Ntshembo—Xana Wu Nga Khumba Vutomi Bya Wena?

DANIEL a a ri ni malembe ya khume ntsena, kambe se a ku hundze lembe a ri karhi a lwa ni vuvabyi bya khensa. Madokodela yakwe a ma heleriwe hi ntshembo, swin’we ni van’wana lava a va rhandza mufana loyi. Kambe Daniel hi yexe a a ri ni ntshembo. A a kholwa leswaku u ta kula kutani a va mulavisisi, naswona u ta pfuna eku kumeni ka murhi wo tshungula vuvabyi bya khensa. A a ri ni ntshembo wa leswaku dokodela la nga ta ta, la nga ni vutshila byo tshungula vuvabyi bya khensa leyi n’wi khomeke, u ta n’wi tshungula. Kambe, loko siku ra kona ri fika, dokodela yoloye a nga ni vutshila a nga ha tanga hikwalaho ka maxelo lama nga riki manene. Hiloko Daniel a sungula ku heleriwa hi ntshembo. A ku ri ro sungula a titwa hi ndlela yoleyo. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani humba yi olele nkuma.

Rungula ra Daniel ri hlamuseriwe hi un’wana wa vatirhi va ta vutshunguri la kambisiseke ndlela leyi ntshembo ni ku pfumala ntshembo swi hoxaka xandla ha yona eka rihanyo ra munhu. Swi nga ha endleka na wena u tshame u twa switori leswi fanaka. Hi xikombiso, munhu la dyuhaleke u le kusuhi ni ku fa kambe ku ni nchumu wa nkoka lowu a lavaka ku wu vona a nga si fa—kumbexana i ku endzeriwa hi munhu la n’wi rhandzaka kumbe u lava ku tlangela siku ro karhi. Loko xiendlakalo xexo a a xi rindzile xi fika kutani xi hundza, ku nga ri kungani humba yi olela nkuma. Ku va ku endleka yini eswiyin’weni swo tano? Xana ntshembo wu nga va ni matimba hi ndlela leyi, hilaha van’wana va ehleketaka hakona?

Valavisisi vo hlayanyana eka ta vutshunguri va ringanyeta leswaku ntshembo ni timfanelo tin’wana leti nyikaka munhu ntshembo, kunene ti ni nkucetelo lowukulu eka vutomi ni rihanyo ra munhu. Kambe van’wana va ni vonelo leri hambaneke ni leri. Valavisisi van’wana va swi bakanyela ekule leswi, va swi teka swi ri norho ntsena. Va ehleketa leswaku loko munhu a vabya, u va a khomiwe hi vuvabyi byo karhi.

Ina, mhaka ya ku sola leswaku ntshembo wu ni matimba a yi sunguli namuntlha. Emalembeni ya magidi lama hundzeke, mutivi wa filosofi wa Mugriki Aristotle u komberiwe ku hlamusela leswaku ntshembo i yini, naswona u hlamurise xileswi: “I ku lorha ri lo hosi.” Naswona tolweni wa masiku, murhangeri wa le Amerika Benjamin Franklin u vule leswi hi marito yo khahla: “Loyi a titshegeke hi ntshembo leswaku wu ta n’wi pfuna, wo tixisa.”

Kahle-kahle ntshembo i yini? Xana ko va ndlela leyi vanhu va tichavelelaka ha yona hi ku lorha ri lo hosi? Kumbe, xana xi kona xivangelo lexi twakala xo teka ntshembo wu ri nchumu wa nkoka—nchumu lowu hinkwerhu ka hina hi wu lavaka leswaku hi va ni rihanyo lerinene ni ntsako, nchumu lowu nga ni xisekelo ni mimbuyelo ya xiviri?