Kukwambiriya kwa 1942, m’charu cha America mwachitikanga Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi. Chaka chenichi, chenga chachinkhondi pa masambiru ngangu nga ku Yunivesite kweniso ndipu kwaja myezi yimanavi kuti ndilonde digiri ya nchitu yakuzenga. Ndajanga ndi anyangu ŵaŵi. Yumoza wangukamba kuti nkhakambiskani ndi munthu yo “wayanjanga kupharazgiya anyamata wo ajanga chipinda chapasi.” Ndati ndaluta, ndingukumana ndi John O. (Johnny) Brehmer, yo wenga Kaboni waku Yehova. Ndinguzukuma limu ndi mo wangundimukiya mafumbu nganandi kutuliya m’Bayibolo. Ndati ndakhorwa ndi mo wangumukiya, ndingwamba kusambira Bayibolo pafupipafupi ndipu pavuli paki ndakanga nayu kuchipharazga asani ndasaniya nyengu.

Awiski aku Johnny, a Otto, ŵenga a pulezidenti a banki ya ku Walnut, ku Iowa, ndipu anguja Kaboni waku Yehova. Pavuli paki, a Otto, anguleka nchitu ndipu anguyamba uteŵeti wa nyengu zosi. Pati pajumpha nyengu, chakuwoniyapu chawu chamampha kweniso cha banja lawu chingundiwovya kuti ndisankhi vinthu vakukhumbika ukongwa.

Zuŵa linyaki mura wa pa yunivesite wangundikambiya kuti ndayamba kuwere vuli mukilasi ndipu ndikwelengi umampha cha chifukwa ndenga ndi magiledi ngamana. Ndikumbuka kuti ndinguromba kutuliya pasi pa mtima kwaku Yehova Chiuta kuti wandilongozgi. Pavuli paki, ndingudanika kuti nkhakumani ndi pulofesa yo wandisambizanga nchitu yakuzenga. Iyu wangundikambiya kuti wangulonde kalata kuti wasaniyi munthu wakuziŵa kuzenga. Chinanga kuti wangundifumba cha, wanguzomera kuti munthu yo walipu ndipu wazomerengi nchitu yo. Ndingumuwonga ukongwa pulofesa yo kweni ndingumukonkhoske chifukwa cho ndingusankhiya kuteŵete Yehova. Pa June 17, 1942, ndingubatizika ndipu kunguja kamanavi kuti ndiyambi upayiniya, nge mo Akaboni aku Yehova wo achita uteŵeti wa nyengu zosi adanikiya.

Pavuli paki, mu 1942, ndingulonde kalata yakundikambiya kuti nkhayambi usilikali ndipu ndinguluta ku wupu wa asilikali wo alembanga ŵanthu nchitu. Ndinguŵakonkhoske chifukwa cho ndikaniya usilikali. Ndinguŵalongo makalata ngo mapulofesa nga ku yunivesite yo ndasambiranga ngangulemba ngakukamba za nkharu yangu yamampha ndipuso lusu lo nde nalu pa nchitu yakuzenga. Chinanga kuti ndinguŵalongo makalata kweni angundilipirisa ndalama zakukwana madola 10,000 nga ku America kweniso angundikambiya kuti ndijengi mujeri la ku  Leavenworth, Kansas, ku America, kwa vyaka vinkhondi.

Akaboni aku Yehova achinyamata akukwana 230, anguŵatumiza ku munda wo wenga wa jeri la Leavenworth kuti akagwirengi nchitu. Kwenuku tagwiranga nchitu mwakulongozgeka ndi alonda anandi. Anyaki mwa alonda ŵenaŵa, aziŵanga kuti takananga kusere usilikali ndipu atichitiyanga vinthu mwalisungu pa vo tapempha.

Alonda amanavi angutizomerezga kuti tilutirizgi kuchita mawunganu. Angutiwovya so kuti tilondiyengi mabuku ngakukonkhoska Bayibolo. Wakuwonere jeri, wangulembesa kuti walondiyengi magazini nga Galamukani! mwezi wewosi.

Ndinguja mujeri kwa vyaka vitatu. Angundifwatuwa pa February 16, 1946, pati pajumpha myezi yimanavi kutuliya po Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi, yingumaliya. Ndingwamba kuteŵete nge mpayiniya pati pajumpha nyengu yimanavi. Angundikambiya kuti nkhateŵete mumsumba wa Leavenworth, Kansas. Ndingufipa mtima chifukwa ŵanthu a kweniko atinkhanga ukongwa Akaboni aku Yehova. Ndipu kwenga kwakusuzga ukongwa kusaniya malu ngakuja kweniso kusaniya nchitu yakuti yindiwovyengi pa umoyu wangu.

Zuŵa linyaki ndichipharazga, ndikumbuka kuti ndingukumana ndi mulonda wa ku jeri lo ndengaku yo wangukamba mwakukalipa kuti, “Tuwapu pa nyumba yangu!” Ndinguchita mantha ndipu ndingutuwapu mwaliŵi chifukwa wenga ndi nduku. Pa nyumba yinyaki ndingusaniya munthukazi yo wangundikambiya kuti, “Lindizgani dankha kamanavi” ndipu wangujala chisasa. Pavuli paki, ndingubuchiya kuti wajula windu la chipinda chapachanya ndi kundidiliya vimaji vakufipa vo wasukiyanga viyaŵi. Chinanga kuti venga viyo, ndasaniyanga vitumbiku vinandi mu uteŵeti. Pati pajumpha nyengu, ndinguvwa kuti anyaki wo ndinguŵapaska mabuku ngakukonkhoska Bayibolo, angusambira uneneska.

Mu 1943, angujalikiska sukulu ya amishonale cha kunkhondi kwa New York ndipu yingudanika kuti Sukulu ya Giliyadi. Ndingudanika kuchiyamba nawu kilasi ya nambala 10, ndipu ndingumaliza pa February 8, 1948. Ndati ndamaliza, angunditumizga ku Gold Coast, ko sonu kudanika kuti Ghana.

Ndati ndafika kweniko, ndapharazgiyanga ŵara a boma kweniso ŵanthu a ku Europe. Kukumaliya kwa sabata, ndapharazganga ndi mpingu ndipu ndawovyanga abali ndi azichi mu upharazgi wa nyumba ndi nyumba. Ndalutanga so ku timagulu takutali kuti nkhaŵasambizi mo angapharazgiya. Ndateŵetiyanga so nge wakuwonere dera kufupi ndi charu cha Ivory Coast, ko sonu kudanika kuti Côte d’Ivoire.

 Muvyaru venivi, ndingusambira kuchita vinthu nge ŵanthu a ku Africa. Ndagonanga m’nyumba yakumata, ndaryanga ndi manja kweniso asani ndikhumba kujovya ndakumbanga zenji “kubwaru” kwa nyumba nge mo achitiyanga Ayisraele mubozwa. (Marangu 23:12-14) Venivi, vinguwovya ini ndi amishonale anyangu kuwona vinthu mwakwenere. Awolu a ŵara aboma anyaki, angwamba kusambira Bayibolo. Mwaviyo, asani ŵanthu akususka achipempha kuti atidikiski, awolu a ŵara aboma achichizganga arumu ŵawu kuti angavwiyanga cha vo ŵanthu wo akambanga ndipu asinthanga nadi maŵanaŵanu ngawu.

Nge mo vachitikiyanga ndi amishonale anandi ku Africa, nani ndingutama maleriya. Ndavwanga kuzizira ukongwa ndipu ndatondekanga kuŵereŵeta umampha. Nyengu zinyaki ndachitanga kuko chibwanyu kuti chileki kunjekeme. Chinanga kuti venga viyo, ndakondwanga mbwenu ndi uteŵeti.

Pa vyaka vinayi vakwamba vo ndenga ku Africa, ndalembiyananga makalata ndi Eva Hallquist, yo ndingukumana nayu ndeche ndatuweku ku America. Ndinguvwa kuti wamalizengi kilasi ya nambala 21, ya Sukulu ya Giliyadi pa July 19, 1953, pa unganu wa vyaru wa Akaboni aku Yehova, wo watingi uchitikiyengi ku Sitediyamu ya Yankee, ku New York. Ndingukambiskana ndi mura wa sitima kuti wanditoku, ndiluta ku America, kweni malipiru ngaki ndigwirengi nchitu mu sitima yaki.

Nyengu zinyaki nyanja yayukanga ndipu ndingufika pati pajumpha mazuŵa 22. Ndinguluta kuchikumana ndi Eva ku Brooklyn, likulu la Akaboni aku Yehova pacharu chosi. Ndati ndafika chipinda cha pachanya mo wajanga, cho chingulazga ku dowoku la New York, ndingumukambiya kuti titolani. Pavuli paki, Eva wanguza ku Gold Coast, kuziteŵete nani limoza.

Ndati ndateŵete ndi Eva kwa vyaka vinandi ku Africa, ama angundilembe kalata kuti Ada asuzgika ukongwa ndi kansa. Tingulekezga dankha uteŵeti ndipu tinguwere ku America. Matenda nga Ada ngangukuwa ndipu anguswera cha kufwa.

Tati tawere ku Ghana, tingujaku vyaka pafupifupi vinayi ndipu tinguvwa so kuti Ama atama ukongwa. Anyidu angutikambiya kuti tiwere kunyumba kuti tikaŵaphwere. Venga vakusuzga limu kuti tisankhi cho tingachita. Tinguwere ku America kweni ndipu ndateŵete nge m’mishonale kwa vyaka 15, vyaka 11 limoza ndi Eva.

Kwa vyaka vinandi, tawovyananga ndi muwolu wangu kuphwere Ama kweniso kuŵawovya kuluta ku maunganu asani ŵe umamphaku. Yiwu angufwa pa January 17, 1976, ŵe ndi vyaka 86. Pati pajumpha vyaka 9, ndingukumana ndi suzgu likulu ukongwa. Eva angumusaniya ndi kansa. Chinanga kuti tinguyesesa kulimbana ndi nthenda yeniyi kweni wangutayika pa June 4, 1985. Iyu wangufwa we ndi vyaka 70.

Mu 1988, angundidana pa nyengu yakupatuliya nthambi ku Ghana. Yenga nyengu yakukondwesa ukongwa. Ndati ndafika ku Ghana pavuli pakumaliza Sukulu ya Giliyadi vyaka pafupifupi 40 vajumpha, ndingusaniyaku Akaboni amanavi. Kufika mu 1988, kwenga Akaboni 34,000 ndipu sonu akwana pafupifupi 114,000!

Pati pajumpha vyaka viŵi kutuliya pa nyengu yo ndinguluta so ku Ghana, ndinguto Betty Miller pa August 6, 1990, yo wenga munyaki wa muwolu wangu. Tosi tilutirizga kuteŵete Yehova. Tilindizga zuŵa lo tazamuwona so ambuyafwi, apapi ŵidu kweniso Eva asani aziyuskika m’Paradayisu, pacharu chapasi.—Machitidu 24:15.

Ndiliya asani ndikumbuka mwaŵi wo ndaŵa nawu wakugwiriskikiya nchitu ndi Yehova kwa vyaka vakujumpha 70 mu uteŵeti waki. Nditimuwonga kaŵikaŵi chifukwa chakundiwovya kuti ndisankhi kumuteŵete. Chinanga kuti sonu nde ndi vyaka 90, Yehova wakuzenga mura m’chilengedu chosi, walutirizga kundipaska nthazi kweniso kundichiska kuti ndilutirizgi kumuteŵete.