“Ko Hai ‘Oku Kau mo Sihová?”
“Ko Sihova ko ho ‘Otuá ‘oku totonu ke ke manavahē ki aí, ko ia ‘oku totonu ke ke tauhí, ko ia ‘oku totonu ke ke pīkitai ki aí.”—TEU. 10:20.
HIVA: 27, 48
1, 2. (a) Ko e hā ‘oku fakapotopoto ai ke kau mo Sihová? (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai ‘i he kupu ko ení?
‘OKU fakapotopoto ke tau nofo ofi kia Sihova. ‘Oku ‘ikai ha taha ‘e toe mālohi, poto, mo anga-‘ofa ange ‘iate ia! Ko e mo‘oni, ‘oku tau loto ma‘u pē ke mateaki kiate ia pea kau mo ia. (Saame 96:4-6) Ka na‘e ‘ikai malava ‘a e ni‘ihi na‘e lotu ki he ‘Otuá ke fai ‘a e me‘a ko iá.
2 ‘I he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he ngaahi fakatātā fekau‘aki mo e ni‘ihi na‘a nau taukave‘i na‘a nau kau mo Sihova ka na‘a nau fai ‘i he taimi tatau ‘a e ngaahi me‘a ‘oku fehi‘a ai ‘a Sihova. Ko e ngaahi lēsoni mahu‘inga te tau ako mei he fakatātā fekau‘aki mo kinautolú ‘e lava ke ne tokoni‘i kitautolu ke tau hanganaki mateaki kia Sihova.
‘OKU SIVI ‘E SIHOVA ‘A HOTAU LOTÓ
3. Ko e hā na‘e feinga ai ‘a Sihova ke tokoni‘i ‘a Keiní, pea ko e hā na‘á Ne tala ange kiate iá?
3 Ko e fakatātaá, fakakaukau angé kia Keini. Na‘e ‘ikai te ne lotu ki he ngaahi ‘otua loí, ka na‘e kei ‘ikai pē ke tali ‘e Sihova ‘a ‘ene lotú. Ko e hā hono ‘uhingá? Na‘e ‘ilo‘i ‘e Sihova na‘e ‘i ai ‘a e ngaahi hehema fulikivanu ‘i he loto ‘o Keiní. (1 Sio. 3:12) Na‘e fakatokanga ‘a Sihova kia Keini: “Kapau te ke tafoki ‘o failelei, ‘ikai te ke toe ma‘u ai ‘a e hōifuá? Ka ‘o kapau ‘e ‘ikai te ke tafoki ‘o failelei, ‘oku toitoi mai ‘a angahala ‘i he matapaá, pea ko ‘ene holí ke pule kiate koe; ka te ke lava ‘o pule‘i ia?” (Sēn. 4:6, 7) Na‘e ‘ai ‘e Sihova ke mahino kapau na‘e fakatomala ‘a Keini pea fili ke kau mo e ‘Otuá, te Ne kau mo Keini.
4. Ko e hā na‘e fai ‘e Keini ‘i he‘ene ma‘u ‘a e faingamālie ke kau mo Sihová?
4 Kapau na‘e liliu ‘a e fakakaukau ‘a Keiní, na‘e mei toe tali ‘e Sihova ‘a ‘ene lotú. Ka na‘e ‘ikai ke fanongo ‘a Keini ki he ‘Otuá, pea na‘e taki ia ‘e he‘ene fakakaukau mo e holi siokitá ki he ngaahi ngāue hala. (Sēm. 1:14, 15) ‘I he kei si‘i ange ‘a Keiní, na‘e ‘ikai ‘aupito nai te ne sioloto atu te ne fakafepaki kia Sihova. Ka ‘i he taimi ko ení na‘á ne tukunoa‘i ‘a e fakatokanga ‘a e ‘Otuá, angatu‘u ki he ‘Otuá, peá ne tāmate‘i ‘a hono tokouá!
5. Ko e hā ‘a e fa‘ahinga fakakaukau ‘e lava ke ne fakatupunga ke mole meiate kitautolu ‘a e hōifua ‘a Sihová?
5 ‘I he hangē ko Keiní, ‘e taukave‘i nai ‘e ha Kalisitiane ‘i he ‘ahó ni ‘okú ne lotu kia Sihova ka ko hono mo‘oní ‘okú ne fai ‘a e ngaahi me‘a ‘oku fehi‘a ai ‘a Sihová. (Sute 11) ‘Okú ne longomo‘ui nai ‘i he ngāue fakafaifekaú pea ma‘u ma‘u pē ‘a e ngaahi fakatahá. Ka ‘i he taimi tatau, ‘okú ne faka‘atā nai ‘a e ngaahi faka‘ānaua ki he ‘ulungaanga ta‘etāú, fakakaukau mānumanú, pe ongo‘i tāufehi‘á ke ne pule‘i ‘a ‘ene fakakaukaú. (1 Sio. 2:15-17; 3:15) Ko e fakakaukau peheé ‘e lava ke iku ki he ngaahi tō‘onga angahala‘ia. ‘Oku ‘ikai nai ke ‘ilo‘i ‘e he kakai kehé ‘a e me‘a ‘oku tau fakakaukau ki ai pe faí, ka ‘oku ‘ilo‘i ia ‘e Sihova. Kapau ‘oku ‘ikai te tau kau faka‘aufuli mo ia ‘okú ne ‘ilo‘i ia.—Lau ‘a e Selemaia 17:9, 10.
6. ‘Oku anga-fēfē hono tokoni‘i kitautolu ‘e Sihova ke tau ikuna‘i ‘a e ngaahi holi fehālaakí?
6 Na‘a mo e taimi ‘oku tau fai ai ‘a e ngaahi fehālaakí, ‘oku ‘ikai fakavave ‘a Sihova ke ne li‘aki kitautolu. Kapau ‘oku tau hu‘u atu ki ha feitu‘u fakatu‘utāmaki, ‘oku fakaafe‘i mai ‘e Sihova: “Mou foki mai kiate au, pea te u foki atu kiate kimoutolu.” (Mal. 3:7) ‘Oku mahino‘i ‘e Sihova ‘oku ‘i ai hotau ngaahi vaivai‘anga ‘oku tau faitau mo ia. Ka ‘okú ne loto ke tau tu‘u ma‘u pea taliteke‘i ‘a e me‘a ‘oku koví. (‘Ai. 55:7) Kapau ‘oku tau fai pehē, ‘okú ne tala‘ofa mai te ne tokoni‘i kitautolu pea ‘omai ‘a e mālohi ‘oku tau fiema‘ú ke ikuna‘i ‘aki ‘etau ngaahi holi fehālaakí.—Sēn. 4:7.
‘OUA NA‘A TUKU KE KĀKAA‘I KOE
7. Na‘e anga-fēfē ‘a e mole meia Solomone ‘a ‘ene kaume‘a mo Sihová?
7 ‘I he kei si‘i ‘a Solomoné, na‘á ne ma‘u ha vaha‘angatae lelei mo Sihova. Na‘e ‘ai ‘e he ‘Otuá ke poto ‘aupito ‘a Solomone peá ne ‘oange kiate ia ‘a e ngāue mahu‘inga ko hono langa ha temipale faka‘ofo‘ofa ‘i Selusalema. Ka na‘e mole meia Solomone ‘a ‘ene kaume‘a mo Sihová. (1 Tu‘i 3:12; 11:1, 2) Na‘e fakahaa‘i ‘i he Lao ‘a e ‘Otuá ‘oku ‘ikai totonu ki he tu‘í ke ne ma‘u “ha ngaahi uaifi tokolahi, koe‘uhí ke ‘oua na‘a afe ‘a hono lotó.” (Teu. 17:17) Na‘e talangata‘a ‘a Solomone ki he lao ko ení. Na‘e faifai atu pē ‘o ne ma‘u ha uaifi ‘e 700 mo e kau sinifu ‘e toko 300! (1 Tu‘i 11:3) Ko e tokolahi ‘o e kau fefine ko ení ko e kau muli na‘a nau lotu ki he ngaahi ‘otua loi. Ko ia na‘e toe talangata‘a ai ‘a Solomone ki he lao ‘a e ‘Otuá ‘a ia na‘e tapui ai ‘a e mali mo e kau fefine mulí.—Teu. 7:3, 4.
8. Na‘e anga-fēfē hono fakalotomamahi‘i ‘e Solomone ‘a Sihová?
8 Na‘e mole māmālie meia Solomone ‘a ‘ene ‘ofa ki he ngaahi lao ‘a Sihová. Na‘e faifai pē ‘o ne fai ‘a e ngaahi me‘a na‘e mātu‘aki kovi. Na‘á ne langa ‘a e ngaahi ‘ōlita ki he ‘otua loi fefine ko ‘Asitelotí mo e ‘otua loi ko Kīmosí, peá ne lotu leva ki he ongo ‘otua loi ko ení fakataha mo hono ngaahi uaifí. Na‘e a‘u ‘o langa ‘e Solomone ‘a e ngaahi ‘ōlita ko ení ‘i ha mo‘unga ‘i mu‘a pē ‘i Selusalema, ‘a ia na‘á ne langa ai ‘a e temipale ‘o Sihová! (1 Tu‘i 11:5-8; 2 Tu‘i 23:13) Mahalo pē na‘e kākaa‘i ‘e Solomone ‘a ia tonu ‘i he‘ene fakakaukau ‘e tukunoa‘i ‘e Sihova ‘a e ngaahi me‘a kovi kotoa na‘á ne faí kehe pē ke ne ‘oatu ‘a e ngaahi feilaulau ‘i he temipalé.
9. Ko e hā na‘e hokó ‘i he ‘ikai ke fanongo ‘a Solomone ki he fakatokanga ‘a e ‘Otuá?
9 Ka ‘oku ‘ikai ‘aupito ke tukunoa‘i ‘e Sihova ‘a e angahalá. ‘Oku pehē ‘e he Tohi Tapú: “Na‘e hoko ‘a Sihova ‘o houhau kia Solomone, koe‘uhí na‘e ofe‘i hono lotó meia Sihova.” Na‘e feinga ‘a e ‘Otuá ke ne tokoni‘i ‘a Solomone. Ko Sihova na‘á ne “hā tu‘o ua kiate ia peá ne fakatokanga kiate ia ‘o fekau‘aki mo e me‘a tofu pē ko ‘ení, he‘ikai te ne muimui ki ha ngaahi ‘otua kehe. Ka na‘e ‘ikai te ne talangofua ki he me‘a na‘e fekau‘i ange ‘e Sihová.” Ko hono olá, na‘e mole meiate ia ‘a e hōifua mo e poupou ‘a e ‘Otuá. Na‘e ‘ikai faka‘atā ‘e Sihova ke pule ‘a e hako ‘o Solomoné ki he pule‘anga fakakātoa ‘o ‘Isilelí, pea na‘a nau ma‘u ‘a e ngaahi palopalema fakalilifu ‘i he ta‘u ‘e lauingeau.—1 Tu‘i 11:9-13.
10. Ko e hā ‘e lava ke ne maumau‘i ‘a hotau vaha‘angatae lelei mo Sihová?
10 Kapau ‘oku tau fili ha ngaahi kaume‘a ‘oku ‘ikai te nau mahino‘i pe faka‘apa‘apa‘i ‘a e ngaahi tu‘unga ‘a e ‘Otuá, ‘e lava ke nau tākiekina ‘etau fakakaukaú pea maumau‘i ‘etau kaume‘a mo Sihová. ‘Oku nau kau nai ki he fakataha‘angá, ka ‘oku ‘ikai te nau ma‘u ha vaha‘angatae mālohi mo Sihova. Pe ko e ngaahi kāinga, kaungā‘api, kaungāngāue, pe kaungāako nai kinautolu ‘oku ‘ikai te nau lotu kia Sihova. Kapau ko e kakai ‘oku tau fakamoleki ‘a e taimi mo kinautolú ‘oku ‘ikai te nau mo‘ui ‘o fakatatau ki he ngaahi tu‘unga ‘a Sihová, ‘e lava ke nau tākiekina lahi kitautolu ‘a ia ‘e lava ke mole ai hotau vaha‘angatae lelei mo e ‘Otuá.
11. Ko e hā ‘e lava ke ne tokoni‘i kitautolu ‘i hono filifili hotau ngaahi kaume‘á?
11 Lau ‘a e 1 Kolinitō 15:33. Ko e tokolahi taha ‘o e kakaí ‘oku nau ma‘u ‘a e ngaahi ‘ulungaanga lelei. Pea ko e fa‘ahinga ‘oku ‘ikai te nau lotu kia Sihová ‘oku ‘ikai nai ke nau fai ma‘u pē ha ngaahi me‘a ‘oku kovi. Mahalo pē ‘okú ke ‘ilo‘i ha kakai pehē. ‘Oku ‘uhinga nai hení ‘oku nau hoko ko e ngaahi feohi lelei? Sai, ‘oku anga-fēfē ‘enau uesia ho vaha‘angatae mo Sihová? ‘Oku nau tokoni‘i koe ke ke ‘unu‘unu ofi ange ai ki he ‘Otuá? Ko e hā ‘a e me‘a ‘oku mahu‘inga mo‘oni ki he kakai ko iá? Ko e hā ‘oku nau talanoa ki aí? ‘Oku nau talanoa lahi ki he sitailá, pa‘angá, ngaahi me‘a faka‘ilekitulōniká, fakafiefiá, mo e ngaahi me‘a peheé? ‘Oku nau fa‘a fakaanga‘i ‘a e ni‘ihi kehé? ‘Oku nau sai‘ia he hua koví? Na‘e fakatokanga ‘a Sīsū: “‘Oku mei he me‘a ‘oku hulu ‘i he lotó ‘a e me‘a ‘oku lea‘aki ‘e he ngutú.” (Māt. 12:34) Kapau ‘okú ke ‘ilo‘i ko e kakai ‘okú ke fakamoleki ‘a e taimi mo iá ‘oku nau maumau‘i ho vaha‘angatae mo Sihová, fai leva ha me‘a! Fakangatangata ‘a e lahi ‘o e taimi ‘okú ke feohi ai mo kinautolú, pea kapau ‘oku fiema‘u, fakangata ‘a e kaume‘a mo kinautolú.—Pal. 13:20.
FIEMA‘U MAI ‘E SIHOVA KE TAU MATEAKI KIATE IA
12. (a) Ko e hā na‘e tala ‘e Sihova ki he kau ‘Isilelí ‘i he hili pē ‘enau mavahe mei ‘Isipité? (e) Ko e hā na‘e lea‘aki ‘e he kau ‘Isilelí ‘i he fiema‘u ‘e Sihova ke nau mateakí?
12 ‘Oku toe lava ke tau ako mei he me‘a na‘e hoko hili hono fakatau‘atāina‘i ‘e Sihova ‘a e kau ‘Isilelí mei ‘Isipité. ‘I he fakatahataha ‘a e kakaí ‘i he ve‘e Mo‘unga Sainaí, na‘e fakahaa‘i ‘e Sihova ‘a ia tonu kiate kinautolu ‘i ha founga fakaofo! Na‘a nau sio ki ha konga ‘ao fakapo‘uli, ‘uhila, mo e kohu, pea na‘a nau fanongo ki he mana mo e ongo le‘o-lahi ‘aupito ‘o ha me‘aifi. (‘Eki. 19:16-19) Na‘a nau fanongo leva ki hono fakahaa‘i ‘e Sihova ko iá “ko ha ‘Otua ‘okú ne fiema‘u ‘a e anga-lī‘oa ma‘ata‘atā.” Na‘á ne tala‘ofa te ne mateaki ki he fa‘ahinga ‘oku ‘ofa kiate ia pea talangofua ki he‘ene ngaahi fekaú. (Lau ‘a e ‘Ekisoto 20:1-6.) Na‘e ‘ai ‘e Sihova ke ‘ilo‘i ‘e he kau ‘Isilelí kapau te nau kau ai pē mo ia, te ne kau mo kinautolu. Kapau na‘á ke ‘i he fu‘u kakai ko iá, na‘e mei fēfē ho‘o ongo‘í ‘i he taimi na‘á ke fanongo ai ki he folofola ‘a Sihová? ‘Oku ngalingali na‘á ke mei fai ha tali hangē ko ia na‘e fai ‘e he kau ‘Isilelí, ‘a ia na‘a nau pehē: “Ko e kotoa ‘o e ngaahi fo‘i folofola ‘a Sihova kuó ne folofola‘akí ‘oku mau loto-lelei ke fai.” (‘Eki. 24:3) Ka na‘e ‘ikai fuoloa mei ai kuo hoko ha me‘a na‘á ne ‘ahi‘ahi‘i ‘a e mateaki ‘a e kau ‘Isilelí ki he ‘Otuá. Ko e hā ia?
13. Ko e hā na‘á ne ‘ahi‘ahi‘i ‘a e mateaki ‘a e kau ‘Isilelí?
13 Na‘e manavahē ‘a e kau ‘Isilelí ‘i he fakahāhā fakaofo ‘o e mālohi ‘o e ‘Otuá, ko ia na‘e ‘alu hake ai ‘a Mōsese ki Mo‘unga Sainai ‘o lea kia Sihova ma‘anautolu. (‘Eki. 20:18-21) Ka na‘e hili mei ai ha taimi, mo e ‘ikai pē ke foki hifo ‘a Mōsese ki he ‘apitangá. Na‘e hā ngali ‘e nofo ai pē ‘a e kakaí ‘i he toafá ‘o ‘ikai ‘i ai honau takí. Ko e hā na‘a nau faí? Mahalo pē na‘e falala tōtu‘a ‘a e kau ‘Isilelí ki ha taki fakaetangata, ‘a Mōsese. Na‘a nau hoha‘a ai ‘o nau tala ange kia ‘Ēlone: “Ngaohi ma‘atautolu ha ‘otua ‘a ia te ne ‘alu mu‘omu‘a ‘iate kitautolu, koe‘uhí ‘oku ‘ikai te tau ‘ilo‘i pe ko e hā kuo hoko ki he Mōsese ko ení, ‘a e tangata ko ia na‘á ne taki mai kitautolu mei he fonua ko ‘Isipité.”—‘Eki. 32:1, 2.
14. Ko e hā ‘a e fakakaukau ‘a e kau ‘Isilelí ‘o nau kākaa‘i pē ai kinautolú, pea na‘e anga-fēfē ‘a e fakafeangai ki ai ‘a Sihová?
14 Na‘e ‘ilo‘i ‘e he kau ‘Isilelí na‘e hala ‘a e lotu ki he ngaahi ‘aitolí. (‘Eki. 20:3-5) Ka he me‘a vave mo‘oni ē ko e kamata ke nau lotu ki he ‘uhiki‘i pulu koulá! Neongo na‘a nau talangata‘a ki he fekau ‘a Sihová, na‘a nau kākaa‘i pē kinautolu ‘i he fakakaukau na‘a nau kei kau pē mo Sihova. Na‘e a‘u ‘o ui ‘e ‘Ēlone ‘a e lotu ko eni ki he ‘uhiki‘i pulú ko ha “kātoanga kia Sihova”! Ko e hā na‘e fai ‘e Sihová? Na‘á ne tala kia Mōsese ko e kakaí “kuo nau fai ‘a e tō‘onga te nau ‘auha ai,” pea nau li‘aki ‘a e hala na‘á Ne “tu‘utu‘uni ke nau fou aí.” Na‘e houhau lahi ‘a Sihova he na‘e a‘u ‘o ne fakakaukau ke faka‘auha ‘a e pule‘angá fakakātoa.—‘Eki. 32:5-10.
15, 16. Na‘e anga-fēfē hono fakahāhā ‘e Mōsese mo ‘Ēlone na‘á na kau faka‘aufuli mo Sihová? (Sio ki he ‘uluaki fakatātā ‘i he kupú ni.)
15 Ka ko Sihová ko ha ‘Otua mohu meesi. Na‘á ne fakapapau‘i ke ‘oua te ne faka‘auha ‘a e pule‘angá. Ka, na‘á ne ‘oange ki he kau ‘Isilelí ‘a e faingamālie ke nau fakahāhā ‘oku nau loto ke kau mo ia. (‘Eki. 32:14) ‘I he sio ‘a Mōsese ki he kaikaila, hiva, mo e me‘e ‘a e kakaí ‘i mu‘a ‘i he ‘aitolí, na‘á ne laiki ‘o efuefu ‘a e ‘uhiki‘i pulu koulá. Na‘á ne kaila leva: “Ko hai ‘oku kau mo Sihová? Ha‘u kiate au!” Pea “ko e kau Līvaí kotoa na‘a nau fakatahataha takatakai” ‘ia Mōsese.—‘Eki. 32:17-20, 26.
16 Neongo ko ‘Ēlone na‘á ne ngaohi ‘a e ‘uhiki‘i pulu koulá, na‘á ne fakatomala, pea na‘á ne fili fakataha mo e toenga ‘o e kau Līvaí, ke nau kau mo Sihova. Ko e fa‘ahinga mateaki ko ení na‘a nau ‘ai ke mahino na‘e ‘ikai te nau kau mo e kau faiangahalá. Ko ha fili fakapotopoto ia, koe‘uhí ki mui ‘i he ‘aho ko iá, na‘e mate ai ‘a e laui afe ‘a ē na‘a nau lotu ki he ‘uhiki‘i pulu koulá. Ka ko e fa‘ahinga na‘e kau mo Sihová na‘a nau hao, pea ‘Eki. 32:27-29.
na‘e tala‘ofa ‘a e ‘Otuá te ne tāpuaki‘i kinautolu.—17. Ko e hā ‘oku tau ako mei he me‘a na‘e tohi ‘e Paula fekau‘aki mo e ‘uhiki‘i pulu koulá?
17 Ko e hā ‘a e lēsoni kiate kitautolú? Na‘e pehē ‘e he ‘apositolo ko Paulá: “Na‘e hoko ‘a e ngaahi me‘á ni ko ha ngaahi fakatātā kiate kitautolu,” koe‘uhi ke ‘oua ‘aupito te tau “hoko ko ha kau tauhi ‘aitoli.” Na‘e fakamatala‘i ‘e Paula ko e ngaahi talanoa ko iá “na‘e tohi ia ko hotau fakahinohino, koe‘uhi ko e fa‘ahinga ko ia ‘o kitautolu ‘oku mo‘ui ‘i he ngata‘anga ‘o e fokotu‘utu‘u ko ení ke ‘oua na‘a tau hangē ko kinautolú. Ko ia tuku ki he tokotaha ‘okú ne fakakaukau ‘okú ne tu‘ú ke ne tokanga telia na‘á ne tō.” (1 Kol. 10:6, 7, 11, 12) Hangē ko ia na‘e fakahaa‘i ‘e Paulá, na‘a mo e fa‘ahinga ‘oku lotu kia Sihová ‘e lava ke nau kau ‘i hono fai ‘a e me‘a ‘oku koví. ‘E a‘u nai ‘o nau fakakaukau ‘oku kei hōifua pē ‘a Sihova kiate kinautolu. Ka ‘oku ‘ikai ke ‘uhinga ma‘u pē ko e loto ha tokotaha ke hoko ko ha kaume‘a ‘o Sihova pe taukave‘i ‘okú ne mateakí ‘oku hōifua mo‘oni mai ‘a Sihova kiate ia.—1 Kol. 10:1-5.
18. Ko e hā ‘e lava ke ne ‘ai ke tau mavahe māmālie meia Sihová, pea ko e hā ‘a e ngaahi nunu‘á?
18 ‘I he ‘ikai ke ‘alu vave hifo ‘a Mōsese mei Sainai hangē ko ia na‘e ‘amanekina ‘e he kau ‘Isilelí, na‘a nau hoko ai ‘o hoha‘a. Kapau ‘oku ‘ikai ke hoko vave mai ‘a e ngata‘anga ‘o e fokotu‘utu‘u ko ení hangē ko ia ‘oku tau ‘amanekiná, ko kitautolu foki te tau ongo‘i hoha‘a nai ai. ‘E kamata nai ke tau fakakaukau ko e kaha‘u fisifisimu‘a ‘oku tala‘ofa mai ‘e Sihová ‘oku fu‘u mama‘o pe ‘oku faingata‘a ke ala tui ki ai, pea tau kamata nai ai ke tokangataha ki he me‘a ‘oku tau fiema‘ú kae ‘ikai ko e me‘a ‘oku fiema‘u ‘e Sihová. Kapau ‘oku ‘ikai ke tau tokanga, ‘e lava ke tau mavahe māmālie meia Sihova pea fai ‘a e ngaahi me‘a na‘e ‘ikai ‘aupito ke tau sioloto atu te tau fai.
19. Ko e hā ‘oku totonu ke tau manatu‘i ma‘u peé, pea ko e hā hono ‘uhingá?
19 ‘Oku fiema‘u ‘e Sihova ke tau talangofua faka‘aufuli kiate ia pea lotu pē kiate ia. (‘Eki. 20:5) Ko e hā ‘okú ne fiema‘u ai eni meiate kitautolú? Koe‘uhí ‘okú ne ‘ofa ‘iate kitautolu. Kapau ‘oku ‘ikai ke tau fai ‘a e me‘a ‘oku fiema‘u mai ‘e Sihová, te tau fai ‘a e me‘a ‘oku fiema‘u mai ‘e Sētané, pea ‘e hoko ai ‘a e kovi kiate kitautolu. Na‘e fakahaa‘i ‘e Paula: “He‘ikai malava ke mou inu ‘i he ipu ‘a Sihová pea mo e ipu ‘a e fanga tēmenioó; he‘ikai malava ke mou kai ‘i he ‘tēpile ‘a Sihová’ pea mo e tēpile ‘a e fanga tēmenioó.”—1 Kol. 10:21.
NOFO OFI KIA SIHOVA!
20. ‘E lava fēfē ke tokoni‘i kitautolu ‘e Sihova na‘a mo e taimi kuo tau fai ai ha fehālaakí?
20 Ko Keini, Solomone, mo e kau ‘Isilelí na‘a nau ma‘u kotoa ‘a e faingamālie ke fakatomala pea liliu ‘enau tō‘ongá. (Ngā. 3:19) ‘Oku hā mahino ‘oku ‘ikai fakavave ‘a Sihova ke li‘aki ‘a e kakaí koe‘uhí pē ko ‘enau fai ha fehālaaki. Fakakaukau atu ki he‘ene fakamolemole‘i ‘a ‘Ēloné. ‘I he ‘ahó ni, ‘oku ‘omai ‘e Sihova kiate kitautolu ‘a e fakatokanga anga-‘ofa ke malu‘i kitautolu mei hono fai ‘a e me‘a ‘oku halá. ‘Okú ne ngāue‘aki ‘a e Tohi Tapú, ko ‘etau ‘ū tohí, pea na‘a mo e kau Kalisitiane kehé. ‘I he‘etau tokanga ki he fakatokanga ‘a Sihová, ‘oku lava ke tau fakapapau‘i te ne fakahāhā mai ‘a e meesi kiate kitautolu.
21. Ko e hā ‘oku totonu ke tau fai ‘i he taimi ‘oku ‘ahi‘ahi‘i ai ‘etau mateaki kia Sihová?
21 Ko e ‘ofa ma‘ata‘atā ‘a Sihová ‘oku ‘i ai hono taumu‘a. (2 Kol. 6:1) ‘Okú ne ‘omai kiate kitautolu ha faingamālie ke tau “taliteke‘i ‘a e anga-ta‘efaka‘otuá mo e ngaahi holi fakamāmaní.” (Lau ‘a e Taitusi 2:11-14.) ‘I he fokotu‘utu‘u ko ení, ‘oku ‘i ai ma‘u pē ‘a e ngaahi tu‘unga ‘a ia ‘e ‘ahi‘ahi‘i ai ‘etau mateaki kia Sihová. Fakapapau‘i ke ke kau faka‘aufuli ai pē mo Sihova, pea manatu‘i “ko Sihova ko ho ‘Otuá ‘oku totonu ke ke manavahē ki aí, ko ia ‘oku totonu ke ke tauhí,” pea “ko ia ‘oku totonu ke ke pīkitai ki aí”!—Teu. 10:20.