ANNA * wakaamba kuti: “Ikuti ndatyompwa, inga kunyina cintu cili coonse ncondiyanda kucita, ndilaalilwa kucita noziba zintu nzyondikkomanina kapati. Inga ncondiyanda buyo kucita nkoona. Kanji-kanji inga ndilimvwa kuti kunyina uundiyanda, tandikwe mulimo alimwi ndiminya bantu.”

Julia wakaamba kuti: “Ndakali kuyeeya kulijaya. Mubwini tiindakali kuyanda kufwa. Ndakali kuyanda buyo kuleka kulimvwa kutyompwa. Ndili muntu uubikkila maano bantu, pele kuti ndatyompwa, tandibikkili maano muntu uuli woonse naa cintu cili coonse.”

Anna wakajisi myaka iili 13 ciindi naakatalika kuba azitondezyo zyapenzi lyakutyompwa mpoonya walo Julia wakajisi myaka iili 14. Nokuba kuti bakubusi bamwi balakonzya kutyompwa muziindi, Anna a Julia bakali kuba aziindi zyakutyompwa zyalo izyakali kutola nsondo naa myezi. Anna wakaamba kuti: “Cili mbuli kuti wapatila mucilindi cilamfwu, cisiya mbi cakuti tokonzyi kuzwa. Ulimvwa mbuli kuti waleka kuyeeya, toli nduwe.”

Icakacitikila Anna a Julia tacili ceenzu pe. Kujanwa apenzi lyakutyompwa akati kabakubusi kulibonya kuti ndipenzi iliyaabukomena kapati, alimwi mbunga ya World Health Organization (WHO) yaamba kuti kutyompwa “ncecintu cipati icipa kuciswa alimwi abulema kubana basankwa abasimbi ibajisi myaka iili akati ka 10 a 19.”

 Izitondezyo zyapenzi lyakutyompwa zilakonzya kulibonya ciindi cabukubusi alimwi zilakonzya kubikkilizya akoona kapati naa kuba acilabila, kulya kapati naa kutayanda kulya, alimwi akuneneya naa kukoka. Kuusa, kubula bulangizi, akulimvwa kubula mulimo azyalo zilakonzya kulibonya. Azimbi zitondezyo zilabikkilizya, akutaanguluka kucita zintu abantu, penzi lyakutabikkila maano naa kuyeeya, mizeezo naa micito yakuyanda kulijaya alimwi azitondezyo zimwi zitakonzyi kupandululwa abasilisi. Ciindi basyaazibwene mumalwazi aamumizeezo nobayeeyela kuti ndipenzi lyakutyompwa, kanji-kanji balayandaula zitondezyo zinji zyalo izizumanana kwansondo alimwi izinyonganya buumi bwamuntu bwabuzuba abuzuba.

Kweelana ambunga ya WHO mboyakaamba, “penzi lyakutyompwa lilaboola akaambo kazintu mbuli muntu mbwayendelezyegwa abamwi, kulibilika alimwi ambwaakazyalwa. Eezyi zintu zilakonzya kubikkilizya zintu zitobela.

Zintu zicitika mumubili. Mbubwenya mbocakabede kuli Julia, penzi lyakutyompwa kanji-kanji lilajanika mumikwasyi, calo icaamba kuti ikuti kacili mubulowa cilakonzya kuleta penzi eeli, ambweni akunyonganya zintu zicitika kubongo. Azimbi zintu izileta penzi eeli zilabikkilizya amalwazi aakumoyo alimwi akuvwula naa kuceya kwamahomoni, alimwi akuzumanana kuciindizya kubelesya misamu iikola, kwalo kukonzya kupa kuti penzi lyakutyompwa liyaambele naa kuti litalike. *

Kulibilika. Nokuba kuti kulibilika asyoonto kulakonzya kugwasya, kulibilika cakwiindilila kulakonzya kuleta mapenzi kumubili alimwi amumizeezo, mane zimwi ziindi calo cikonzya kupa kuti mukubusi abe apenzi lyakutyompwa. Nokuba boobo, cini-cini icileta penzi lyakutyompwa tacizyibidwe kabotu alimwi cilakonzya kubikkilizya azintu izyaambwa kale.

Twaambo itujatikizya kulibilika ituswaangene apenzi lyakutyompwa tulakonzya kubikkilizya akulekana naa kwaandaana kwabazyali, kufwidwa  muyandwa, kutundululwa kumubili naa mumakani aakoonana, kucitikilwa ntenda mpati, kuciswa, naa kwaalilwa kwiiya akaambo kabulema—kwaambisya kuti mwana kalimvwa kuti ulakakwa akaambo katwaambo ootu. Penzi likozyenye aleelyo lilakonzya kuba akaambo kakulangilwa kucita zintu zinji abazyali, ambweni kujatikizya kuzwidilila mulwiiyo. Azimbi zintu izilangilwa kuti nzezileta penzi lyakulibilika zilabikkilizya akupenzyegwa, kulibilika kujatikizya zyakumbele, kulimvwa kutabikkilwa maano amuzyali uutyompedwe, alimwi akucinca-cinca kwambobacita zintu bazyali kubana babo. Ikuti naa kwaba penzi lyakutyompwa, ncinzi cikonzya kugwasya mukubusi kutegwa aliyumye?

Penzi lyakutyompwa lisyoonto naa lipati kanji-kanji lilakonzya kumana kwiinda mukusilikwa alimwi akupegwa lulayo kuli syaazibwene mumalwazi aamumizeezo. * Jesu Kristo wakaamba kuti: “Bataciswi tabayandiki musilisi, pele aabo baciswa mbabayandika musilisi.” (Marko 2:17) Alimwi bulwazi bulakonzya kujatikizya cibeela cili coonse camubili wesu kubikkilizya abongo bwesu! Kucinca kwambotupona akwalo kulayandika nkaambo kuliswaangene kapati amizeezo alimwi amubili wesu.

Ikuti kamujisi penzi lyakutyompwa, amubweze ntaamu zigwasya kulanganya buumi bwanu kumubili alimwi amumizeezo. Mucikozyanyo, amulye zyakulya izili kabotu, amube aciindi cakoona cinji, alimwi acakunyanyaasya mubili lyoonse. Kunyanyaasya mubili kulakonzya kumugwasya kulimvwa kabotu, kuba anguzu zinji alimwi akumugwasya koona kabotu. Kuti kacikonzyeka, amuzyibe zintu zipa kuti penzi litalike alimwi azitondezyo zipa kulimvwa kutyompwa alimwi amulembe zintu nzyomweelede kucita. Amwaambile muntu ngomusyoma kujatikizya penzi eeli. Lugwasyo lwabanamukwasyi alimwi abalongwe lulakonzya kumugwasya kuliyumya mupenzi lyakutyompwa, ambweni  akucesya zitondezyo. Amulembe mbomuyeeya alimwi ambomulimvwa mubbuku—icilengwa calo icakagwasya Julia iwaambwa kumatalikilo. Kwiinda zyoonse, amube masimpe kuti mwazibikkila maano zintu nzyomuyandika kumuuya. Kucita boobo kulakonzya kumugwasya kapati kuzilanga kabotu zintu mubuumi. Jesu Kristo wakaamba kuti: “Balikkomene aabo bazyi kuti bayandika kusololelwa a Leza.”—Matayo 5:3.

Boonse bobilo Anna a Julia balaazumina majwi aa Jesu. Anna wakaamba kuti: “Milimo yakumuuya ilandigwasya kubikkila maano kubantu bamwi, kutali buyo kumapenzi ngondijisi. Eeci tacili cuuba-uba pe, pele ndilikkomene kapati akaambo kakucita boobo.” Julia ulaumbulizyigwa kwiinda mukupaila alimwi akubala Bbaibbele. Wakaamba kuti: “Kwaambila Leza zyoonse izili mumoyo wangu kwiinda mukupaila kulanduumbulizya. Mpoonya kubala Bbaibbele kulandigwasya kubona kuti ndilayandika kuli Leza alimwi akuti ulandilanganya ncobeni. Kubala Bbaibbele alimwi kulandigwasya kuzilanga kabotu zintu zyakumbele.”

Mbwali Mulengi wesu, Jehova Leza ulamvwisya mbotwakakomena, zintu izyakatucitikila mubuumi alimwi mbotwakazyalwa. Zintu eezyi zilakujatikizya mbotuzibona zintu alimwi ambotulimvwa. Aboobo ulakonzya kutupa lugwasyo aluumbulizyo ndotuyandika, ambweni inga wacita oobo kwiinda mubantuma ibajisi lweetelelo alimwi ibamvwisya. Kuyungizya waawo, ciindi ciyoosika Leza nayootuponya kumalwazi oonse, aakumubili alimwi aamumizeezo. Lugwalo lwa Isaya 33:24 lwaamba kuti: “Taakwe muntu naba omwe uukkala munyika uuyakwaamba kuti: ‘Ndaciswa.’”

Masimpe, Bbaibbele lisyomezya kuti Leza “uyoosindula misozi yoonse kumeso [eesu], alimwi lufwu talukabi limbi, akwalo koomoka, kulila nokuba kucisa takukabi limbi pe.” (Ciyubunuzyo 21:4) Eelo kaka majwi aaya alaumbulizya akupa bulangizi! Ikuti kamuyanda kwiiya zinji kujatikizya makanze aa Leza aajatikizya bantu alimwi anyika, mwalombwa kuti muunke aawebbusaiti ya jw.org. Muyoojana Bbaibbele libotu, alimwi azibalo zijisi mitwe iindene-indene, kubikkilizya apenzi lyakutyompwa.