Masaza ngo ngatovya kuti mwana waŵanaŵanengi ngachitiska kuti mwana wachitengi chinthu chinyaki pakuyija ndipu venivi vitimuwovya kuti waje ndi zeru kweniso malusu.

 Masaza ngenanga ngasazgapu:

•   Kujambula vinthu

•   Vakubikabika

•   Kubaziya

•   Kumba sumu

•   Kuwumba vinthu

•   Kuseŵeresa vinthu vipusu (nge makatoni)

 Mu vyaru vinandi, mumalu mwakuti ŵana achitengi vakusangaluska pakuŵija, yiwu atanja waka kuwonere vakusanguluska va pa TV pamwenga kuchita vinthu vinyaki vakuti ŵanthu anyaki achita kali.

 Kumbi muwona kuti nkhani yakuchita masaza njakukhumbika?

•   Vo mukhumbika kuziŵa

•   Vo mungachita

•   Masaza ngo ngatovya mwana kuŵanaŵana ngangamuwovya kuti wasambiri vinandi. Ngangamuwovya kuti waje ndi liŵavu lanthazi, wayendesengi mutu, waŵi ndi malusu kweniso kuti wakoliyanengi ndi anyaki. Ngangamuwovya so kuja wakuzikira, wasankhengi umampha vinthu, wajikongi ndipuso kuti wakoliyanengi ndi anyaki asani waseŵe pagulu. Mwakudumuwa, tingakamba waka kuti masaza ngenanga ngatovya mwana kuti wazije munthu wazeru asani wakuwa.

•   Kugwiriskiya ntchitu ukongwa vipangizu vamazuŵa nganu kungaŵa kwakofya ukongwa. Kugwiriskiya ntchitu ukongwa vipangizu vamazuŵa nganu kungachitiska kuti mwana waviyanjengi ukongwa ndipu venivi vingachitiska kuti mwana watutuŵi ukongwa kweniso kuti waje mukali. Mwaviyo, apapi wo atanja kugwiriskiya ntchitu mavidiyo pakupembuzga ŵana ŵawu kuti aleki kusuzga, aziŵengi kuti kuchita viyo nkhunanga.

•   Masaza ngakuchita kumupangiya mwana nangu nge ndi masuzgu ngaki Asani apapi ajaliya waka kuluta ndi ŵana ŵawu ku malu ngo kwe vinthu vakuti ŵana aseŵeresengi, vichitiska kuti ŵana wo aŵevi nyengu yakuchitiya vinthu vo vingaŵawovya kugwiriskiya ntchitu lusu lawu lakuŵanaŵana.

•   Muŵapasengi nyengu yakuchitiya masaza ngo ngangaŵawovya kugwiriskiya ntchitu zeru zawu. Asani nkhwamachitika, muŵazomerezengi ŵana ŵinu kuchiseŵe kubwalu ndi chilatu chakuti aziŵengi vinthu vamuchilengedu. Muŵazomerezengi kuchita masaza ndipuso kuseŵeresa vidoli vo vingaŵawovya kuti aŵanaŵanengi. a

   Jifumbeni kuti: Kumbi ndi malusu wuli ngo mwana wangu wangaŵa nangu asani wachita masaza ngo ngangamuwovya kuti waŵanaŵanengi, nanga vingazimuwovya wuli kunthazi?

   Fundu ya mu Bayibolu: “Masaza ngatovya.”—1 Timote 4:8.

•   Muŵaŵikiyengi nyengu yakuwonere mavidiyo pamwenga vinthu vinyaki. Mutenere kuŵanaŵaniyapu dankha mwechendamuleke foni, tabuleti pamwenga TV mwana winu kuti waleki kusuzgika. Madokotala ngo ngawona va ŵana anamana, ngachiska kuti ŵana wo ŵechendakwanisi vyaka viŵi kuti akhumbika cha kuwonere mavidiyo pamwenga vinthu vinyaki pa foni pamwenga pa TV, ndipu ŵana a vyaka vapakati pa viŵi ndi vinkhondi atenere cha kugwiriskiya ntchitu vinthu venivi nyengu yitali kujumpha ola limoza. b

   Jifumbeni kuti: Kumbi mwana wangu wakhumbika kuwonere TV kwa nyengu yitali wuli? Kumbi nani ndikhumbika kuŵapu po mwana wangu wawonere TV? Kumbi ndi vinthu nivi vinyaki vamampha vo wangaseŵeresa pade pakuwonere vinthu pa TV pamwenga pa vipangizu vinyaki?

   Fundu ya mu Bayibolu: “Lutirizgani kuphwere ukongwa kuti mungayendanga nge ŵanthu ambula zeru cha, kweni nge ŵanthu azeru. Nyengu yinu muyigwiriskiyengi ntchitu mwakwenere.”—Aefeso 5:15, 16.

•   Ŵanaŵaniyani mo masaza ngo ŵanthu anyaki anozga ngangakwaskiya ŵana ŵinu. Mbuneneska kuti masaza ngenanga ngangawovya ŵana ŵinu kuti aje ndi lusu linyaki pamwenga kuti achitengi umampha masaza nganyaki. Kweni kanandi masaza ngenanga ngachitiska kuti ŵana afipengi mtima asani atondeka kuchita umampha ndipu apapi nawu angasuzgika kusaniya ndalama zakwende kuluta kumalu ko kuchitikiya masaza. Yapa napu fundu ya pa Aefeso 5:15, 16 yakuti nyengu yinu muyigwiriskiyengi ntchitu mwakwenere, yigwira so ntchitu.

   Jifumbeni kuti: Kumbi ŵana ŵangu ajaliya waka kuluta ku malu ko awonesiyaku masaza? Asani ndimu viliri, kumbi ndi vinthu wuli vo ndikhumbika kusintha?

   Fundu ya mu Bayibolu: “Musimikizi kuti vinthu vakukhumbika ukongwa ndi nivi.”—Afilipi 1:10.