Sevdiğiniz Birinin Psikolojik Rahatsızlığı Varsa

ŞİMŞEK ailesi için her zamanki gibi bir sabahtı. * Dört kişilik ailenin tüm fertleri uyanmış ve günlük işler için giyinmişti. Didem, 14 yaşındaki oğlu Ediz’e okul servisini kaçırmak üzere olduğunu hatırlattı. Ardından hiç beklenmedik şeyler oldu. Yarım saat içinde Ediz bir yatak odası duvarını sprey boyayla boyadı, garajı yakmaya çalıştı ve tavan arasında kendini asmaya kalktı.

Didem ve kocası Okan, Ediz’i götüren ambulansı takip ederken çaresizce neler olduğunu anlamaya çalışıyorlardı. Fakat ne yazık ki bu sadece başlangıçtı. Ardından gelen birçok psikoz nöbeti Ediz’i psikolojik rahatsızlıkların karanlık dünyasına itti. Istırap dolu beş yıllık bir dönem içinde defalarca intihara teşebbüs etti, iki kez tutuklandı, yedi akıl hastanesi değiştirdi ve ruh sağlığı uzmanlarıyla sayısız görüşmeler yaptı. Zihni karışmış arkadaş ve akrabaları, çoğu zaman ne diyeceklerini ya da ne yapacaklarını bilmiyorlardı.

Tahminlere göre dünya çapında her 4 kişiden 1’i yaşamının bir döneminde psikolojik bir rahatsızlıktan etkilenecek. Bu şoke edici istatistiği düşününce, anne ya da babanızda, çocuğunuzda, kardeşinizde veya bir arkadaşınızda bir tür beyin hastalığı olma olasılığı oldukça yüksektir. * Eğer sevdiğiniz biri bu durumdaysa ne yapabilirsiniz?

● Belirtileri tanıyın. Psikolojik bir rahatsızlık hemen teşhis edilemeyebilir. Arkadaşlar ve aile üyeleri hastalık belirtilerini hormonal değişikliklere, fiziksel hastalıklara, kişilik zayıflıklarına ya da zor yaşam koşullarına bağlayabilir. Annesi Ediz’de bazı belirtileri önceden görmüştü. Fakat o ve eşi, Ediz’in huysuzluklarını ergenlik dönemine bağlamış ve gelip geçici şeyler olduğunu düşünmüşlerdi. Ancak uyku, beslenme ve davranışlardaki belirgin değişiklikler daha ciddi bir şeye işaret ediyor olabilir. Bir uzman tarafından yapılacak inceleme, sevdiğiniz kişinin etkili şekilde tedavi edilmesini ve yaşam kalitesinin iyileşmesini sağlayabilir.

● Bilgi sahibi olun. Genellikle, psikolojik rahatsızlıkları olan kişiler kendi durumları hakkında  araştırma yapacak durumda değildir. Bu nedenle güncel ve güvenilir kaynaklardan edineceğiniz bilgi, sevdiğiniz kişinin neler yaşadığını anlamanıza yardım edebilir. Ayrıca bu, başkalarıyla açık ve bilgilendirici bir şekilde konuşabilmenize de yardım eder. Örneğin Didem, Ediz’in büyükanne ve büyükbabasına tıbbi broşürler verdi, bu onların hastalık hakkında daha bilgili olmalarına ve kendilerini olayın içinde hissetmelerine yardım etti.

● Tedaviye başlayın ve devam edin. Bazı psikolojik rahatsızlıklar uzun sürse de, uygun tedaviyle hastalar istikrarlı ve üretken bir yaşam sürebilir. Maalesef birçok kişi yardım almadan yıllarca sıkıntı çekiyor. Nasıl ciddi bir kalp hastalığı için kalp doktoru gerekirse, psikolojik bir rahatsızlık için de bu tür hastalıkların nasıl tedavi edileceğini bilen kişiler gerekir. Örneğin psikiyatristler hastalarına, düzenli alındığında ruh halindeki değişiklikleri kontrol altında tutmaya yardım eden, kaygıyı hafifleten ve çarpık düşünce tarzlarını düzelten ilaçlar verebilir. *

● Hastayı yardım istemeye teşvik edin. Psikolojik rahatsızlığı olanlar yardıma ihtiyaçları olduğunu fark etmeyebilir. Hastaya belirli bir doktora gitmesini, bazı faydalı makaleler okumasını ya da benzer bir hastalığı yenmiş biriyle konuşmasını teklif edebilirsiniz. Sevdiğiniz kişi tavsiyenizi kabul etmeyebilir. Yine de, sizin sorumluluğunuzdaki birinin kendine ya da başkalarına zarar verme tehlikesi varsa duruma müdahale etmekten kesinlikle çekinmeyin.

● Suçlamaktan kaçının. Bilim adamları, beyin işlevindeki anormalliklerde ne tür genetik, çevresel ve sosyal etkenlerin payı olduğunu ve bunların arasındaki karmaşık etkileşimler hakkında henüz bir sonuca varamadılar. Psikolojik bir rahatsızlıkta payı olabilecek etkenlerin bir arada olduğu durumların arasında, beyin hasarı, madde bağımlılığı, strese neden olan çevresel koşullar, biyokimyasal dengesizlikler ve kalıtsal eğilim vardır. Kişileri, kendi yaptıkları şeyler yüzünden hastalandıklarını söyleyerek suçlamanın bir faydası yoktur. Enerjinizi onlara destek olarak ve cesaret vererek harcamanız daha iyi olur.

● Beklentileriniz gerçekçi olsun. Eğer hastadan yapabileceğinden fazlasını beklerseniz cesareti kırılabilir. Öte yandan ona sürekli sınırlarını hatırlatırsanız bu sefer de kendisini kapana kısılmış hissedebilir. Dolayısıyla beklentileriniz gerçekçi olsun. Elbette yanlış davranışlar hoş görülmemelidir. Herkes gibi, psikolojik rahatsızlığı olanlar da davranışlarının sonuçlarından ders alabilirler. Saldırgan davranışlar, hastayı ve başkalarını korumak için yasal işlem veya belirli kısıtlamalar gerektirebilir.

● İletişimi koparmayın. İletişim çok önemlidir. Zaman zaman yanlış anlaşılıyor gibi  görünseniz de bu geçerlidir. Psikolojik rahatsızlığı olan birinin tepkileri önceden kestirilemeyebilir ve duyguları o anki duruma uygun görünmeyebilir. Fakat hastanın tepkilerinde hata bulmak, zaten yaşadığı depresyona bir de suçluluk duygusu eklemekten başka bir şeye yaramaz. Sözler işe yaramadığında, durup dinleyin. Sevdiğiniz kişinin duygularını ve düşüncelerini onu suçlamadan kabul edin. Sakin kalmaya çalışın. Eğer onu önemsediğinizi samimi bir şekilde ve her zaman gösterirseniz, ikiniz de bundan yarar göreceksiniz. Ediz’in durumunda böyle oldu. Birkaç yıl sonra, yardım istemediğinde kendisine yardım edenlere minnettar olduğunu söyledi.

● Diğer aile fertlerinin ihtiyaçlarını göz önünde bulundurun. Aile, tüm dikkatini hasta kişiye verdiğinden diğer fertler ihmal edilebilir. Ediz’in ablası Deniz, bir süre “kardeşinin hastalığının gölgesinde yaşadığını” hissetti. Dikkati kendine çekmemek için yaptıklarını ön plana çıkarmadı. Bu arada, ana babası da sanki ondan kardeşinin eksikliklerini telafi etmesi için daha çok şey bekliyordu. Böyle bir durumda ihmal edilen bazı çocuklar sorun çıkararak dikkat çekmeye çalışabilir. Bu durumdaki ailelerin, tüm aile fertlerine gereken ilgiyi gösterebilmesi için yardıma ihtiyaçları vardır. Örneğin Şimşek ailesi Ediz’in sorunlarıyla boğuşurken, cemaatlerindeki Yehova’nın Şahidi dostları da Deniz’le ilgilendi.

● Psikolojik sağlık açısından yararlı alışkanlıkları teşvik edin. Psikolojik sağlığın iyileşmesi için yapılan kapsamlı bir program, beslenme, egzersiz, uyku ve sosyal faaliyetlere dikkat etmeyi kapsamalıdır. Arkadaşlardan oluşan küçük gruplarla yapılan basit faaliyetler genellikle daha az korkutucudur. Ayrıca alkolün hastalık belirtilerini artırabileceğini ve ilaç tedavisine engel olabileceğini unutmayın. Şimşek ailesi tüm ailenin, ama özellikle de oğullarının zihnen sağlıklı kalması için düzenlemeler yapıyor.

● Kendinize iyi bakın. Psikolojik rahatsızlığı olan birine bakmanın stresi sizin kendi sağlığınızı da tehdit edebilir. Dolayısıyla fiziksel, duygusal ve ruhi ihtiyaçlarınıza dikkat etmeniz son derece önemlidir. Şimşek ailesi Yehova’nın Şahidi bir ailedir. Didem, ailesinin yaşadığı krizle mücadele ederken inancının kendisine çok yardım ettiğini düşünüyor. Şöyle diyor: “İbadetler stresi hafifletme, anlık kaygıları bir kenara koyup daha önemli konular ve yegâne ümidimiz üzerinde odaklanma zamanıydı. Üzerimizdeki baskının azalması için defalarca çaresizce dua ettim ve her seferinde acımı dindirecek bir şey oldu. Yehova Tanrı’nın yardımıyla, koşullarımız düşünüldüğünde hiç beklenmeyecek bir iç huzuruna sahip oldum.”

Ediz artık bir yetişkin ve yaşama yepyeni bir açıdan bakıyor: “Yaşadıklarım sayesinde şimdi daha iyi biri olduğumu hissediyorum.” Ediz’in ablası Deniz de bu deneyimden yararlandığını düşünüyor. O şöyle diyor: “Artık başkalarını daha az eleştiriyorum. Kişilerin ne tür koşullardan etkilendiğini kimse bilemez. Bunu sadece Yehova Tanrı bilir.”

Eğer sevdiğiniz birinin psikolojik bir rahatsızlığı varsa, önyargısız bir şekilde onu dinlemeye ve yardım etmeye hazır olun. Bu şekilde onun ayakta kalmasına, hatta başarılı olmasına yardım edebileceğinizi hiçbir zaman unutmayın.

[Dipnotlar]

[Sayfa 21’deki çerçeve]

Psikolojik Rahatsızlıkların Bazı Belirtileri

Eğer sevdiğiniz birinde aşağıdaki belirtilerin herhangi biri varsa, bir doktora ya da akıl ve ruh sağlığı uzmanına gitmesi gerekebilir:

• Uzun süren bir üzüntü veya sinirlilik hali

• İçe kapanma

• Duygusal yönden ani iniş çıkışlar

• Aşırı öfke

• Saldırgan davranışlar

• Madde bağımlılığı

• Aşırı korku, üzüntü ve kaygılar

• Kilo almaktan anormal şekilde korkma

• Beslenme ve uyku alışkanlıklarında önemli değişiklikler

• Devamlı kâbus görme

• Düşüncelerde karışıklık

• Sanrı veya halüsinasyonlar

• Ölüm ya da intihar düşünceleri

• Sorunlarla ve günlük işlerle başa çıkamama

• Apaçık sorunları inkâr etme

• Çok sayıda anlaşılmaz fiziksel rahatsızlıklar

[Sayfa 22’deki resim]

Sözler işe yaramadığında, durup hastayı dinleyin