Ha Yini U Hlaya Bibele?
Ndzima 1
Ha Yini U Hlaya Bibele?
Hi hanya emisaveni leyi nga ni swirhalanganya swo tala ngopfu naswona ku ri ni tinhlamulo tintsongo swinene. Timiliyoni to tala nkarhi na nkarhi ta sika. Tinhlayo leti andzaka ti godzomberiwa hi swidzidzirisi. Mindyangu leyi engetelekaka ya hohloka. Ku tekana ka maxaka ni vukari bya ndyangu nkarhi na nkarhi swi le mahungwini. Moya lowu hi wu hefemulaka ni mati lama hi ma nwaka swi ngheniwa hi chefu hakantsongo-ntsongo. Sweswi, vo tala swinene va hina va hlaseriwa hi vugevenga. Xana u anakanya leswaku swirhalanganya swo fana ni leswi swi ta kala swi tlhantlhiwa?
1. (Katsa ni xingheniso.) Hi swihi swiphiqo swa manguva lawa leswi kombaka leswaku vanhu va lava vukongomisi ke?
TLHANDLA-KAMBIRHI, hi hanya enguveni ya minhlawulo yo nonon’hwa. Hi xikombiso, vo tala va lwisana swinene ni ku xixa nyimba, va ku vitana ku dlayiwa ka n’wana la nga si tswariwaka. Van’wana va titwa hi matimba leswaku vavasati va na matimba ehenhla ka mimiri ya vona vini naswona va fanele ku tibohela mhaka yo tano. Vo tala va languta vusodoma, vuoswi ni rimbewu ra le mahlweni ka vukati tanihi vunghwavava lebyikulu. Van’wana va tshemba leswaku mikhuva leyi i mhaka ya ku hlawula ka munhu hi xiyexe. I mani la nga vulaka leswaku mani u be kona ni leswaku mani u hoxile?
2, 3. Vo tala namuntlha va yi languta njhani Bibele?
2 Bibele yi nyikela vukongomisi etimhakeni ta mahanyelo, naswona yi hlamusela mintlhantlho leyi humelelaka eka swirhalanganya swa vugevenga, ndlala ni nthyakiso. Khombo ra kona hi leswaku, vanhu vo tala a va ha languti Bibele tanihi leyi nga ni matimba etimhakeni to tano. Enkarhini wun’wana, a yi yingisiwa hi ku xixima—ngopfu-ngopfu le Vupela-dyambu. Hambi leswi Bibele yi tsariweke hi vanhu, enkarhini lowu hundzeke vo tala eVujaganini va yi amukele tanihi Rito ra Xikwembu naswona va pfumerile leswaku Xikwembu hi xoxe xi huhutele leswi nga endzeni ka yona.
3 Hambi swi ri tano, namuntlha swi tolovelekile ku kanakana xin’wana ni xin’wana: mikhuva, mianakanyo, mahanyelo, hambi byi ri vukona bya Xikwembu. Ngopfu-ngopfu, vanhu va kanakana ntikelo wa Bibele. Vo tala va vonaka va yi teka yi ri leyi hundzeriweke hi nkarhi ni leyi yi nga pfuniki nchumu. Tintlhari ti nga ri tingani ta manguva lawa ti yi languta tanihi Rito ra Xikwembu. Vanhu vo tala a va ta pfumelelana ni mudyondzi James Barr, loyi a tsaleke a ku: “Mhaka ya mina ya ku vumbiwa ka mukhuva wa Bibele i mhaka ya mianakanyo ya vanhu. I nhlamuselo ya munhu ya leswi a swi pfumelaka.”1
4, 5. Hikwalaho ka yini swi ri swa nkoka ku tiva loko Bibele yi huhuteriwe hi Xikwembu kumbe e-e? Hi xihi xikongomelo xa buku leyi?
4 Xana leyi i mianakanyo ya wena? Xana u anakanya leswaku Bibele i rito ra Xikwembu, kumbe i ra munhu? Ku nga khathariseki leswi u xi hlamurisaka swona xivutiso xexo, xiya yinhla leyi: Loko Bibele yi ri rito ra munhu ntsena, manuku entiyisweni ku hava nhlamulo leyinene eswirhalanganyeni swa vanhu. Vanhu va ta boheka ku pfilunganyeka swinene hi laha va nga kotaka ha kona, hi ndlela yo karhi va tshemba ku papalata ku tiherisa hi chefu kumbe ku tiherisa enyimpini ya nyutliya. Kambe loko Bibele yi ri Rito ra Xikwembu, hi wona nchumu lowu hi wu lavaka leswaku wu hi hundzisa enkarhini lowu wo nonon’hwa.
5 Buku leyi yi ta nyikela vumbhoni bya leswaku Bibele hakunene i Rito ra Xikwembu. Naswona vakandziyisi va tshemba leswaku endzhaku ka loko u xiye vumbhoni, u ta swi vona leswaku Bibele yi na tinhlamulo ti ri toxe leti tiyeke eka swiphiqo swa vanhu. Hambi swi ri tano, xo sungula, hi tsakela ku tisa mintiyiso yin’wana emianakanyweni ya wena, leyi yona hi yoxe, yi endlaka leswaku Bibele yi faneriwa hi ku kambisisiwa hi wena.
Leyi Xaviwaka Ngopfu Nkarhi Hinkwawo
6, 7. Hi yihi mintiyiso leyi xiyekaka ehenhleni ka Bibele leyi lavaka nyingiso wa hina?
6 Xo sungula, i buku leyi xaviwaka ngopfu, leyi hangalasiweke ngopfu swinene evurungurwini hinkwabyo. Hi ku ya hi nkandziyiso wa 1988 wa Guinness Book of World Records, tikopi leti pimanyeteriwaka eka 2 500 000 000 ti kandziyisiwile exikarhi ka 1815 na 1975. Yoleyo i nhlayo leyikulu ngopfu. Ku hava buku yin’wana evurungurwini leyi tshineleke ekusuhi ni Bibele hi tinhlayo ta ku hangalasiwa.
7 Handle ka sweswo, ku hava buku yin’wana leyi hundzuluxeriweke yi ya eka tindzimi to tala swinene. Sweswi Bibele yi nga hlayiwa, yi helerile kumbe xiphemu xa yona, hi tindzimi to hambana-hambana leti tlulaka 1 800. Vandla ra Bibele ra Amerika ri vika leswaku sweswi ya kumeka eka 98 wa tiphesente ta vaaki va planete ya hina. Anakanya matshalatshala lamakulu lama katsekaka eku humeseni ka ku hundzuluxela ko tala swonghasi! Hi yihi buku yin’wana leyi kumeke nyingiso wo tano?
Buku Leyi Nga Ni Nhlohlotelo
8, 9. Hi swihi swiga leswi van’wana va swi vuleke leswi kombaka nhlohlotelo lowu Bibele yi veke na wona?
8 The New Encyclopædia Britannica yi vitana Bibele leswaku “kumbexana i nhlengeleto lowukulu lowu nga ni nhlohlotelo wa tibuku evurungurwini bya vanhu.”2 Mutlhokovetseri wa Mujarimani wa lembe xidzana ra vu-19 Heinrich Heine u pfumerile a ku: “Hi ku olova ndzi kolota ku twisisa ka mina eku hlayeni ka buku . . . ku nga Bibele. Yi vitaniwa Matsalwa layo Kwetsima hi laha ku faneleke. Loyi a lahlekeriweke hi Xikwembu xakwe a nga tlhela a xi tshubula ebukwini leyi.”3 Eka lembe xidzana rero ri fanaka, mukaneti loyi a lwisanaka ni vuhlonga William H. Seward u te: “Ntshembo hinkwawo wa nhluvuko wa vanhu wu seketeriwe hi nhlohlotelo lowu kulaka swinene wa Bibele.”4
9 Abraham Lincoln, presidente wa vu-16 wa United States, u vitane Bibele “nyiko leyi antswaka leyi Xikwembu xi tshameke xi yi nyika munhu . . . Kambe ha yona hi nga ka hi nga swi koti ku tiva leswinene eka leswi hoxeke.”5 Muavanyisi wa le Britain Nkulukumba William Blackstone u kombise nhlohlotelo wa Bibele loko a te: “Milawu hinkwayo ya vanhu yi tiseketele ehenhla ka swisekelo leswi swimbirhi, nawu wa ntumbuluko ni nawu wa nhlavutelo [Bibele], hi leswaku, ku hava milawu ya vanhu leyi faneleke ku pfumeleriwa ku lwisana ni leyi.”6
Yi Vengiwile Ni Ku Rhandziwa
10. Ku kanetiwa ka Bibele ku kombisiwe hi ndlela yihi?
10 Hi nkarhi lowu fanaka, hi fanele ku xiya leswaku ku hava buku yin’wana leyi veke muhlaseriwa wa nkaneto wa vukari swinene ni hambi ku ri rivengo ematin’wini hinkwawo. Tibibele ti hisiwile emindzilweni leyikulu ya le rivaleni, ku sukela eMalembeni ya le Xikarhi ku ta fika eka lembe xidzana ra hina ra vu-20. Naswona ku hlaya kumbe ku hangalasa Bibele ku gweviwe hi tifayini ni ku khotsiwa hambi ku ri eminkarhini ya manguva lawa. Eka malembe xidzana lama hundzeke, “milandzu” yo tano hakanyingi yi yise eku xanisiweni ni le ku feni.
11, 12. Tyndale u kombise rirhandzu rakwe ra Bibele hi ndlela yihi?
11 Lexi fambisanaka ni leswi ku ve xivindzi lexi Bibele yi xi huhuteleke. Vo tala va tiyiserile eku yi hlayeni ku nga khathariseki nxaniso lowu hambetaka. Xiya William Tyndale, wanuna wa Munghezi wa lembe xidzana ra vu-16 loyi a dyondzeke eYunivhesiti ya Oxford naswona a va muleteri la xiximiwaka wa le Yunivhesiti ya Cambridge.
12 Tyndale a a rhandza Bibele. Kambe emasikwini ya yena, vafumi va vukhongeri va sindzise ku yi hlayisa yi ri hi Xilatini, ririmi leri nga tirhisiwiki. Kutani ke, ku endla leswaku yi kumeka eka vanhu va tiko ra ka vona, Tyndale u tiyimisele ku hundzuluxela Bibele yi ya eka Xinghezi. Tanihi leswi leswi a swi lwisana ni nawu, Tyndale u boheke ku tshika ntirho-vutomi wakwe lowunene wo dyondzisa ivi a balekela eYuropa. U hanye vutomi byo nonon’hwa bya ku baleka nkarhi wo leha swinene leswaku a hundzuluxela Matsalwa ya Xigriki (“Testamente Leyintshwa”) ni man’wana ya Matsalwa ya Xiheveru (“Testamente ya Khale”) ya ya eririmini ra tiko ra ka vona; kambe eku heteleleni u khomiwile, a voniwa nandzu wa vuhehli, kutani a boheleriwa, naswona miri wakwe wu hisiwile.
13. Hi wihi nchumu wun’wana lowu endlaka leswaku Bibele yi va leyi hlawulekeke hakunene?
13 Tyndale wo va un’wana wa nhlayo leyikulu ya vanhu lava va tshikeke xin’wana ni xin’wana leswaku va hlaya Bibele kumbe va endla leswaku yi kumeka eka van’wana. Ku hava buku yin’wana leyi tiyiseke vavanuna ni vavasati vo tala lava tolovelekeke nhlana leswaku va fika emimpin’weni yo tano ya xivindzi. Emhakeni leyi, Bibele hakunene yi hava ku ringanisiwa.
Va Vula Leswaku I Rito Ra Xikwembu
14, 15. I marito wahi lama vatsari va Bibele nkarhi na nkarhi va ma vulaka?
14 Nakambe Bibele yi hlawulekile hikwalaho ka marito lama vuriweke hi vo tala va vatsari va yona. Vanhu va kwalomu ka 40, ku katsa ni tihosi, varisi, vaphasi va tinhlampfi, vatirhela-mfumo, vaprista, jenerala un’we ni dokodela, va hlanganyerile eku tsaleni ka swiyenge swo hambana-hambana swa Bibele. Kambe nkarhi na nkarhi, vatsari va vule marito lama fanaka: leswaku a va nga tsali mianakanyo ya vona vini kambe ya Xikwembu.
15 Xisweswo, eBibeleni hakanyingi hi hlaya swiga swo fana ni leswi: “Moya wa Yehova wu vulavula ha mina, rito ra wona ri le ririmini ra mina,” kumbe “Hosi Yehova wa tinyimpi u vurile.” (2 Samuel 23:2; Esaya 22:15) Eka papila leri rhumeriweke muvuri-kulobye wa rito, muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Matsalwa hinkwawo ma huhutiwile hi Xikwembu, ma pfuna ku dyondzisa, ni ku laya, ni ku ololoxa, ni ku tolovetisa leswo lulama, leswaku mutirheli wa Xikwembu a va la hetisekeke, a tilulamisela ku endla ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene.”—2 Timotiya 3:16, 17.
16. Hi swihi swivutiso leswi Bibele yi swi kanelaka?
16 Ku pfumelelana ni ku tivulela ka leswaku i rito ra Xikwembu, hayi ra munhu, Bibele yi hlamula swivutiso leswi ku nga Xikwembu ntsena lexi xi nga swi hlamulaka. Hi xikombiso, yi hlamusela mhaka leyi ha yona tihulumendhe ta vanhu ti nga swi kotangiki ku tisa ku rhula loku nga heriki, ndlela leyi vanhu va nga kumaka ku aneriseka loku enteke evuton’wini ha yona ni leswi vumundzuku byi swi khomeleke misava ni vanhu lava va nga eka yona. Sweswi, tanihi munhu la ehleketaka, u fanele u tivutisile hi leswi ni swivutiso leswi fanaka hi makhamba yo tala. Hikwalaho ka yini u nga kambisisi ku koteka ka leswaku Bibele i Rito ra Xikwembu ivi xisweswo u swi kota ku nyika tinhlamulo leti nga ni matimba hi laha ku hlawulekeke ke?
17, 18. (a) Hi swihi swin’wana swa swihehlo leswi endliweke ku lwisana ni Bibele leswi kaneriwaka ebukwini leyi? (b) I tinhloko-mhaka tihi tin’wana leti ti nga ta hlanganisiwa?
17 Hi ku khutaza ku kambisisa vumbhoni lebyi andlariweke ebukwini leyi hi vukheta. Tin’wana ta tindzima ta yona ti ta kanela vuxopaxopi lebyi twiwaka ngopfu bya Bibele. Xana Bibele a hi ya sayense? Xana ya tikaneta? Xana yi na matimu ya xiviri kumbe i nthyeketo ntsena ke? Xana masingita lama rhekhodiweke eBibeleni ma humelerile hakunene? Vumbhoni lebyinene byo hlamula swivutiso leswi byi andlariwile. Endzhaku ka leswi, swikombiso leswi nga ni matimba swa ku huhuteriwa ka Bibele hi Xikwembu swa kaneriwa: vuprofeta bya yona, vutlhari bya yona lebyi enteke ni vuyelo lebyi xiyekaka lebyi yi nga na byona evuton’wini bya vanhu. Eku heteleleni, hi ta vona leswaku i vuyelo byihi lebyi Bibele yi nga vaka na byona evuton’wini bya wena.
18 Hambi swi ri tano, xo sungula, hi ta kanela hi ndlela leyi hi kumeke Bibele ha yona. Hambi byi ri vurunguri bya buku leyi yi hlamarisaka byi nyika vumbhoni bya leswaku yi na leswi swi tlulaka masungulo ya vanhu ntsena.
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 4]
[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]
Bibele i buku leyi hangalasiweke ngopfu swinene ni leyi yi hundzuluxeriweke ngopfu evurungurwini hinkwabyo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]
Hi laha xifaniso lexi vatliweke xa lembe xidzana ra vu-15 xi kombisaka ha kona, vo tala va hisiwe va ri karhi va hanya hikwalaho ka “nandzu” wa ku hlaya Bibele
[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]
Vatsari va Bibele va tivule lava huhuteriweke hi Xikwembu
