Vo Mungachita Asani Akupatani

“Ndinguguŵa ukongwa. Vinthu vingwamba umampha pa umoyu wangu kweni vinguchitika ŵaka mwamabuchibuchi, pengavi chakuti ndingachita.”​—MARK, a waja chaka chimoza kutuliya po wangupatikiya.

“Murumu wangu, wabulanga ndi msungwana yo wenga ndi vyaka vakuyanana ndi mwana widu munthukazi. Tati tapatana ndinguwona kuti ndipumuwengi chifukwa iyu wenga mukali ukongwa. Pavuli paki, ndingujivwa kuti nde munthu cha ndipuso ndenga wambula kukhumbika.”​—EMMELINE, waja vyaka 17 kutuliya po murumu waki wakumupatiya.

Ŵanthu anyaki apatana chifukwa agomezga kuti vingaŵawovya kuja ndi umoyu wamampha, penipo anyaki akhumbisiska kuti aleki kupatana kweni palivi cho angachitika kuti yo akutorana nayu waleki kuŵapata. Ŵanthu anandi wo apatana, asaniya kuti asuzgika kuphara mo aŵanaŵaniyanga. Asani imwi mwapatika pambula kuswera yapa, mungawona kuti ndi nkhani yakusuzga maŵanaŵanu ukongwa yo yechendakuchitikiyenipu pa umoyu winu. Asani ndi viyo, mungachita umampha kuŵanaŵaniya fundu zinyaki za m’Bayibolo zo zingakuwovyani kukunthiyapu masuzgu ngo mungakumana nangu chifukwa chakupatika.

SUZGU LAKWAMBA: MAŴANAŴANU NGAHENI.

Mungasuzgika ukongwa maŵanaŵanu chifukwa cha suzgu ya ndalama, kulera ŵana kweniso phukwa. Maŵanaŵanu ngenanga ngamala luŵi cha. Chipondi chaku Judith Wallerstein yo wenga dokotala wakuziŵa maŵanaŵanu nga ŵanthu, wangusaniya kuti asani pajumpha vyaka vinandi kutuliya po ŵanthu apatiyana, anyaki atijivwa kuti munthu yo angutolana nayu wakuŵapusisa ndipuso wakuŵajowo. Yiwu agomezga kuti “umoyu ngwakusuzga, ngwakuguŵiska ndipuso achita phukwa.”

VO MUNGACHITA

▪ Liyani chifukwa cha vo vakuchitikiyani. Vingachitika kuti mwechekumuyanja munthu yo wakukupatani.  Chinanga kuti mwasuzgikanga ukongwa mu nthengwa yinu, mungaliya chifukwa mulivi likondwa lo mwaŵanaŵananga kuti mwamuja nalu mu nthengwa. (Nthanthi 5:18) Mungachitanga soni cha kusaniya “nyengu yakuliriya.”—Wakutawula 3:1, 4.

▪ Mungajipatuwanga cha. Chinanga kuti mungakhumba kuja pakumwija kuti muliyi kweni kujipatuwa nkhwamampha cha. (Nthanthi 18:1) Asani muchezga ndi anyinu mukambiskanengi nkhani zakuchiska chifukwa asani mutanja kudandawula va munthu yo mukupatana nayu, chinanga vingaja vakuvwika, anyinu akhoza kuleka kuchezga namwi. Pemphani munthu yo mutimugomezga kuti wakuwovyeni asani mukhumba kusankha vo mungachita pavuli pakuti mwapatana ŵaka.

▪ Jiphweliyeni kuti muleki kutama. Kusuzgika ukongwa maŵanaŵanu chifukwa chakuti munthu yo mungutorana nayu wakupatani, kungachitiska kuti mutami nthenda ya mtima kweniso mutu uŵaŵengi ukongwa. Mwaviyo, muchitengi masaza, muryengi ndipuso mugonengi mwakukwana.​—Ŵaefesu 5:29.

▪ Lekani kuŵika pakweru vinthu vo vitikuchitiskani kuti mukwiyiyengi yo mungutorana nayu pamwenga vo muleka kuvikhumba. Sungani makalata ngakukhumbika pe. Asani muwona kuti vithuzi vo mungujambuliska pa zowala zinu vitikuŵaŵani mtima, vipanganyeni ndi kuvisunga m’malu nganyaki kuti ŵana ŵinu azivigwiriskiyi nchitu.

▪ Lekani kuja ndi maŵanaŵanu ngaheni. Olga, yo wangupata murumu waki wati wachita ureŵi, wangukamba kuti: “Ndaja ndichijifumba kuti, ‘Nchinthu wuli cho munthukazi yo wenachu cho ini ndilivi?’” Pavuli paki, Olga wanguwona kuti kuja ndi maŵanaŵanu ngaheni nyengu zosi, kungachitiska munthu kuja ndi “mzimu wakusweka.”​—Nthanthi 18:14.

Ŵanthu anandi awona kuti kulemba vo aŵanaŵana, kutiŵawovya kuziŵa vo ve m’mtima wawu ndipuso kuleka kuvichita. Asani mungachita viyo, yesesani kuŵanaŵana vinthu vamampha m’malu mwa vinthu viheni vo mwaŵanaŵananga kali. (Ŵaefesu 4:23) Ŵanaŵaniyani vakuyeruzgiyapu viŵi ivi:

Maŵanaŵanu ngaheni: Ini ndini ndikuchitiska kuti munthu yo ndingutorana nayu wachiti ureŵi.

Maŵanaŵanu ngamampha: Munthu yo ndingutorana nayu wengavi wanangwa wakuchita vinthu mwambula kugomezgeka chifukwa cha vo ndanangiskanga.

Maŵanaŵanu ngaheni: Ndikumala ŵaka nyengu yangu ndi munthu muheni.

Maŵanaŵanu ngamampha: Ndikondwengi asani ndingaluwa vo vikuchitika ndi kulereska kunthazi.

▪ Lekani kutoliyaku kanthu asani anyinu akamba vinthu viheni. Anyinu ndi abali ŵinu, angakamba vinthu vakupweteka mtima ndipuso vambula kwenere vakukwaskana ndi nkhani yinu. Yiwu angakamba kuti: ‘Yo ungutorana nayu wakuyananga cha chinanga nkhamanavi’ pamwenga angakamba kuti, ‘Chiuta wazomerezga cha kupatana.’ b Pe chifukwa chamampha cho Bayibolo likambiya kuti: “Ungateŵerezganga kwaku vosi vo ŵanthu akamba cha.” (Wakutawula 7:21) Martina yo waja vyaka viŵi kutuliya po wangupatikiya, wangukamba kuti: “M’malu mwakuŵanaŵaniyanga mazu ngo ngangandipwetekeska mtima, nditesesa kuwona vinthu nge mo Chiuta wativiwone. Maŵanaŵanu ngaki ngapachanya kuluska ngidu.”​—Yesaya 55:8, 9.

▪ Rombani kwaku Chiuta. Iyu wachiska ateŵeti ŵaki wosi kuti ‘aponyi paku iyu kweŵeku lawu losi,’ ukongwa wo asuzgika maŵanaŵanu.​—1 Petro 5:7.

YESANI KUCHITA IVI: Lembani Malemba ngo muwona kuti ngangakuwovyani ndipu ngaŵikeni pakweru kuti mungawonengi kaŵikaŵi. Kusazgapu pa malemba ngo ngazumbulika kali, ŵanthu anandi wo akupatika ayanduwa ndi malemba yanga: Sumu 27:10; 34:18; Yesaya 41:10; ndi Ŵaroma 8:38, 39.

SUZGU LACHIŴI: KUKWIYIYA YO MWAPATANA NAYU.

Juliana yo wanguja ndi murumu waki kwa vyaka 11 wangukamba kuti: “Ndingupempha murumu wangu kuti wangandipatanga cha. Wati wandipata ndingukwiyiya iyu ndipuso munthukazi yo wanguto.” Ŵanthu wo apatika  atiŵakwiyiya kwa vyaka vinandi ŵanthu wo angutorana nawu. Kweni nyengu zinyaki achichizgika kukambiskana nawu ukongwa asani pe ŵana.

VO MUNGACHITA

▪ Mukambiskanengi umampha ndi yo mungutorana nayu. Kambiskanani ŵaka vinthu vakukhumbika ndipu chitani viyo mwakudumuwa. Anandi awona kuti asani achita viyo, akambiskana mwachimangu.​—Ŵaroma 12:18.

▪ Mungakambanga mwaukali cha. Asani muwona kuti yo mukupatana nayu walongoro umampha cha, Bayibolo lipereka ulongozgi wazeru wakuti: “Mweniyo wakanizga mazu ngaki we ndi chinjeru.” (Nthanthi 17:27) Asani muwona kuti mukambiskanengi umampha cha, mungakamba kuti: “Ndiŵanaŵaniyi dankha vo mwakamba, tikambiskanengi so nyengu yinyaki.”

▪ Pankhani ya ndalama kweniso vinthu vakuzomerezgeka ndi boma yesesani kuleka kuchitiya limoza vinthu venivi ndi munthu yo mungutorana nayu.

YESANI KUCHITA IVI: Nyengu yinyaki yo mukambiskanengi ndi yo mungutorana nayu yesani kuziŵa asani imwi pamwenga iyu wakhumba cha kusintha vo wakamba. Asani nkhwakwere, mupempheni kuti muleki dankha kukambiskana pamwenga mukalembi m’kalata vo mukhumba kukamba.—Nthanthi 17:14.

SUZGU LACHITATU: KOVYA ŴANA ŴINU KUTI AZIŴILIYI UMOYU WASONU.

Maria, wakumbuka mo vinthu venge wati wapatana ŵaka ndi murumu waki. Iyu wanguti: “Mwana wangu munthukazi mumana nyengu zosi waliyanga ndipu wangwamba so kukoza pakugona. Mwana wangu munthukazi mura, wandikambiyanga cha vo waŵanaŵananga kweni ndinguwona kuti nayu so wangusintha.” Nchakuchitiska chitima kuti pa nyengu yo ŵana ŵinu atikukhumbani ukongwa kuti muŵawovyi, musanirika kuti mulivi nyengu ndipuso mwatimbanyizgika maŵanaŵanu.

VO MUNGACHITA

▪ Chiskani ŵana winu kuti akukambiyeningi maŵanaŵanu ngawu chinanga kuti vo angakamba vingawoneka kuti vakuguŵiska.​—Jobu 6:2, 3.

▪ Lutirizgani kufiska udindu winu. Chinanga kuti nyengu zinyaki mungakhumba kuti munthu wakuwovyeni asani mwasuzgika maŵanaŵanu ndipu mwana winu wangakhumba kukuwovyani, kweni mbumampha cha kupempha mwana kuti wawovyi munthu mura kumalana ndi masuzgu ngaki. (1 Ŵakorinte 13:11) Mukhumbika cha kukambiya mwana winu nkhani za chisisi kweniso kuti wajengi nge nkhoswi pamwenga muthenga pakati paku imwi ndi munthu yo mungutorana nayu.

▪ Phweriyani umoyu wa ŵana ŵinu. Kulutirizga kuchita vinthu vo mwachitanga kali nkhwakovya kweni chinthu chakukhumbika ukongwa, nkhulutirizga kuja pa ubwezi ndi Chiuta kusazgapu kuŵerenga Bayibolo ndi ŵana ŵinu kweniso kuchita kusopa kwa pabanja.​—Marangu 6:6-9.

YESANI KUCHITA IVI: Sabata yeniyinu asimikizgiyeni ŵana ŵinu kuti mutiŵayanja ukongwa ndipu akambiyeni kuti ndiwu cha wo akuchitiska kuti mupatani ndi yo mungutorana nayu. Asani atikufumbani, mungalongonga cha kuti yo mungutorana nayu ndiyu wakuchitiska kuti mupatani.

Mungalutirizga kuja ndi umoyu walikondwa asani akupatani. Melissa yo wanguŵirwa kwa vyaka 16 wangukamba kuti, “Murumu wangu wati wandipata, ndingukamba kuti, ‘Ivi ndivu cha vo ndakhumbanga kuti vindichitikiyi.’” Kweni sonu, waja mwalikondwa chinanga kuti wakupatika. Iyu wangukamba kuti, “Ndati ndaleka kukumbuka vinthu vakali, ndinguleka kusuzgika maŵanaŵanu.”

[Mazu ngam’mphata]

JIFUMBENI KUTI . . .

▪ Kumbi ndikuliya mwakukwana chifukwa chakuti munthu yo ndingutorana nayu wakundipata?

▪ Kumbi ndingachita wuli kuti ndileki kukwiyiya munthu yo ndingutorana nayu?

[Chithuzi papeji 29]

[Chithuzi papeji 30]

Mugwiriskiyengi nchitu Mazu ngaku Chiuta pa nyengu yo mwakumana ndi masuzgu

[Chithuzi papeji 31]