Ku Nyika Vana Leswi Va Swi Lavaka

SWI le rivaleni leswaku vana va lava nyingiso lowukulu. Ku vula ntiyiso, vo tala a va kumi nyingiso lowu va wu lavaka. Leswi swi vonaka eka vantshwa va namuntlha. Mulavisisi la tshahiweke eka Globe and Mail ya le Toronto, eCanada, u ririle a ku: “Vantshwa va hina a va si tshama va tihambanisa ni mindyangu ya vona hi ndlela leyi, xisweswo va tsandzeka ku kuma ntokoto ni vutlhari ekaya.”

Xana swi onhake kwihi? Xana xiphiqo lexi xi nga ha va xi vangiwa ni hileswi hi tsandzekaka ku vona nkoka wa ku nyika vana nyingiso? Mutivi wa mianakanyo la pfunaka vamanana lava holaka mali yitsongo, leswaku va dyondza ku khathalela tincece ta vona, wa hlamusela: “Hinkwerhu hi fanele hi dyondza ku va vatswari. Naswona hi fanele hi tsundzuka leswaku nkarhi lowu hi wu hetaka hi ri ni vana va hina sweswi, wu ta hi vuyerisa swinene.”

Hambi ku ri swihlangi swi lava ndzetelo wa nkarhi ni nkarhi. A ku laveki leswaku swi leteriwa timinete ti nga ri tingani hi minkarhi yin’wana ntsena, kambe swi fanele swi leteriwa nkarhi hinkwawo—ina, siku hinkwaro. Nkarhi lowu hi wu hetaka ni vana va hina loko va ha ri vatsongo wu va pfuna leswaku va kula kahle.

Xilaveko Xa Ku Lunghiselela

Vatswari va fanele va lunghiselela ku fika ka n’wana wa vona leswaku va ta hetisisa vutihlamuleri bya vona lebyikulu. Va nga ha dyondza eka nsinya wa nawu lowu Yesu Kreste a kombeteleke eka wona malunghana ni nkoka wa ku kunguhata ka ha ri ni nkarhi. U te: “I mani eka n’wina loyi loko a lava ku aka xihondzo a nga rhangiki a tshama ehansi a hlayela ntsengo, a vona loko wu ringene ku xi heta?” (Luka 14:28) Ku kurisa n’wana—loku hakanyingi ku vuriwaka ntirho wa malembe ya 20—ku rharhangane ngopfu ku tlula ku aka xihondzo. Xisweswo ku kurisa n’wana hi ndlela leyi humelelaka swi lava pulani, tanihi leswi muaki a lavaka pulani leswaku a kota ku aka.

Xo sungula, ku tilunghiselela hi tlhelo ra moya ni ra mianakanyo i swa nkoka leswaku munhu a ta byarha vutihlamuleri bya ku va mutswari. Nkambisiso lowu endliweke eka vavasati va 2 000 lava tikeke eJarimani wu kume leswaku  vana va vamanana lava a va langutele ku va ni vana, a va hanye kahle—emintlhavekweni ni le mirini—ku tlula vana va vamanana lava a va nga lavi vana. Hi hala tlhelo, mulavisisi un’wana u ringanyete leswaku wansati la nga evukatini lebyi nga ni madzolonga u le khombyeni hi 237 wa tiphesente ra ku veleka n’wana la nga ni swiphiqo swa mintlhaveko kumbe emirini ku tlula n’wana la velekeriweke endyangwini lowu rhuleke.

Kutani, swi le rivaleni leswaku vatatana va nga pfuna swinene eku kuleni lokunene ka vana va vona. Dok. Thomas Verny u te: “A swi talanga swilo leswi nga ni khombo eka n’wana hi tlhelo ra mintlhaveko ni le mirini, leswi nga tlulaka tatana la xanisaka kumbe ku honisa nsati wakwe la tikeke.” Kunene, minkarhi yo tala ku vuriwe leswaku nyiko leyinene ngopfu ku tlula hinkwato leyi n’wana a nga yi kumaka i ku va ni tatana la rhandzaka mana wa yena.

Tihomoni leti fambisanaka ni mivilelo ni ntshikilelo, leti pfelelaka ti nghena eka nkhuluko wa ngati ya manana, ti nga ha vangela mbungu ntshikilelo. Kambe, vumbhoni byi kombisa leswaku nchumu lowu nga ni khombo i ku vilela ngopfu kumbe ku va manana a tshama a ri eku vileleni nkarhi wo leha, kambe mintlhaveko yo biha kumbe swiyimo leswi tshikilelaka leswi vaka kona minkarhi yin’wana a hi swona swi nga ni khombo. Nchumu wa nkoka swinene swi vonaka ku ri ndlela leyi manana la tikeke a titwaka ha yona hi n’wana wakwe la nge khwirini. a

Ku vuriwa yini hiloko u tikile kambe nuna wa wena a nga ku seketeli kumbe wena hi wexe u nga swi lavi ku va ni n’wana? Swi tolovelekile leswaku ku va ni swiyimo leswi endlaka wansati a titwa a tshikilelekile hi leswi a tikeke. Kambe tshama u ri karhi u swi tiva leswaku n’wana wa wena a nga na nandzu. Kambe, u nga swi kotisa ku yini ku tshama u rhurile ehansi ka swiyimo swo tika?

Nkongomiso wa vutlhari lowu kumekaka eRitweni ra Xikwembu, ku nga Bibele, wu pfune vanhu va timiliyoni. Wu ri: “Eka hinkwaswo tivisani Xikwembu swikombelo swa n’wina hi xikhongelo ni xikombelo swin’we ni ku nkhensa swikombelo swa n’wina; kutani ku rhula ka Xikwembu loku tlulaka miehleketo hinkwayo ku ta rindza timbilu ta n’wina ni matimba ya n’wina ya mianakanyo ha Kreste Yesu.” U ta hlamala ndlela leyi ku hanya hi marito wolawo swi nga ku pfunaka ha yona ku landzela ndzayo leyi: “Mi nga vileli ha nchumu.” (Vafilipiya 4:6, 7) U ta vona nseketelo wa Muvumbi, loyi a nga ku khathalelaka.—1 Petro 5:7.

A Hi Nchumu Lowu Nga Tolovelekangiki

Emavhikini ma nga ri mangani endzhaku ka ku veleka, vamanana van’wana lava ha riki vatsongo va fikeriwa hi gome leri nga hlamuselekiki swin’we ni sululwana. Hambi ku ri vavasati lava swi tsakeleke ku kuma n’wana va nga ha va ni swipfukela. Ku va ni swipfukela hi ndlela yoleyo swi tolovelekile. Leswi swi vangiwa hileswi endzhaku ka ku bebula, mpimo wa tihomoni wu nga ha cincaka swinene eka vavasati. Naswona swi tolovelekile leswaku wansati loyi a ha ku bebulaka a tikeriwa hi mintirho ya ku va manana—ku dyisa n’wana, ku n’wi cinca maleri ni ku n’wi khathalela, tanihi leswi n’wana a lavaka mpfuno nkarhi wihi ni wihi, a nga na mhaka nileswaku i nkarhi muni.

Manana un’wana a a vona onge n’wana wakwe u rilela ntsena ku n’wi cinisa rhuvurhuvu. A swi hlamarisi leswi mutivi wa ta ku kurisa vana wa le Japani a nga te: “A nga kona la nga langutaniki ni ntshikilelo wa ku kurisa n’wana.” Hi ku ya hi mutivi loyi, “i swa nkoka swinene leswaku manana a nga tiendli nconge yin’we.”

Hambiloko manana o titwa a tshikilelekile minkarhi yin’wana, a nga swi kota ku endla leswaku swipfukela swakwe swi nga vavisi n’wana. Magazini wa Time wu vikile: “Vamanana lava swi kotaka ku hlula ntshikilelo wa vona, va nyika vana  va vona nyingiso ni ku tlanga na vona, vana va vona va tshama va tsakile.” b

Ndlela Leyi Tatana A Nga Pfunaka Ha Yona

Hakanyingi tata wa n’wana u le xiyin’weni lexinene ngopfu xo nyikela mpfuno ni nseketelo. Loko n’wana a rila exikarhi ka vusiku, eswiyin’weni swo tala tatana a nga swi kota ku khathalela n’wana leswaku nghamu yakwe yi kota ku etlela. Bibele yi ri: “Minkarhi hinkwayo vavanuna va fanele va khoma vasati va vona hi ku twelana loko va ri karhi va hanya swin’we.”—1 Petro 3:7, The Jerusalem Bible.

Yesu Kreste u vekele vavanuna xikombiso lexi hetisekeke xa ku xi landzela. U kale a nyikela hi vutomi bya yena hikwalaho ka valandzeri vakwe. (Vaefesa 5:28-30; 1 Petro 2:21-24) Xisweswo, vavanuna lava titsonaka swin’wana leswaku va pfuna eku khathaleleni ka n’wana, va landzela xikombiso xa Kreste. Kunene, ku kurisa vana swi lava ku khomisana, vatswari havambirhi va fanele va endla matshalatshala.

Ku Endla Matshalatshala Swin’we

Yoichiro, tatana wa nhwanyana la nga ni malembe mambirhi, u ri: “Tanihi hi vatekani, hi vulavule hi vuenti malunghana ni ndlela leyi hi faneleke hi kurisa n’wana wa hina ha yona. Nkarhi wun’wana ni wun’wana loko ku va ni xiyimo xo karhi, ha burisana malunghana ni lexi hi faneleke hi xi endla.” Yoichiro u lemuke leswaku nsati wakwe u fanele a wisa, naswona Yoichiro u tala ku famba ni n’wana wa vona loko a ya exitolo.

Khale, loko mindyangu ya ha ri yikulu naswona ya ha ri ni vun’we, vatswari a va pfuniwa hi vana va vona lavakulu kumbe hi maxaka eku khathaleleni ka n’wana. Kutani a swi hlamarisi leswi un’wana la tirhaka eka Ndzawulo yo Khathalela Vana le Kawasaki, eJapani, a nga te: “Eswiyin’weni swo tala, vamanana a va titwa va ntshunxekile loko va vulavula ni van’wana hi mhaka yo karhi. Vamanana vo tala va swi kotile ku langutana ni swihinga hikwalaho ka leswi va pfuniwekenyana.”

Magazini lowu nge Parents wu vula leswaku vatswari “va lava ntlawa wa vanhu vo karhi lava va nga vulavulaka na vona loko ku ri ni xin’wana lexi va karhataka.” Xana va nga wu kuma kwihi ntlawa wo tano? Lava ha ku vaka vamanana na vatatana va nga vuyeriwa hi ku vula ntiyiso ni ku yingisa vatswari va vona kumbe va le vukatini. Ina, vakokwana va fanele va tsundzuka leswaku mpatswa lowuntshwa  hi wona wu nga ni rito ro hetelela hi vana. c

Vantshwa va nga ha lava nseketelo ni le ka vagandzeri-kulobye. Emavandlheni ya Timbhoni ta Yehovha, u nga ha kuma vanhu lava nga ni ntokoto eku kuriseni ka vana naswona lava tiyimiseleke ku yingisa swiphiqo swa wena. Va nga ha ku nyika swiringanyeto leswi pfunaka. Hakanyingi, u nga ha kombela mpfuno eka “vavasati lava kuleke”—hilaha Bibele yi va vitanaka hakona lava nga ni ntokoto lowukulu evuton’wini bya vona bya Vukreste—lava va tiyimiseleke ku pfuna vavasati lava ha riki vatsongo.—Tito 2:3-5.

I ntiyiso leswaku vatswari va fanele va hlawula eka mavonelo lawa va ma kumaka eka vanhu van’wana. Yoichiro u ri: “Vanhu lava hi tshamaka na vona vo swi pfuketana va va vatshila emhakeni ya ku dyondzisa vana.” Nsati wakwe Takako, wa pfumela: “Eku sunguleni, a swi ndzi hlundzukisa swiringanyeto swa van’wana, tanihi leswi a ndzi vona onge va ndzi sola hikwalaho ka leswi ndzi nga riki na ntokoto tanihi mutswari.” Kambe, hi ku dyondza eka van’wana, vavanuna ni vavasati vo tala lava ngheneleke vukati va pfuniwile ku va ni langutelo leri faneleke malunghana ni ku nyika vana va vona leswi va swi lavaka.

Ku Ni Mpfuno Lowunene Ngopfu

Hambiloko swi vonaka onge a nga kona la nga ku pfunaka, ku ni xihlovo xin’wana lexi tshembekaka lexi nga ku nyikaka matimba. I Yehovha Xikwembu, yena la hi vumbeke, loyi matihlo yakwe ma vonaka “xitumbulukwa” xa lava va velekiwaka emisaveni. (Pisalema 139:16) Yehovha u tshame a byela vanhu vakwe va khale, hilaha swi rhekhodiweke hakona eRitweni rakwe, ku nga Bibele, a ku: “Xana wansati a nga rivala n’wana loyi a n’wi an’wisaka lerova a nga n’wi tweli vusiwana n’wana wa khwiri rakwe? Vavasati lava va nga rivala, kambe mina a ndzi nge ku rivali.”—Esaya 49:15; Pisalema 27:10.

Ina, Yehovha a nga va rivali vatswari. EBibeleni u va nyike nkongomiso lowunene wa ku kurisa vana. Hi xikombiso, emalembeni ya kwalomu ka 3 500 lama hundzeke, Muxe muprofeta wa Xikwembu u tsarile: “U fanele u rhandza Yehovha Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo ni hi moya-xiviri wa wena hinkwawo ni hi matimba ya wena lamakulu hinkwawo.” Kutani Muxe u te: “Marito [ku katsa ni xikhongotelo xa ku rhandza ni ku tirhela Yehovha] lawa ndzi ku lerisaka wona namuntlha ma fanele ma va embilwini ya wena; u fanele u ma dyondzisa n’wana wa wena hi ku phindha-phindha naswona u vulavula ha wona loko u tshama endlwini ya wena, loko u famba egondzweni, loko u etlela niloko u pfuka.”—Deteronoma 6:5-7.

Hi ku ya hi matwisiselo ya wena, hi xihi xikongomelo xa nkongomiso lowu wu kumekaka eRitweni ra Xikwembu? Xana a hi swona leswaku ku dyondzisa vana va wena ku fanele ku va ntirho wa nkarhi hinkwawo, lowu u wu endlaka siku ni siku? Entiyisweni, a swi enelanga ku tinyika nkarhi wo hlawuleka ni vana va wena hi minkarhi yin’wana ntsena. Leswi hi ntolovelo swi ngo tiendlekela leswaku vanhu va vulavula hi swilo swa nkoka, u fanele u tinyika nkarhi wa ku va ni vana va wena nkarhi ni nkarhi. Loko u endla tano, u ta swi kota ku hetisisa xileriso xa Bibele lexi nge: “Letela mufana hi ndlela leyi nga yakwe; hambiloko a kurile a nge hambuki eka yona.”—Swivuriso 22:6.

Ku letela vana hi ndlela leyinene swi katsa ku va hlayela rungula ro karhi. Bibele yi hi byela leswaku Timotiya loyi a a ri mudyondzisiwa wa lembe-xidzana ro sungula a a ‘tiva matsalwa yo kwetsima ku sukela a ha ri ricece.’ Swi le rivaleni leswaku mana wakwe, Yunika ni kokwa wakwe Luwisa a va n’wi hlayela rungula ro karhi loko a ha ri ricece. (2 Timotiya 1:5; 3:14, 15) I swa nkoka leswaku u sungula ku endla leswi loko u sungula ku vulavurisana ni n’wana wa wena. Kambe i yini lexi u nga n’wi hlayelaka xona, naswona u nga n’wi dyondzisa njhani n’wana wa wena hi ndlela leyinene?

Endla leswaku n’wana wa wena a ku twa loko u hlaya Bibele. Swi vonaka onge na yena Timotiya a va n’wi hlayela. Ku ni tibuku leti tirhisaka swifaniso swo saseka leti pfunaka vana ku tolovelana ni Bibele. Tibuku leti ti pfuna n’wana ku vona hi tihlo ra mianakanyo leswi Bibele yi swi dyondzisaka. Hi xikombiso, ku ni buku leyi nge Buku Yanga Ya Timhaka Ta Bibele ni leyi nge Nghwazi Leyi Tshameke Yi Hanya. Hi ku tirhisa tibuku to tano, ku simekiwe tidyondzo ta Bibele emiehleketweni ni le timbilwini ta vana va timiliyoni.

Hilaha Bibele yi vulaka hakona, “vana i ndzhaka leyi humaka eka Yehovha; mbhandzu wa khwiri i hakelo.” (Pisalema 127:3) Muvumbi wa wena u ku tamerise “ndzhaka,” ku nga n’wana la rhandzekaka, la nga vaka xihlovo xa ku tinyungubyisa ni ntsako. Ku kurisa vana, ngopfu-ngopfu leswaku va va vadzunisi va Muvumbi wa vona, kunene i ntirho lowu fuwisaka!

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Ndlela leyi manana a titwaka ha yona hi n’wana wakwe la nga siki velekiwaka i ya nkoka swinene

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Hambiloko manana la ha ku kumaka n’wana a nga ha vaka ni swipfukela endzhaku ka ku bebula, swi tele leswi a nga swi endlaka leswaku n’wana wakwe a titwa a rhandziwa naswona a sirhelelekile

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Vatatana va ni vutihlamuleri bya ku pfuna eku khathaleleni ka n’wana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

N’wana u fanele a sungula ku hlayeriwa swo karhi a ha ri ricece