku dya matsavu yo tala ku tlula swakudya leswin’wana. Ndzi xiye leswaku a ndzi dyi ngopfu hi nkarhi wa lanci ni wo lalela loko ndzi rhange hi ku khomisa nyoka. Hi ku famba ka nkarhi, ndlela leyi a ndzi swi rhandza ha yona swakudya leswi nga riki na rihanyo yi hungutekile.

Xana u swi tshike hi ku helela ku dya etirhesiturente?

E-e, ndza ha ya minkarhi yin’wana. Kambe loko ndzi ya, ndza tilawula leswaku ndzi nga dyi ngopfu. Loko ndzi tiseriwa swakudya swo tala ngopfu, ndzi kombela leswaku va ndzi nyika xibokisana xo chela swakudya ivi ndzi chela hafu ya swona eka xona ndzi nga si sungula ku dya. Hi ndlela yoleyo, ndzi dya mpimo lowu faneleke ematshan’weni yo dya ngopfu hikwalaho ka leswi ndzi nga laviki ku siya swakudya epuletini.

Yi ku vuyerise njhani mindzulamiso leyi u yi endleke?

Miri wa mina wu hungutekile naswona se ndzi ni matimba yo tala. Se ndza yi tsakela ndlela leyi miri wa mina wu nga ha yona. Kambe vuyelo lebyikulu swinene i ku va ni ntsako hi ku tiva leswaku loko ndzi khathalela rihanyo ra mina, ndzi xixima Xikwembu lexi ndzi nyikeke nyiko ya vutomi. (Pisalema 36:9) A ndzi ehleketa leswaku ku dya swakudya leswi nga ni rihanyo ntsena a swi ta ndzi phirha. Kambe leswi se ndzi sungule ku dya swakudya leswi nga ni rihanyo, a ndza ha lavi ku swi tshika. *