Ko Hai ‘Okú Ke Feinga Ke Ne ‘Ilo‘i Koé?
“‘Oku ‘ikai ke ta‘emā‘oni‘oni ‘a e ‘Otuá ke ne fakangalo‘i ho‘omou ngāué pea mo e ‘ofa na‘a mou fakahaa‘i ki hono huafá.”—HEP. 6:10.
HIVA: 4, 51
1. Ko e hā ‘a e holi fakanatula ‘oku ma‘u ‘e he tokotaha kotoa?
‘E FĒFĒ ho‘o ongo‘í kapau ‘oku ngalo ho hingoá ‘i ha taha ‘a ia ‘okú ke ‘ilo‘i mo faka‘apa‘apa‘i, pe ko e toe kovi angé ‘oku ‘ikai ke ne fakatokanga‘i koe? ‘E lava ke hoko ‘o mātu‘aki fakalotosi‘i eni. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhí he ‘oku tau ma‘u taki taha ha holi fakanatula ke tali kitautolu ‘e he ni‘ihi kehé. Ka ‘oku tau loto ke nau fai ‘a e me‘a lahi ange ‘i hono ‘ilo‘i pē kitautolú. ‘Oku tau loto ke nau ‘ilo‘i pe ko e fa‘ahinga fēfē kitautolu pea ‘ilo ki he me‘a kuo tau lava‘í.—Nōm. 11:16; Siope 31:6.
2, 3. Ko e hā ‘e lava ke hoko ki he‘etau holi ke ‘ilo‘i kitautolu ‘e he ni‘ihi kehé? (Sio ki he ‘uluaki fakatātā ‘i he kupú ni.)
2 Ka ‘o kapau ‘oku ‘ikai ke tau tokanga, ‘e lava ke mio‘i ‘a e holi fakanatula ko eni ke ‘ilo‘i kitautolú. ‘Oku lava ke ‘ai kitautolu ‘e he māmani ‘o Sētané ke tau loto ke hoko ‘o ongoongoa mo mahu‘inga. ‘I he‘ene hoko ení, ‘oku ‘ikai ai ke tau fakahaa‘i ‘oku tau ‘ilo‘i ‘etau Tamai fakahēvaní, ‘a Sihova ko e ‘Otuá, pea fai kiate ia ‘a e lotu ‘oku tuha mo iá.—Fkh. 4:11.
3 ‘I he taimi ‘o Sīsuú, na‘e ma‘u ai ‘e he kau taki lotu ‘e ni‘ihi ‘a e Luke 20:46, 47, fakamatala ‘i lalo) ‘I hono kehé, na‘e fakahīkihiki‘i ‘e Sīsū ha uitou masiva ‘a ia na‘a ne foaki ha ongo ki‘i fo‘i koini, ‘a ia ‘oku ngalingali na‘e ‘ikai ke fakatokanga‘i ‘e ha taha ‘a e me‘a na‘á ne faí. (Luke 21:1-4) ‘Oku hā mahino, na‘e kehe ‘aupito ‘a e vakai ‘a Sīsū ki hono ‘ilo‘i ‘o ha tahá mei he vakai ‘a e ni‘ihi kehé. ‘E tokoni‘i kitautolu ‘e he kupu ko ení ke tauhi ma‘u ‘a e vakai totonu ki hono ‘ilo‘i ‘o ha taha, ‘a e vakai ‘oku fiema‘u ‘e Sihova ke tau ma‘ú.
fakakaukau hala fekau‘aki mo hono ‘ilo‘i ‘o ha taha. Na‘e fakatokanga ‘a Sīsū ki he‘ene kau ākongá: “Tokanga telia ‘a e kau sikalaipé ‘a ia ‘oku nau sai‘ia ke lue holo mo e ngaahi kofu tōtōlofá pea nau sai‘ia ‘i he ngaahi fakafe‘iloaki ‘oku fai ange ‘i he ngaahi feitu‘u fai‘anga fakataú pea mo e ngaahi nofo‘anga lelei taha ‘i he ngaahi sinakoké pea mo e ngaahi feitu‘u mahu‘inga taha ‘i he ngaahi kātoanga kaí.” Na‘á ne toe pehē: “Ko e fa‘ahingá ni te nau ma‘u ha fakamaau ‘oku kakaha ange.” (‘ILO‘I ‘OKU LELEI TAHÁ
4. ‘Oku lelei tahá ke ‘ilo‘i koe ‘e hai, pea ko e hā hono ‘uhingá?
4 ‘Oku lelei tahá ke ‘ilo‘i koe ‘e hai? ‘Oku ‘ikai ko e tokanga ‘a ē ‘oku feinga ‘a e kakai tokolahi ke ma‘u fakafou ‘i he ako mā‘olunga angé, lavame‘a ‘i he pisinisí, pe ongoongoa ‘i he māmani ‘o e fakafiefiá. Na‘e fakamatala‘i ‘e Paula ‘a e me‘a ko iá ‘i he‘ene pehē: “Ko eni kuo mou hoko ‘o ‘ilo‘i ‘a e ‘Otuá, pe ‘i hono kehé, kuo mou hoko ‘o ‘ilo‘i ‘e he ‘Otuá, ‘oku anga-fēfē leva ho‘omou toe tafoki ki he ngaahi me‘a tefito ‘o e māmaní ‘a ia ‘oku vaivai mo masivá mo mou loto ke mou toe pōpula ki aí?” (Kal. 4:9) Ko ha monū fisifisimu‘a mo‘oni ke “‘ilo‘i ‘e he ‘Otuá,” ‘a e Pule Aoniu ‘o e ‘univēsí! ‘Oku ‘ilo‘i kitautolu ‘e Sihova, ‘okú ne ‘ofa‘i kitautolu, pea ‘okú ne loto ke tau hoko ‘o ofi kiate ia. Na‘e fakatupu kitautolu ‘e Sihová ke lava ‘o tau hoko ko hono ngaahi kaume‘a.—Tml. 12:13, 14.
5. Ko e hā kuo pau ke tau fai ke ‘ilo‘i ai kitautolu ‘e he ‘Otuá?
5 ‘Oku tau ‘ilo‘i na‘e kaume‘a ‘a Mōsese mo Sihova. ‘I he‘ene kōlenga kia Sihova: “‘Ai au ke u ‘ilo‘i ho ngaahi halá,” na‘e tali ange ‘e Sihova: “Te u fai foki ki he me‘a ko eni ‘okú ke kolé, koe‘uhí kuó ke ma‘u ‘a ‘eku hōifuá pea ‘oku ou ‘ilo‘i ho hingoá.” (‘Eki. 33:12-17) ‘Oku lava foki ke ‘ilo‘i fakafo‘ituitui kitautolu ‘e Sihova. Ka ko e hā kuo pau ke tau fai ke hoko ai ko e kaume‘a ‘o Sihová? Kuo pau ke tau ‘ofa kiate ia pea fakatapui ‘etau mo‘uí kiate ia.—Lau ‘a e 1 Kolinitō 8:3.
6, 7. Ko e hā ‘e lava ke ne fakatupunga ke mole ‘etau kaume‘a mo Sihová?
6 Kae kehe, ‘oku fiema‘u ke tau tauhi ma‘u ‘etau kaume‘a mahu‘inga mo ‘etau Tamai fakahēvaní. ‘I he hangē ko e mu‘aki kau Kalisitiane ‘i Kalētiá, kuo pau ke tuku ‘etau pōpula ki he “ngaahi me‘a tefito ‘o e māmaní ‘a ia ‘oku vaivai mo masivá,” ‘o kau ai ‘a e lavame‘a mo e ongoongoa ‘okú ne tu‘uaki maí. (Kal. 4:9) Ko e kau Kalisitiane ko ia ‘i Kalētiá ne nau ‘osi hoko ‘o ‘ilo‘i ‘a e ‘Otuá, pea na‘e ‘osi ‘ilo‘i kinautolu ‘e he ‘Otuá. Ka na‘e pehē ‘e Paula ko e fanga tokoua tatau pē ko ení na‘a nau “toe tafoki” ki he ngaahi me‘a ko e koto nge‘esi. Ko ia ‘i hono toe fakalea ‘e tahá, na‘á ne ‘eke kiate kinautolu: ‘Ko e hā na‘a mou toe tafoki ai ‘o kamata ke pōpula ki he ngaahi me‘a fakavalevale mo ta‘e‘aongá?’
7 ‘E lava ke hoko ha me‘a tatau kiate kitautolu? ‘Io, ‘e lava. ‘I he hangē ko Paulá, ‘i he‘etau ha‘u ki he mo‘oní, kuo tau tuku ange nai ai ‘a e ongoongoa mo e lavame‘a ‘i he māmani ‘o Sētané. (Lau ‘a e Filipai 3:7, 8.) Na‘a tau tuku ange nai ha ngaahi sikolasipi, ngāue lelei, pe faingamālie ke ma‘u ha pa‘anga lahi. Pe na‘e mei lava nai ke tau hoko ‘o ongoongoa pe koloa‘ia koe‘uhí ‘oku tau talēniti‘ia ‘i he mūsiká pe ko e sipotí. Ka na‘a tau si‘aki ‘a e faingamālie kotoa ko iá. (Hep. 11:24-27) He mātu‘aki ta‘efakapotopoto ē ke faka‘ise‘isa ‘i he ngaahi fili lelei ko iá pea ke ongo‘i na‘e mei lelei ange ‘etau mo‘uí kapau na‘a tau tuli ki he ngaahi me‘a ko iá! Ko ha fakakaukau pehē ‘e lava ke ne ‘ai kitautolu ke tau toe foki ki he ngaahi me‘a ‘o e māmani ko ení, ‘a e ngaahi me‘a na‘a tau ‘osi fakapapau‘i ‘oku “vaivai mo masivá.”
‘AI KE MĀLOHI HO‘O HOLI KE ‘ILO‘I KOE ‘E SIHOVÁ
8. Ko e hā te ne ‘ai ke mālohi ‘etau holi ke ‘ilo‘i kitautolu ‘e Sihová?
8 ‘E lava fēfē ke tupulekina ‘o mātu‘aki mālohi ‘etau holi ke ‘ilo‘i kitautolu ‘e Sihová ‘o ‘ikai te tau loto ke ‘ilo‘i kitautolu ‘e he māmaní? ‘Oku fiema‘u ke tau tokangataha ki he fo‘i mo‘oni mahu‘inga ‘e ua. ‘Uluakí, ‘oku ‘ilo‘i ma‘u pē ‘e Sihova ‘a e fa‘ahinga ‘oku nau tauhi faitōnunga kiate iá. (Lau ‘a e Hepelū 6:10; 11:6) ‘Oku vakai mai ‘a Sihova ‘oku mahu‘inga ‘a ‘ene kau sevāniti faitōnunga kotoa pē, ko ia ‘okú ne ongo‘i ‘e “ta‘emā‘oni‘oni” ‘a hono li‘aki ha taha pē ‘o kinautolu. ‘Oku ‘ilo‘i ma‘u pē ‘e Sihova, “‘a e fa‘ahinga ‘oku ha‘aná.” (2 Tīm. 2:19) ‘Okú ne ‘‘afio‘i ‘a e ‘alunga ‘o e mā‘oni‘oní’ pea ‘ilo‘i ‘a e founga ke fakahaofi ai kinautolú.—Saame 1:6; 2 Pita 2:9.
9. ‘Omai ha fakatātā ‘o hono fakahaa‘i ‘e Sihova ‘a ‘ene hōifua ‘i hono kakaí.
9 Kuo fakahaa‘i ‘e Sihova ‘i he taimi ‘e ni‘ihi ‘okú ne hōifua ki hono kakaí ‘i he ngaahi founga mātu‘aki makehe. (2 Kal. 20:20, 29) Ko e fakatātaá, fakakaukau ki he founga ‘o hono fakahaofi ‘e Sihova ‘a hono kakaí ‘i he Tahi Kulokulá ‘i he tulimui ‘iate kinautolu ‘a e kau tau mālohi ‘a Feló. (‘Eki. 14:21-30; Saame 106:9-11) Na‘e mātu‘aki fakaofo ‘a e me‘a ko eni na‘e hokó he na‘e kei talanoa pē fekau‘aki mo ia ‘a e kakai ‘i he feitu‘u ko ia ‘o e māmaní ‘i he ta‘u nai ‘e 40 ki mui ai. (Sios. 2:9-11) ‘Oku fakalototo‘a mo‘oni ‘etau manatu‘i ‘a e ‘ofa ‘a Sihova ‘i hono kakaí mo ngāue‘aki hono mālohí ke fakahaofi kinautolu ‘i he kuohilí, koe‘uhí kuo vavé ni ke ‘ohofi kitautolu ‘e Koki ‘o Mēkokí. (‘Isi. 38:8-12) ‘I he taimi ko iá, te tau fiefia lahi ai ‘i he‘etau kumi ki he hōifua ‘a e ‘Otuá kae ‘ikai ko e māmaní.
10. Ko e hā ha toe mo‘oni kuo pau ke tau tokangataha ki ai?
10 Ko e mo‘oni eni hono ua kuo pau ke tau tokangataha ki aí ‘e fakahaa‘i nai ‘e Sihova ‘okú ne ‘ilo‘i kitautolu ‘i he ngaahi founga he‘ikai ‘aupito nai ke tau ‘amanekina. Kapau ‘oku fai ‘e he kakaí ha ngaahi me‘a lelei koe‘uhí pē ke fakahīkihiki‘i kinautolu ‘e he ni‘ihi kehé, he‘ikai ke ‘oange ‘e Sihova ha totongi kiate kinautolu. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhí, hangē ko ia na‘e lea‘aki ‘e Sīsuú, ‘i hono fakahīkihiki‘i kinautolu ‘e he ni‘ihi kehé, ko ‘enau totongí ia. (Lau ‘a e Mātiu 6:1-5.) ‘I he tafa‘aki ‘e tahá, ko Sihová ‘okú ne ‘vakai mai mei he liló’ ki he fa‘ahinga ‘oku ‘ikai fakalāngilangi‘i ‘i he lelei ‘oku nau fai ki he ni‘ihi kehé. ‘Okú ne fakatokanga‘i ‘a e me‘a ‘oku nau faí, pea ‘okú ne totongi, pe tāpuaki‘i kinautolu. Pea ‘i he taimi ‘e ni‘ihi ‘oku ‘oange ‘e Sihova ‘a e totongi ki he‘ene kau sevānití ‘i he ngaahi founga ta‘e‘amanekina. Tau lāulea angé ki ha fakatātā ‘e ni‘ihi.
FAKAHAA‘I TA‘E‘AMANEKINA ‘E SIHOVA ‘OKÚ NE ‘ILO‘I HA FINEMUI ANGA-FAKATŌKILALO
11. Na‘e anga-fēfē hono fakahaa‘i ‘e Sihova ‘okú ne ‘ilo‘i ‘a Melé?
11 Na‘e fili ‘e Sihova ha finemui anga-fakatōkilalo ko Mele ke ne hoko ko e fa‘ē ‘a hono ‘Aló, ‘a Sīsū. Na‘e nofo ‘a Mele ‘i ha ki‘i kolo ko Nāsaleti, ‘o mama‘o mei Selusalema mo hono temipale faka‘ofo‘ofá. (Lau ‘a e Luke 1:26-33.) Ko e hā na‘e fili ai ‘e Sihova ‘a Melé? Na‘e tala ange ‘e he ‘āngelo ko Kepalelí kiate ia ‘okú ne ma‘u ‘a e “hōifua ‘a e ‘Otuá.” ‘Oku lava ke tau ‘ilo‘i na‘á ne kaume‘a ofi ‘aupito mo Sihova ‘i he me‘a na‘á ne tala ki mui ki hono kāinga ko ‘Ilisapesí. (Luke 1:46-55) Na‘e siofi ‘e Sihova ‘a Mele pea tāpuaki‘i ia ‘i ha founga ta‘e‘amanekina koe‘uhí na‘á ne faitōnunga kiate ia.
12, 13. Na‘e anga-fēfē hono fakalāngilangi‘i ‘a Sīsū ‘i hono ‘alo‘í mo e taimi na‘e ‘ave ai ia ‘e Mele ki he temipalé ‘i he ‘aho ‘e 40 ki mui aí?
12 Ko hai na‘e fakahaa‘i ki ai ‘e Sihova ‘a hono Luke 2:8-14) Hili iá, na‘e ‘a‘ahi ‘a e kau tauhi-sipí ki he pēpē ne toki ‘alo‘í. (Luke 2:15-17) ‘Oku pau pē na‘e ‘ohovale ‘aupito ‘a Mele mo Siosifa ‘i he sio ki hono fakalāngilangi‘i ‘a Sīsū ‘i he founga ko iá. Ko e founga ‘o hono fai ‘e Sihova ‘a e ngaahi me‘á ‘oku kehe ia mei he founga ‘a e Tēvoló. ‘I hono fekau‘i atu ‘e Sētane ha kau vavalo ke nau ‘a‘ahi kia Sīsū mo ‘ene ongo mātu‘á, na‘e ‘ilo‘i ai ‘e he tokotaha kotoa ‘i Selusalema ‘a e ‘alo‘i ‘o Sīsuú, pea na‘e fakatupunga ‘e he me‘á ni ha palopalema lahi. (Māt. 2:3) Ko e olá, na‘e tāmate‘i ai ki mui ‘a e fānau ta‘ehalaia tokolahi.—Māt. 2:16.
‘alo‘i ‘o Sīsuú? Ko hai na‘e tala ki ai ‘e Sihova ‘a hono ‘alo‘i ‘o Sīsuú? Na‘e ‘ikai te ne tala ia ki ha kau ‘ōfisa mahu‘inga pe ko ha kau pule ‘i Selusalema mo Pētelihema. ‘I hono kehé, na‘á ne fekau‘i ha kau ‘āngelo ke nau tala ia ki ha kau tauhi-sipi anga-fakatōkilalo ‘a ia na‘a nau tokanga‘i ha fanga sipi ‘i tu‘a ‘i Pētelihema. (13 Ko e Lao ‘a Sihova ki ‘Isilelí na‘e pehē ai kuo pau ke fai ‘e ha fa‘ē ha feilaulau kia Sihova, ‘i he ‘aho ‘e 40 hili ‘ene fā‘ele‘i ha tama. Ko ia na‘e fononga ‘a Mele mo Siosifa pea mo Sīsū mei Pētelihema ‘i he kilomita nai ‘e hiva (maile ‘e ono) ki he temipale ‘i Selusalemá. (Luke 2:22-24) ‘I he‘enau fonongá, na‘e fifili nai ai ‘a Mele pe ‘e fai ‘e he taula‘eikí ha me‘a makehe ke fakalāngilangi‘i ‘a Sīsū. ‘E fai ‘e he taula‘eikí ha me‘a makehe ke fakalāngilangi‘i ‘a Sīsū? Na‘e fakalāngilangi‘i ‘a Sīsū, ka ‘i ha founga ‘a ia na‘e ‘ikai nai ke ‘amanekina ‘e Mele. Na‘e fili ‘e Sihova ‘a Simione, ko ha tangata “na‘e mā‘oni‘oni mo manavahē-‘Otua,” mo e palōfita fefine ko ‘Ana, ko ha uitou ta‘u 84, ke na fakahaa‘i ‘e hoko ‘a Sīsū ko e Mīsaia na‘e tala‘ofa‘akí, pe ko Kalaisi.—Luke 2:25-38.
14. Na‘e anga-fēfē hono fakapale‘i ‘e Sihova ‘a Melé?
14 Na‘e hokohoko atu hono fakahaa‘i ‘e Sihova ‘okú ne ‘ilo‘i ‘a Melé koe‘uhí ko ‘ene ‘ohake mo tokanga‘i faitōnunga ‘a Sīsuú? ‘Io, na‘á ne fai pehē. Na‘e fakapapau‘i ‘e he ‘Otuá ke hiki ‘i he Tohi Tapú ‘a e ni‘ihi ‘o e ngaahi me‘a na‘e lea‘aki mo fai ‘e Melé. ‘Oku hā ngali na‘e ‘ikai malava ke fononga ‘a Mele mo Sīsū lolotonga ‘a e ta‘u ‘e tolu mo e konga ‘o ‘ene malangá. Mahalo pē koe‘uhí ko ha uitou ia, na‘e pau ke ne nofo ‘i Nāsaleti. Ko ia na‘á ne tō mei he ngaahi hokosia fisifisimu‘a lahi na‘e ma‘u ‘e he ni‘ihi kehé. Ka na‘á ne ‘i ai mo Sīsū ‘i he‘ene pekiá. (Sione 19:26) Ki mui ai, na‘e ‘i Selusalema ‘a Mele mo e kau ākonga ‘a Sīsuú ki mu‘a ke nau ma‘u ‘a e laumālie mā‘oni‘oní ‘i he Penitekosí. (Ngā. 1:13, 14) ‘Oku ngalingali na‘e pani fakataha ia mo e kau ākonga kehé. Kapau ko ia, ‘oku ‘uhinga iá na‘á ne ma‘u ‘a e faingamālie ke ne ‘i hēvani mo Sīsū ‘o ta‘engata. Ko ha pale fisifisimu‘a mo‘oni ia ‘o ‘ene ngāue faitōnungá!
FAKAHAA‘I ‘E SIHOVA ‘OKÚ NE ‘ILO‘I ‘A HONO ‘ALÓ
15. Na‘e anga-fēfē hono fakahaa‘i ‘e Sihova ‘a ‘ene hōifua ‘ia Sīsū ‘i he‘ene ‘i māmaní?
15 Na‘e ‘ikai ke fiema‘u ‘e Sīsū ha fakalāngilangi mei he kau taki lotú pe taki fakapolitikalé. Ka na‘e lea fakahangatonu tu‘o tolu mai ‘a Sihova mei hēvani, ‘o ‘ai ai ke ‘ilo‘i ‘e hono ‘Aló ‘okú ne ‘ofa ‘iate ia. Kuo pau pē na‘e fakalototo‘a‘i lahi ‘aupito ‘e he me‘a ko iá ‘a Sīsū! ‘I he hili pē hono papitaiso ‘o Sīsū ‘i he Vaitafe Sioataní, na‘e pehē ‘e Sihova: “Ko hoku ‘Aló eni, ‘a e ‘ofeiná, ‘a ia kuó u hōifua aí.” (Māt. 3:17) ‘Oku hā ngali ko Sione Papitaiso pē ‘a e tokotaha kehe na‘e fanongo ki he lea ko iá. Pea ‘i he ta‘u nai ‘e taha ki mu‘a ke pekia ‘a Sīsuú, na‘e fanongo ai ‘a e toko tolu ‘o ‘ene kau ‘apositoló kia Sihova ‘i he‘ene lea fekau‘aki mo Sīsū: “Ko hoku ‘Aló eni, ‘a e ‘ofeiná, ‘a ia kuó u hōifua aí. Mou fanongo kiate ia.” (Māt. 17:5) Faka‘osí, ‘i ha ngaahi ‘aho si‘i pē ki mu‘a ke pekia ‘a Sīsuú, na‘e toe lea hifo ai ‘a Sihova mei hēvani ki hono ‘Aló.—Sione 12:28.
16, 17. Na‘e anga-fēfē hono fakalāngilangi‘i ‘e Sihova ‘a Sīsū ‘i ha founga ta‘e‘amanekiná?
16 Na‘e ‘ilo‘i ‘e Sīsū ‘e ui ia ‘e he kakaí ko ha Māt. 26:39, 42) “Na‘á ne kātaki‘i . . . ha ‘akau fakamamahi, ‘o tukunoa‘i hono fakamā‘í,” koe‘uhí na‘á ne loto ke ‘ilo‘i ia ‘e he‘ene Tamaí, ‘o ‘ikai ko e māmaní. (Hep. 12:2) Na‘e anga-fēfē hono fakahaa‘i ‘e Sihova ‘okú ne ‘ilo‘i ‘a Sīsuú?
tokotaha laukovi ki he ‘Otuá pea te ne mate ‘i ha mate‘anga fakamā. Neongo ia, na‘á ne lotu ke fakahoko ‘a e finangalo ‘o e ‘Otuá ‘o ‘ikai ko ho‘oná. (17 ‘I he ‘i māmani ‘a Sīsuú, na‘á ne lotu ai ke ne ma‘u ‘a e lāngilangi na‘á ne ma‘u ki mu‘a, ‘i he‘ene ‘i hēvani mo ‘ene Tamaí. (Sione 17:5) ‘Oku ‘ikai ha lau ‘i he Tohi Tapú na‘e ‘amanaki ‘a Sīsū ke ma‘u ha me‘a lahi ange ai. Na‘e ‘ikai te ne ‘amanekina ha pale makehe ‘i he‘ene fai ‘a e finangalo ‘o Sihová ‘i he māmaní. Ka ko e hā na‘e fai ‘e Sihová? Na‘á ne fakalāngilangi‘i ‘a Sīsū ‘i ha founga ta‘e‘amanekina. ‘I hono fokotu‘u hake ‘e Sihova ‘a Sīsuú, na‘á ne ‘oange kiate ia ha “tu‘unga mā‘olunga” ‘i hēvani. Na‘á ne ‘oange foki kia Sīsū ‘a e mo‘ui ‘i he laumālie ta‘efa‘amate, ko e me‘a na‘e ‘ikai ‘aupito ke ma‘u ki mu‘a ‘e ha toe taha! * (Sio ki he fakamatala ‘i lalo.) (Fil. 2:9; 1 Tīm. 6:16) He founga fakaofo mo‘oni ē ‘a hono fakapale‘i ‘e Sihova ‘a Sīsū ‘i he‘ene ngāue faitōnungá!
18. Ko e hā te ne tokoni‘i kitautolu ke tau kumi ki he hōifua ‘a Sihová ‘o ‘ikai ko e māmaní?
18 Ko e hā te ne tokoni‘i kitautolu ke tau kumi ki he hōifua ‘a Sihová ‘o ‘ikai ko e māmaní? ‘Oku totonu ke tau tokangataha ki he mo‘oni‘i me‘a ko ia ‘oku fakahaa‘i ma‘u pē ‘e Sihova ‘okú ne ‘ilo‘i ‘a ‘ene kau sevāniti faitōnungá pea ‘okú ne fa‘a fakapale‘i kinautolu ‘i he ngaahi founga ta‘e‘amanekina. Ko e me‘a pē ‘oku fiema‘ú ke tau feinga ke sioloto atu ki he founga ‘e tāpuaki‘i ai kitautolu ‘e Sihova ‘i he kaha‘ú! Ka ‘i he taimí ni, lolotonga ‘etau kātekina ‘a e ngaahi palopalema mo e faingata‘a ‘i he māmani fulikivanu ko ení, kuo pau ke tau manatu‘i ‘oku faka‘a‘au ke mole atu ‘a e māmani ko ení. Ko ia ko hano ‘ilo‘i pē kitautolu ‘e he māmaní ‘e mole atu foki mo ia. (1 Sio. 2:17) Ko ‘etau Tamai ‘ofá, ‘a Sihova, ‘i he tafa‘aki ‘e tahá, he‘ikai ‘aupito te ne fakangalo‘i ‘etau ngāue mo e ‘ofa ‘oku tau fakahāhā ki hono huafá, koe‘uhí “‘oku ‘ikai [ke ne] ta‘emā‘oni‘oni.” (Hep. 6:10) Te ne fakahaa‘i mo‘oni ‘okú ne hōifua ‘iate kitautolu, ‘i he ngaahi founga kuo ‘ikai ‘aupito nai ke a‘u ‘o tau fakakaukau ki ai!
^ pal. 17 Na‘e ta‘e‘amanekina nai ‘a e pale ko ení, koe‘uhí he ‘oku ‘ikai ha lave ‘i he Ngaahi Konga Tohi Tapu Faka-Hepeluú ki he ta‘efa‘amaté.