SAMPELA handret yia i go pinis long Yurop, ol man i pret long ol sanguma lain, olsem na ol i painim na kilim ol i dai. Dispela pasin i bin go bikpela long Frans, Jemani, hap not bilong Itali, Swiselan, na ol kantri i stap long hap bilong nambis olsem Beljam, Laksambek, na Netelan. Buk Witch Hunts in the Western World a i tok: “Planti tausen manmeri long Yurop na ol kantri em Yurop i bosim i bin dai,” na “ol i mekim nogut long planti milion manmeri na givim bikpela pen long ol, arestim ol, givim planti askim, birua na pretim ol, na sutim tok olsem ol i mekim rong.” Wai ol i mekim olsem? Na husat i as bilong dispela pasin?

Kot Bilong Misin i as tru bilong dispela pasin. Buk Der Hexenwahn (The Witch Mania) i tok, Misin Katolik i kamapim Kot Bilong Spen long yia 1250 samting “bilong stopim ol apostet na ol arapela long lusim lotu.” Kot Bilong Spen i mekim wok olsem polis bilong misin.

Long Disemba 5, 1484, Pop Innocent Namba 8 i kamapim wanpela lo pepa bilong tambuim wok sanguma. Na tu, em i givim namba long 2-pela man, Jakob Sprenger na Heinrich Kramer (narapela nem bilong em long tok Latin em Henricus Institoris), long stretim dispela hevi. Tupela i raitim buk Malleus Maleficarum, narapela nem bilong en The Hammer of Witches. Ol Katolik na ol Protestan i bilip olsem dispela buk i gat strong long daunim ol sanguma lain. Dispela buk i kamapim ol stori tumbuna long ol sanguma lain. Na tu, buk i stori long ol samting bilong lotu na ol lo i agensim wok sanguma, na hau ol man inap luksave long ol sanguma na rot bilong kilim ol i dai. Ol man i tok buk The Hammer of Witches “em wanpela buk nogut . . . taim yu skelim wantaim olgeta narapela buk.”

Ol man i no nidim evidens long sutim tok long ol man em ol i ting ol i sanguma lain. Buk Hexen und Hexenprozesse (Witches  and Witch Trials) i tok as na ol man i mekim ol kot keis “em bilong putim presa na fosim ol man long tokaut olsem ol i mekim wok sanguma.” Na planti taim ol i givim bikpela pen long ol dispela man.

Taim ol man long Yurop i ritim buk The Hammer of Witches na lo pepa em Pop Innocent Namba 8 i raitim, klostu olgeta i insait long wok bilong painim ol sanguma lain. Na tu, nupela teknoloji i helpim ol, olsem ol inap yusim masin bilong prinim ol pepa long tokaut long ol man i mas painim ol sanguma lain. Dispela toksave i go long hapsait bilong solwara Atlantik na i go kamap long Amerika.

Winim 70 pesen bilong ol em ol meri, moa yet ol wido meri, long wanem, i no gat man bilong sapotim ol. Na tu, ol i sutim tok long ol man i stap rabis, ol lapun, na ol meri husat i yusim ol lip bilong bus samting long wokim ol marasin bilong helpim ol man, tasol ol man i no kamap orait. Ol i saspek long ol man na meri, maniman na man i stap rabis, man i gat biknem na man nating.

Long olgeta hevi i kamap ol i sutim tok long ol man em ol i ting ol i mekim wok sanguma. Wanpela nius (Damals) bilong Jemani i tok, ol man i saspek olsem ol sanguma lain “i mekim na ais na ol demdem na ol katapila i bagarapim ol sid na prut samting bilong gaden.” Ol i sutim tok long ol sanguma lain sapos ais i bagarapim ol kaikai long gaden, bulmakau i no kamapim milk, o sapos man o meri i no inap kamapim pikinini!

Olsem wanem ol inap save olsem wanpela i mekim wok sanguma? Sampela man ol i saspek long ol, ol i pasim ol long rop na tromoi ol i go insait long bikpela wara we i kol. Sapos ol i sink i go insait long wara, ol bai pulim ol i kam ausait bikos dispela i makim olsem ol i no sanguma man. Sapos ol i flot long wara, dispela i makim olsem ol i mekim wok sanguma so ol man bai kilim ol i dai o putim ol long kalabus bilong kotim ol. Ol i putim sampela bilong ol dispela man long skel bilong luksave long hevi bilong bodi bilong ol bikos ol i bilip olsem bodi bilong ol sanguma lain i no hevi tumas.

Buk Witch Hunts in the Western World i tok narapela samting ol i mekim em ol i save painim “mak bilong Satan,” em “wanpela mak ol i ting Satan i putim long skin bilong ol sanguma lain.” Long ol pablik ples, “ol i save rausim olgeta gras long bodi bilong man na sekim olgeta hap bilong bodi” long painim dispela mak! Bihain ol i save sutim nidol long ol bukbuk o sua samting long bodi bilong man na sapos em i no pilim pen o blut i no kamap, ol i ting olsem dispela em mak bilong Satan.

Lotu Katolik na lotu Protestan i tok orait long painim na kilim i dai ol sanguma lain, na long sampela hap ol bikman bilong Protestan i mekim nogut long ol sanguma lain winim ol Katolik. Tasol bihain ol man i kisim stretpela tingting. Olsem, long 1631 wanpela pris Jesuit, Friedrich Spee, em man i bin stap long taim ol i kukim ol man em ol i ting ol i sanguma lain long diwai pos i tok em i bilip olsem ol i no gat asua. Na tu, em i tok sapos ol man i mekim yet dispela pasin, ol man bai i no stap moa! Long wankain taim, ol dokta i luksave olsem sik i save mekim na ol man i skin guria, na spirit nogut i no as bilong en. Long 1650 samting, namba bilong ol man ol i kotim bikos ol i ting ol i mekim wok sanguma i go daun hariap tru, na long 1685 samting, dispela pasin i pinis olgeta.

Ol pasin nogut ol i mekim long dispela taim i givim wanem skul long yumi? Wanpela bikpela samting yumi lainim i olsem: Taim ol man em ol i tok ol i Kristen i yusim ol tok giaman bilong lotu na ol stori bilong mejik na ol i tok dispela em tok i tru bilong Krais Jisas, dispela i kamapim ol samting nogut. Baibel i tokaut olsem ol dispela man husat i no bilip, ol bai bagarapim gutnem bilong lotu Kristen tru, olsem: “Ol man bai tok nogut long rot bilong pasin i tru.”—2 Pita 2:1, 2.