‘Ofa ke ‘Oatu ‘a e Fakahīkihikí kia Sihova ‘e he Laumālie Ngāue Pole ‘Okú Ke Ma‘ú!
“Koe‘uhi ko e ngāue pole ‘a e kakaí, mou fakahīkihiki‘i ‘a Sihova!”—FKM. 5:2, NW.
HIVA: 40, 10
1, 2. (a) Ko e hā na‘e lea‘aki ‘e ‘Elifasi mo Pilitati ki he anga ‘o e vakai mai ‘a e ‘Otuá ki he‘etau ngāué? (e) Ko e hā na‘e folofola‘aki ‘e Sihova fekau‘aki mo e kaveingá?
‘I HE laui ta‘u he kuohilí, na‘e ‘alu ai ‘a e kau tangata ‘e toko tolu ‘o lea ki ha sevāniti faitōnunga ‘a e ‘Otuá ko Siope. Ko e taha ‘i he kau tangata ko ení, ko ‘Elifasi mei Tīmaní, na‘á ne ‘eke kia Siope ha ngaahi fehu‘i mahu‘inga: “Na‘a mo e tangata malohi te ne lava koā ke ‘aonga kia Ela? Seuke, ‘e ‘aonga ‘a e tangata ‘atamai kiate ia pe. ‘E ma‘u ha me‘a ‘e Satai koe‘uhi ko ho‘o faitotonu? Pe fakalahi ‘ene koloa ‘i ho‘o fakahaohaoa ho ngaahi ‘alunga?” (Siope 22:1-3) ‘Oku hā mahino, na‘e tuipau ‘a ‘Elifasi ko e tali ki aí ko e ‘ikai. Na‘e toe pehē ‘e he taha ‘o e kau tangata ko ení, ‘a Pilitati mei Sua‘á ‘oku ta‘emalava ke lau ‘e he ‘Otuá ‘oku mā‘oni‘oni ha tangata.—Lau ‘a e Siope 25:4.
2 Na‘e feinga ‘a ‘Elifasi mo Pilitati ke ‘ai ‘a Siope ke ne ongo‘i na‘e ta‘e‘aonga ‘ene ngaahi feinga ke tauhi kia Sihová. Na‘e loto ‘a e ongo tangata ko iá ke tui ‘a Siope ‘oku ‘ikai ke tau mahu‘inga ange ki he ‘Otuá ‘i ha ki‘i mū, ‘uanga, pe ko ha kelemutu. (Siope 4:19; 25:6) Na‘á na lea peheé koe‘uhí na‘á na anga-fakatōkilalo? (Siope 22:29) Ko e mo‘oni ‘oku mā‘olunga ‘aupito ‘a Sihova pea ‘oku tau fu‘u si‘isi‘i ‘aupito ‘i hono fakahoa atu kiate iá. Kapau te tau ‘i ha tumu‘aki ‘o ha mo‘unga pe sio hifo mei ha matapā sio‘ata ‘o ha vakapuna, te tau mahino‘i ai ‘etau fu‘u valevalé mo e ‘ikai hatau mahu‘ingá. Ka ko e anga ia ‘o e ongo‘i ‘a Sihova fekau‘aki mo ‘etau ngaahi feinga ke tauhi kiate iá pea ngāue mālohi ma‘á e Pule‘angá? ‘Ikai! Na‘e tala ange ‘e Sihova kia ‘Elifasi, Pilitati mo e tangata hono tolú, ‘a Sofa‘ā, na‘a nau loi. Na‘e folofola leva ‘a e ‘Otuá ‘o pehē na‘á ne fiefia ‘ia Siope pea ui ia “ko ‘eku tamaio‘eiki.” (Siope 42:7, 8) Ko ia ‘e lava ke tau fakapapau‘i ko e fa‘ahinga ta‘ehaohaoa ‘o e tangatá ‘e lava ke nau “‘aonga kia Ela.”
“KUO KE ‘ATU KIATE IA HA ME‘A?”
3. Ko e hā na‘e lea‘aki ‘e ‘Ilaiū fekau‘aki mo ‘etau ngaahi feinga ke tauhi kia Sihová? Ko e hā ‘ene ‘uhingá?
3 Na‘e fanongo ‘a e ki‘i talavou ko ‘Ilaiuú ki he fetalanoa‘aki ‘a Siope mo e kau tangata ‘e toko tolú. ‘I he ‘osi ‘enau talanoá, na‘e ‘eke ange ‘e ‘Ilaiū kia Siope fekau‘aki mo Sihova: “Kapau kuo ke faitotonu, kuo ke ‘atu kiate Ia ha me‘a? Pe kuo ne ma‘u ha me‘a mei ho nima?” (Siope 35:7) Na‘e toe feinga ‘a ‘Ilaiū ke pehē ko ‘etau ngaahi feinga ke tauhi ki he ‘Otuá ‘oku ta‘e‘aonga? ‘Ikai. Na‘e ‘ikai ke fakatonutonu ‘e Sihova ‘a ‘Ilaiū, ‘o hangē ko e kau tangata kehé. Na‘e ‘omai ‘e ‘Ilaiū ha fakakaukau kehe. Na‘á ne pehē ‘oku ‘ikai ke fiema‘u ‘e Sihova ke tau lotu ange kiate ia. Ko Sihová ‘oku haohaoa. ‘Oku ‘ikai ha me‘a ‘e lava ke tau fai ‘e ‘ai ai ia ke ne koloa‘ia ange pe mālohi ange. Ko e mo‘oni, ko ha ‘ulungaanga lelei pe ko ha malava ‘oku tau ma‘u ko e ha‘u ia mei he ‘Otuá, pea ‘okú ne fakatokanga‘i ‘a e founga ‘oku tau ngāue‘aki ai iá.
4. ‘Oku anga-fēfē ‘a e ongo‘i ‘a Sihová ‘i he taimi ‘oku tau anga-‘ofa ai ki he ni‘ihi kehé?
4 ‘I he‘etau fakahāhā ‘a e ‘ofa mateaki ki he fa‘ahinga ‘oku nau lotu kia Sihová, ‘okú ne vakai ki he ngaahi ngāue ko iá ‘oku hangē ia na‘e fai ange kiate iá tonu. ‘Oku tau lau ‘i he Palōveepi 19:17: “Ko e tali ‘a e no ‘a Sihova ‘a ‘ete fai ‘ofa ki he masiva: Pea te ne totongi kiate ia ‘a e me‘a ‘oku ne fai.” ‘Oku fakatokanga‘i mo‘oni ‘e Sihova ‘a e taimi taki taha ‘oku tau fakahāhā ai ‘a e mēsí ki he ni‘ihi kehé. Pea neongo ko ia ‘a e Tokotaha-Fakatupu ‘o e ‘univēsí, ‘oku a‘u ‘o fili ‘e Sihova ke vakai mai ki he ngaahi ngāue ko ení ko ha nō fakafo‘ituitui ia kiate ia, ‘a ia te ne totongi fakafoki mai ‘aki ‘a e ngaahi me‘a‘ofa fakafiefia. Na‘e fakapapau‘i eni ‘e he ‘Alo ‘o e ‘Otuá, ‘a Sīsū.—Lau ‘a e Luke 14:13, 14.
5. Ko e hā ‘a e ngaahi fehu‘i te tau lāulea ki ai ‘i he taimi ní?
5 ‘I he kuonga mu‘á, na‘e fakaafe‘i ‘e Sihova ‘a e palōfita ko ‘Aiseá ke ne fakafofonga‘i ia pea tauhi ange kiate ia ‘i ha founga makehe. (‘Ai. 6:8-10) Na‘e tali loto-lelei ‘e ‘Aisea ‘a e fakaafé peá ne pehē: “Ko au eni; fekau au.” ‘I he ‘ahó ni foki, ‘oku ‘oange ‘e Sihova ki he fa‘ahinga faitōnunga ‘o e tangatá ‘a e faingamālie ke nau kau ki he‘ene ngāué. ‘Oku fakahaa‘i ‘e he kau sevāniti ‘a Sihova ‘e laui afe ‘oku nau ma‘u ‘a e fakakaukau tatau mo ‘Aisea. ‘Oku nau loto-lelei ke tali ha vāhenga-ngāue ke tauhi kia Sihova ‘i he ngaahi founga mo e ngaahi feitu‘u kehekehe pea fekuki mo e ngaahi tu‘unga mo e ngaahi pole faingata‘a. Ka ‘e pehē nai ‘e ha taha fekau‘aki mo ia tonu: ‘‘Oku ou hounga‘ia ‘i he faingamālie ke pole ‘i he ngāue ‘a Sihová, ka ‘oku mahu‘inga mo‘oni ‘a e me‘a ‘oku ou fai fakafo‘ituituí? Pe te u kau ki ai pe ‘ikai, ‘ikai ‘e fakapapau‘i ‘e Sihova ‘e fakahoko ‘ene ngāué? Kuo faifai ange peá ke ongo‘i pehē?’ Tau lāulea angé ki he founga ‘e tokoni‘i ai kitautolu ‘e he ngaahi me‘a ‘e ni‘ihi ‘i he mo‘ui ‘a e sevāniti ‘e toko ua ‘a Sihova ‘i he kuohilí, ko Tēpola mo Pēlaki ke tali ‘a e ngaahi fehu‘i ko ení.
LILIU ‘E HE ‘OTUÁ ‘A E MANAVAHEÉ KI HE LOTO-TO‘A
6. Ko e hā na‘e hā ngali faingofua ai ke ikuna‘i ‘e he kau tau ‘a Siapiní ‘a e kau ‘Isilelí?
6 Ko Pēlakí ko ha pāte‘itau ‘Isileli, pea ko Tēpolá ko ha palōfita fefine. ‘I he ta‘u ‘e 20, na‘e ‘fakamamahi‘i’ ‘a e kau ‘Isilelí ‘e he tu‘i Kēnani ko Siapini. Ko e kau tau ‘a Siapiní na‘a nau fu‘u anga-kakaha mo fakamamahi ‘o ilifia ai ‘a e kau ‘Isileli na‘a nau nofo ‘i he ngaahi koló ke nau mavahe mei honau ngaahi ‘apí. Na‘e ma‘u ‘e he kau tau ‘a Siapiní ‘a e ngaahi saliote tau mata‘i-hele ukamea ‘e 900, ka na‘e ‘ikai ke ma‘u ‘e he kau ‘Isilelí ha me‘atau lelei ki he taú pe teunga tau Fkm. 4:1-3, 13; 5:6-8. * (Sio ki he fakamatala ‘i lalo.)
ke malu‘i‘aki kinautolu.—7, 8. (a) Ko e hā ‘a e ‘uluaki fakahinohino ‘a Sihova kia Pēlakí? (e) Na‘e anga-fēfē hono ikuna‘i ‘e ‘Isileli ‘a e kau tau ‘a Siapiní? (Sio ki he ‘uluaki fakatātā ‘i he kupú ni.)
7 ‘I hono fakahoa atu ki he kau tau ‘a Siapiní, na‘e hā ngali vaivai mo faingofua ke ikuna‘i ‘a e kau ‘Isilelí. Ka na‘e fekau ‘e Sihova kia Pēlaki fakafou ‘i he palōfita fefine ko Tēpolá: “‘Alu ‘o fakatē tau ‘i he mo‘unga ko Tepoa, pea ‘alu mo koe ha toko taha mano mei ha‘a Nafitalai mo ha‘a Sepulone? Pea te u fakatē mai kiate koe ki he luokivai ‘o Kisoni ‘a Sisela ko e ‘eikitau ‘a Siapini, mo ‘ene ngaahi saliote mo ‘ene hosite; pea te u tuku ia ki ho nima.”—Fkm. 4:4-7.
8 Na‘e ‘oatu ‘a e kole ki ha kau ngāue pole, pea na‘e fakatahataha ‘a e kau tangata ‘e toko 10,000 ‘i he Mo‘unga Tēpoá. Na‘e ‘alu leva ‘a Pēlaki mo ‘ene kau tangatá ke faitau mo e kau tau ‘a e filí ‘i ha feitu‘u na‘e ui ko Tanaka. (Lau ‘a e Fakamaau 4:14-16.) Na‘e tokoni‘i ‘e Sihova ‘a e kau ‘Isilelí? ‘Io. Na‘e hoko fakafokifā ha ‘uha lōvai pea na‘e pelepela ‘a e mala‘e tau pakukaá. Na‘e faingamālie heni ‘a e kau ‘Isilelí. Na‘e tuli ‘e Pēlaki ‘a e kau tau ‘a Sīselá ‘i he maile ‘e 15 (kilomita ‘e 24), ‘o a‘u atu ki ha feitu‘u na‘e ui ko Haloseti. ‘I he lele atu ‘a Sīselá, na‘e pikisia ‘ene saliote taú ‘i he pelepelá. Na‘á ne hifo mei ai ‘o lele ki Sananimi, ofi nai ki Kētesi. Na‘e toitoi ai ‘a Sīsela ‘i he tēniti ‘o ha fefine ko Siaili. Na‘e ongosia ‘aupito ‘a Sīsela ‘o ne tō ‘o mā‘umohe. Lolotonga ‘ene mohé, na‘e loto-to‘a ‘a Siaili ‘o ne tāmate‘i ia. (Fkm. 4:17-21) Na‘e ‘ai ‘e Sihova ke ikuna‘i ‘e he kau ‘Isilelí honau ngaahi filí! * (Sio ki he fakamatala ‘i lalo.)
KEHE ‘AUPITO ‘A E FAKAKAUKAU KI HE NGĀUE POLÉ
9. Ko e hā ‘oku tau ako mei he Fakamaau 5:20, 21 fekau‘aki mo hono tau‘i ‘a Sīselá?
9 Te tau ako ‘a e me‘a lahi ange fekau‘aki mo e ngaahi me‘a na‘e fakamatala‘i ‘i he Fakamaau vahe 4 ‘aki hono lau ‘a e vahe hono hokó. ‘Oku tala mai kiate kitautolu ‘i he Fakamaau 5:20, 21: “Na‘e fai tau mei langi na, ko e ngaahi fetu‘u mei ho‘onautolu founga na‘a nau fai tau mo Sisela. Nae auhia akinautolu ke mole i he vaitafe ko Kisone.” ‘Oku ‘uhinga ení na‘e tokoni‘i ‘e he kau ‘āngeló ‘a e kau ‘Isilelí lolotonga ‘a e taú, pe ‘oku ‘uhinga iá na‘e ‘i ai ha ‘uha maka? ‘Oku ‘ikai fakamatala ‘a e Tohi Tapú ia ki ai. Ka ‘oku hā ngali ‘uhinga lelei ke fakakaukau atu na‘e fakahaofi ‘e Sihova hono kakaí ‘aki hono ‘ai ke tō hifo ‘a e ‘uha lahi ‘i he feitu‘u mo e taimi tofu pē ko iá, koe‘uhí ke ‘oua ‘e faingofua ‘a e nga‘unu holo ‘a e saliote tau ‘e 900. ‘I he Fakamaau 4:14, 15, ‘oku tau lau ai na‘e ‘oange tu‘o tolu ‘a e lāngilangí kia Sihova koe‘uhí ko e ikuna ‘a ‘Isilelí. ‘Oku ‘ikai ha taha ‘o e kau ngāue pole ‘Isileli ‘e toko 10,000 ‘e lava ke ne ma‘u ‘a e lāngilangi ‘o e ikuna ko iá.
10, 11. Ko hai ‘a Mēlosi? Ko e hā na‘e talatuki‘i ai iá?
10 Tau sivisivi‘i he taimí ni ‘a e me‘a ‘oku mahu‘inga ‘aupito. Hili ‘a e ikuna ‘a ‘Isilelí, na‘e hiva fakahīkihiki ‘a Tēpola mo Pēlaki kia Sihova. Na‘á na hiva: “Folofola mai ‘a e angelo ‘a e ‘Eiki, ‘Mou tukitala‘i ‘a Melosi, mou tuki‘aungafa‘i ‘a e kau nofo ai; ko e ‘ikai te nau ha‘u ki he tokoni ‘o Sihova, ki he tokoni ‘o Sihova kuo ō mo e kau to‘a.’”—Fkm. 5:23.
11 Ko hai mo‘oni ‘a Mēlosi? ‘Oku ‘ikai ke tau ‘ilo pau. Ka ko hono talatuki‘i ‘o Mēlosí na‘e mātu‘aki ola lelei ia koe‘uhí kuo puli ‘a e mingimingi‘i me‘a kotoa pē fekau‘aki mo iá. ‘Oku pau pē ko Mēlosí ko ha kolo ia ‘a ia ko hono kakaí na‘e ‘ikai ke nau pole ke kau mo Pēlaki ‘i he taú. Koe‘uhí na‘e pole ‘a e toko 10,000 ke faitau mo e kau Kēnaní, kuo pau pē na‘e fanongo ‘a e kakai ‘o Mēlosí ki he ‘oatu ‘a e kole ki ha kau pole ki he taú. Pe mahalo ko Mēlosi ‘a e kolo na‘e lele ki ai ‘a Sīsela ‘i he‘ene feinga ke hola meia Pēlakí. Mahalo pē na‘e ma‘u ‘e he kakai Mēlosí ha faingamālie ke nau puke ‘a Sīsela ka na‘e ‘ikai ke nau fai ia. Faka‘uta atu ki he‘enau sio ki he hola atu ‘a e pāte‘itau anga-kakaha ko ení ‘i honau ngaahi halá! Na‘e mei lava ke nau fai ha ngāue lelei ke poupou‘i ‘a e taumu‘a ‘a Sihová. Kapau na‘a nau fai ia, te ne fakapale‘i kinautolu. Fkm. 5:24-27.
Ka ‘i he‘enau ma‘u ‘a e faingamālie ke fai ha me‘a ma‘a Sihová, na‘e ‘ikai te nau fai ia. ‘Oku hā ngali na‘e kehe ‘aupito ‘a e kakai ‘o Mēlosí meia Siaili, ‘a ia na‘á ne ngāue loto-to‘a.—12. Ko e hā na‘e kehekehe ai ‘a e fakakaukau ‘a e kakai ‘oku hā ‘i he Fakamaau 5:9, 10? ‘Oku totonu ke fēfē hono tākiekina kitautolu ‘e he me‘á ni?
12 ‘I he Fakamaau 5:9, 10, ‘oku tau sio mei ai ko e fakakaukau ‘a e kau ngāue pole ‘e toko 10,000 na‘e kehe ‘aupito ia mei he fakakaukau ‘a e fa‘ahinga na‘e ‘ikai te nau polé. Na‘e fakahīkihiki‘i ‘e Tēpola mo Pēlaki ‘a e “kau Isileli ‘oku angi, ‘akinautolu na‘e to mo mate ma‘a e kakai.” Na‘a nau kehe ‘aupito mei he “ha‘a heka asi hina,” ‘a ia na‘a nau ongo‘i na‘a nau fu‘u mahu‘inga ki he ngāue polé. ‘Oku fakamatala‘i ‘a e kakai ko e fa‘ahinga ‘oku nau “nofo he ngaahi fata” pe kāpeti lelei pea “ha‘ele he ngaahi hala,” ‘o fiefia ‘i ha mo‘ui fiemālie. ‘I hono kehé, na‘e loto-lelei ‘a e kau ngāue polé ke nau ō mo Pēlaki ‘o faitau ‘i he ngaahi tafungofunga maka‘ia ‘o Tēpoá mo e tele‘a ano ‘o Kīsoní. Ko e fa‘ahinga na‘a nau fiema‘u ha mo‘ui faingofuá na‘e tala ange kia kinautolu: “Lau ki ai” pe fakakaukau angé! Na‘e fiema‘u ke nau tokanga pea fakakaukau ki he faingamālie na‘a nau tukunoa‘i ‘i he ‘ikai ke nau pole ki he ngāue ‘a Sihová. ‘I he ‘ahó ni, ‘oku fiema‘u foki ke tau sivisivi‘i ‘etau fakakaukaú tonu fekau‘aki mo e ngāue ‘a e ‘Otuá.
13. Na‘e anga-fēfē ‘a e kehekehe ‘a e fakakaukau ‘a e matakali ‘o Lūpeni, Tani mo ‘Āselí mei he fakakaukau ‘a Sepulone mo Nafitalaí?
13 Na‘e ma‘u ‘e he kau ngāue pole ‘e toko 10,000 ‘a e faingamālie ke nau siotonu ki he anga ‘o e ngāue ‘a Sihova ko e Pule Fakalevelevá. Na‘e malava ke nau talanoa ki he ni‘ihi kehé ‘o fekau‘aki mo ia ‘i he‘enau lea fekau‘aki mo e “ngaahi fai totonu ‘a e ‘Eiki.” (Fkm. 5:11) ‘I hono kehé, na‘e tokanga ange ‘a e matakali ‘o Lūpeni, Tani mo ‘Āselí ki he‘enau ngaahi koloá, ‘o hangē ko ‘enau ngaahi tākangá, ngaahi vaká mo e ngaahi taulangá ‘i he‘enau fai ‘a e ngāue ‘a Sihová. (Fkm. 5:15-17) Neongo ia, na‘e ‘ikai ke pehē ‘a e ngaahi matakali kotoa pē. Ko e matakali ‘o Sepulone mo Nafitalaí na‘a nau tuku atu “ki he mate ‘enau mo‘ui” ke poupou‘i ‘a Tēpola mo Pēlaki. (Fkm. 5:18) ‘E lava ke tau ako ha lēsoni mahu‘inga mei he kehekehe ko eni ‘a e ngaahi fakakaukau ‘o fekau‘aki mo e ngāue polé.
“FAKAHĪKIHIKI‘I ‘A SIHOVA!”
14. ‘Oku anga-fēfē ‘etau fakahaa‘i ‘oku tau poupou‘i ‘i he ‘ahó ni ‘a e tu‘unga-hau ‘o Sihová?
14 ‘I he ‘ahó ni, ‘oku ‘ikai ke tau poupou‘i ‘a e pule ‘a Sihová ‘aki ha‘atau kau ‘i ha tau. ‘I hono kehé, Hep. 6:10.
‘oku tau fakahaa‘i ‘etau poupoú ‘aki ‘etau malanga loto-to‘a mo faivelenga. Laka hake ‘i ha toe taimi ki mu‘a, ‘oku fiema‘u ‘a e kau pole ki he ngāue ‘a Sihová. ‘Oku kehekehe ‘a e ngāue taimi-kakato ‘oku pole ki ai ‘a e laui miliona ‘o e fanga tokouá, fanga tuofāfiné mo e to‘utupú. Ko e fakatātaá, ko e tokolahi ‘oku nau ngāue tāimu‘a, ngāue ‘i he Pētelí, langa ‘o e ngaahi Fale Fakataha‘anga pea pole ‘i he ngaahi ‘asemipilií mo e ngaahi fakataha-lahí. ‘Oku ngāue mālohi ‘a e kau mātu‘a ‘e ni‘ihi ‘i he ngaahi Kōmiti Fetu‘utaki Fakafalemahakí mo hono fokotu‘utu‘u ‘o e ngaahi fakataha-lahí. ‘E lava ke tau fakapapau‘i ‘oku hounga‘ia ‘a Sihova ‘i he‘etau loto-lelei ke ngāue ange kiate ia ‘i ha founga pē ‘oku fiema‘ú pea ‘e ‘ikai te ne fakangalo‘i ‘etau ngaahi feingá.—15. ‘E lava fēfē ke tau fakapapau‘i ‘oku ‘ikai ke mole ‘etau faivelenga ‘i he ngāue ‘a Sihová?
15 ‘Oku fiema‘u ke tau sivisivi‘i ‘etau fakakaukaú tonu ‘o fekau‘aki mo e ngāue polé. ‘E lava ke tau ‘eke hifo kia kitautolu: ‘‘Oku ou tuku ke fai ‘e he ni‘ihi kehé ‘a e lahi taha ‘o e ngāué? ‘Oku ou tokanga ange au ke ma‘u ‘a e ngaahi me‘a fakamatelié ‘i he tauhi kia Sihová? Pe ‘oku ou fa‘ifa‘itaki ki he tui mo e loto-to‘a ‘a Pēlaki, Tēpola, Siaili mo e kau ngāue pole ‘e toko 10,000 ‘aki hono ngāue‘aki ha koloa pē ‘oku ou ma‘u ke tauhi ai kia Sihova? ‘Oku ou fakakaukau ke hiki ki ha fonua kehe koe‘uhi ke ma‘u ai ha pa‘anga lahi ange mo ha mo‘ui ‘oku lelei angé? Kapau ko ia, ‘oku ou lotu kia Sihova ‘o fekau‘aki mo e founga ‘e uesia ai ‘e he hiki ko ení hoku fāmilí mo e fakataha‘angá?’ * (Sio ki he fakamatala ‘i lalo.)
16. Neongo ‘oku ma‘u ‘e Sihova ‘a e me‘a kotoa pē, ko e hā ‘e lava ke tau ‘oatu kiate iá?
16 ‘Oku fakalāngilangi‘i lahi ‘aupito kitautolu ‘e Sihova ‘aki ‘ene tuku ke tau poupou‘i ‘ene pulé. Talu mei he taimi ‘o ‘Ātama mo ‘Iví mo e fiema‘u ‘e he Tēvoló ke ne fa‘ahi mo e fa‘ahinga ‘o e tangatá ‘i hono fakafepaki‘i ‘a Sihová. Ka ‘i he‘etau poupou‘i ‘a e pule ‘a Sihová, ‘oku tau fakahaa‘i mahino ai kia Sētane ‘a e tafa‘aki ‘oku tau kau ki aí. ‘Oku ue‘i kitautolu ‘e he‘etau tuí mo e mateakí ke tau pole ki he ngāue ‘a Sihová, pea ‘oku ‘ai ‘e he me‘á ni ke ne fiefia ‘aupito. (Pal. 23:15, 16) ‘Oku ngāue‘aki ‘e he ‘Otuá ‘etau poupou mo e talangofua mateakí ke ne fai ha tali ki he luma ‘a Sētané. (Pal. 27:11) Ko ‘etau talangofuá ‘a e me‘a ‘e lava ke tau ‘oatu kia Sihova ‘a ia ‘oku mahu‘inga kiate iá pea ‘oku ‘ai ai ia ke ne fiefia lahi.
17. Ko e hā ‘oku ako‘i mai kia kitautolu ‘e he Fakamaau 5:31 fekau‘aki mo e me‘a ‘e hoko ‘i he kaha‘ú?
17 ‘Oku vavé ni ke tali ‘e he tokotaha kotoa ‘i he māmaní ‘a e pule ‘a Sihová ‘i ha toe pule kehe. He fakatu‘otu‘a atu ē ko kitautolu ki he taimi ko iá! ‘Oku tau ongo‘i ‘o hangē ko Tēpola mo Pēlakí, ‘i he‘ena hiva: “Ke pehe ‘a e ‘auha ‘o ho fili fuape, ‘e Sihova! Ka ko ha‘a ‘ofa ki he ‘Afiona ke nau hange ko e la‘a ‘ene hopo mo hono ha‘aha‘a.” (Fkm. 5:31) ‘E hoko ia ‘i he taimi ‘e fakangata ai ‘e Sihova ‘a e māmani fulikivanu ‘o Sētané. ‘I he taimi ‘e kamata ai ‘a e tau ‘o ‘Āmaketoné, ‘e ‘ikai ke fiema‘u ‘e Sihova ha kau ngāue pole fakaetangata ke nau faka‘auha ‘a e filí. Ka, te tau “fakate pe ‘o tu‘u” pea “mamata ki he fakamo‘ui ‘a Sihova.” (2 Kal. 20:17) ‘I he taimi ní, ‘oku tau ma‘u ‘a e faingamālie fakaofo ke poupou‘i ‘a e pule ‘a Sihová ‘aki ‘a e loto-to‘a mo e faivelenga.
18. ‘E lava fēfē ke ma‘u ‘aonga ‘a e ni‘ihi kehé mei ho‘o ngāue polé?
18 Na‘e kamata ‘e Tēpola mo Pēlaki ‘ena hiva ‘o e ikuná ‘aki hono fakahīkihiki‘i ‘a Sihova, kae ‘ikai ko e fa‘ahinga ‘o e tangatá. Na‘á na hiva: “Koe‘uhi ko e ngāue pole ‘a e kakaí, mou fakahīkihiki‘i ‘a Sihova!” (Fkm. 5:1, 2, NW) ‘I ha founga meimei tatau, ‘i he‘etau tauhi kia Sihova ‘i ha founga pē ‘oku fiema‘ú, ‘oku toe fakalototo‘a‘i nai ai ‘a e ni‘ihi kehé ke nau “fakahīkihiki‘i ‘a Sihova!”
^ pal. 6 Ko e mata‘i-helé ko ha hele māsila, lōloa mo piko ‘i he taimi ‘e ni‘ihi. Ko e ngaahi mata‘i-helé na‘e fakapipiki ia ki he ngaahi saliote taú, ‘o ngalingali na‘e tomo ki tu‘a mei he ‘akiselá. Ko e ngaahi saliote ko iá na‘e hoko ko e ngaahi mīsini faifaka‘auha.
^ pal. 8 ‘E lava ke ke lau ‘a e me‘a lahi ange fekau‘aki mo e ngaahi me‘a fakafiefia ko ení ‘i he kupu “Na‘á Ku ‘Tu‘u Hake ko ha Fa‘e ‘i ‘Isileli’ ” ‘i he ‘īsiu ‘o e Taua Le‘o ‘o Sepitema 1, 2015.
^ pal. 15 Sio ki he kupu “Loto-Mo‘ua Fekau‘aki mo e Pa‘angá” ‘i he Taua Le‘o ‘o Sepitema 1, 2015.