Kung Paano Sasanayin ang Iyong Aso

Mula sa manunulat ng Gumising! sa Mexico

“AYAW lumapit ng aso ko kapag tinatawag ko ito.” “Tahol nang tahol ang aso ko kaya nagrereklamo na ang mga kapitbahay.” “Laging dumadamba sa akin at sa aking mga bisita ang aking aso.” Sa lahat ng gayong kaso, ang nayayamot na mga nag-aalaga ng hayop ay nagtatanong, “Ano ang gagawin ko?”

Marahil ang sagot ay bigyan ng kinakailangang pagsasanay sa pagsunod ang iyong aso​—turuan itong tumugon sa simpleng mga utos. Siyempre pa, pinakamabuting magsimula habang tuta pa ito. Subalit maaaring matuto kahit ang mas matatandang aso. Si Marcos, isang propesyonal na tagapagsanay ng aso sa Mexico, ay nagsabi: “Ang pinakabatang edad ng aso na tinatanggap namin para sanayin ay apat na buwan, at ang pinakamatanda naman ay limang taon. Pero nasubukan ko nang turuan ng kinakailangang pagsunod ang mga asong sampung taon pa nga ang edad.”

Matatalino ang mga aso. Sinasanay ang mga ito na humanap ng mga droga at bomba sa pamamagitan ng pag-amoy, tumulong sa mga may kapansanan, at makibahagi sa mga misyon sa paghahanap at pagliligtas ng mga tao. Ngunit paano mo masasanay ang iyong aso na sumunod sa iyo?

Henetikong Kayarian

Una, kailangan mong alamin ang henetikong kayarian ng iyong aso. Tulad ng mga lobo, may herarkiyang sinusunod ang mga aso. Likas na nais ng mga ito na mamuhay kasama ng isang kawan na may isang lider, o nangungunang aso. Ang iyong pamilya ang itinuturing ng iyong aso na kawan na kinabibilangan niya, at kailangan nitong maunawaan na ikaw ang lider.

Sa isang kawan ng mga lobo, pinipili ng lider ang pinakakomportable at pinakamataas na lugar na matutulugan. Nauuna rin itong kumain sa iba. Kaya kung pinahihintulutan mong matulog ang iyong aso sa iyong kama o umakyat sa ibabaw ng muwebles, baka isipin nitong siya ang lider. Gayundin ang maaaring mangyari kung binibigyan ito ng paunti-unting pagkain mula sa mesa habang kumakain ka.

Kahit tuta pa lamang, matututuhan na ng iyong aso na nakabababa ito sa iyo. Paano? Subuking titigan ito sa mata hanggang sa ibaling nito ang tingin sa iba. Isa pa, ang paghimas sa tiyan ng aso samantalang nakatihaya ito ay isang mabuting pagsasanay, yamang ito ay naglalagay sa kaniya sa mapagpasakop na posisyon. Kung gumagawa ng nakayayamot na bagay ang iyong aso at ayaw nitong huminto kapag sinabi mong “No (Huwag),” subukin itong ipagwalang-bahala o iwan.

Kapag tumutugon sa iyong mga utos ang aso, kinikilala na nitong ikaw ang nangangasiwa. Kung ikaw na may-ari ay hindi magtatatag ng iyong posisyon bilang lider, baka isipin ng iyong alaga na kapantay mo siya o nakatataas ito sa iyo, at maaari itong makaapekto sa kaniyang paggawi.

Kung Paano Ituturo ang Simpleng mga Utos

Upang maituro sa iyong aso na sundin ang kinakailangang mga utos, kakailanganin mo ng isang kulyar, tali, at mahabang pasensiya. Inirerekomenda ng isang manwal sa pagsasanay ang sumusunod: (1) Magbigay ng simple at isang salitang pautos, (2) ipakita ang inaasahang gagawin nito, at (3) agad itong papurihan kapag nagawa nito ang ipinagagawa mo. Mas mahalaga ang tono ng iyong boses kaysa sa mga salitang gagamitin mo. Kung  mag-uutos ka, dapat na mariin ang tono ng iyong boses, at kung magbibigay ka ng papuri, dapat na masaya at magiliw naman ito.

Hindi kinakailangan ang pisikal na pagpaparusa, tulad ng pagpalo o pagsipa. “Basta mariin kong sinasabi na ‘No,’ anupat binibigkas ito nang mahaba, upang malaman ng aso na hindi ako nasisiyahan sa ginawa nito,” ang sabi ni Marcos, ang tagapagsanay na sinipi sa pasimula. Sinabi pa niya, “Kayang unawain ng aso kung ikaw ay nagbibigay ng gantimpala at kung ikaw ay sumasaway.”

Kung mas matindi pa ang kinakailangan, maaari mong sunggaban ang batok ng aso at yugyugin ito nang bahagya habang sinasabing “No.” Ang mga pagsaway ay dapat gawin habang gumagawi nang di-kanais-nais ang aso o kaagad-agad pagkatapos nito. Tandaan, hindi mauunawaan ng aso kung bakit ito pinagagalitan kung pagagalitan ito pagkalipas pa ng ilang minuto o oras matapos nitong gawin ang isang bagay. Hindi rin nito maiintindihan kung bakit ang isang pagkilos ay kaayaaya sa isang pagkakataon ngunit hindi kaayaaya sa ibang pagkakataon. Kaya huwag maging pabagu-bago.

Ang pinakapangunahin sa lahat na kinakailangang matutuhang sundin ay ang utos na “Sit (Upo)!” Kung naiintindihan ng iyong aso ang utos na ito, makokontrol mo ito kapag masyado itong malikot. Halimbawa, maaari mong utusan ang iyong aso na maupo kapag sinimulan nitong dambahin ang iyong mga bisita. Upang turuang maupo ang iyong aso, ilagay ang tali nito, at sabihin ang utos habang itinutulak  pababa ang puwitan nito at marahang hinihila pataas ang ulo nito sa pamamagitan ng tali. Papurihan ito kaagad. Ulitin ang mga hakbang na ito hanggang sa sundin ng aso ang utos nang mag-isa.

Upang turuan ang iyong aso na manatiling nakaupo, sabihin ang utos na “Stay (Manatili)!” samantalang nakatayo ka sa harapan nito at nakaunat ang iyong kamay na ang palad mo ay nakaharap sa aso. Kapag gumalaw ang aso, sabihin mong “No” at ibalik mo siya sa pagkakaupo. Ulitin ang utos, at papurihan ang iyong aso kapag nanatili itong nakaupo sa sandaling panahon. Unti-unting patagalin ang panahon ng pagkakaupo nito at lumayo nang unti-unti sa iyong aso habang sinusunod nito ang utos mo.

Ang pinakamabisang paraan upang turuang lumapit sa iyo ang isang aso ay gumamit ng mahabang tali at marahang hatakin ito habang tinatawag ang pangalan ng iyong aso at binibigkas ang utos na “Come (Lapit)!” Umatras habang lumalapit sa iyo ang aso, at patuloy itong papurihan. Di-magtatagal ay tutugon na ito sa iyong tawag kahit walang tali. Kung makawala ang iyong aso at hindi tumugon sa utos na “Come!,” tawagin ito at tumakbong palayo. Kadalasan, likas na hahabol sa iyo ang aso.

Mag-ingat: Huwag kailanman gamitin ang salitang “come” para sa negatibong dahilan, gaya kapag sumasaway. Dapat matututuhan ng iyong aso na ang pagtugon sa utos na “Come” ay magdudulot ng kasiya-siyang mga resulta, ng papuri o kaya ng pagkain. Kapag hindi ka nagpasensiya habang itinuturo ang utos na ito, matututuhan ng iyong aso na ang paglapit sa iyo ay di-kaayaaya at dapat iwasan.

Matuturuan mo rin ang iyong aso na lumakad na kasabay mo, hindi nauuna sa iyo o nahuhuli. Upang magawa ito, gumamit ng isang de-tanikalang kulyar na pansanay at isang maikling tali. Ipuwesto ang aso sa iyong kaliwa, sabihin ang utos na “Heel (Lakad)!” at humakbang na una ang kaliwang paa. Kung susubukin ng iyong aso na mauna o magpahuli, sandaling baltakin ang tali at ulitin ang utos. Papurihan ito kapag sumunod.

Paano mo sasawayin ang iyong aso sa pagdamba sa iyo? Ang isang paraan ay umatras habang binibigkas ang utos na “Off (Alis)!” kasunod ng “Sit!” Ang isa pang paraan ay saluhin ang magkabilang unahang paa nito at humakbang nang palapit sa aso, na inuulit ang utos na “Off!” Papurihan ito kapag sumunod.

Isang Matapat na Kasama

Tandaan, ang aso ay isang hayop na mahilig makihalubilo. Ang mahahabang panahong pagkukulong dito ay maaaring umakay sa pagiging di-mapakali, labis-labis na pagtahol, at nakapipinsalang paggawi. Sa pamamagitan ng pagsasanay, ang iyong aso ay maaaring maging kasiya-siya at matapat na kasama​—sa halip na maging nakayayamot.

[Kahon/Mga larawan sa pahina 24]

Mga Mungkahi sa Pagsasanay sa Aso

1. Huwag maging pabagu-bago sa mga salitang gagamitin mo sa pag-uutos.

2. Gustong marinig ng mga aso ang kanilang pangalan, at nakatatawag ito ng kanilang pansin. Kaya gamitin ang pangalan ng iyong aso kasunod ng mga pag-uutos. (“Rover, sit!”) Ngunit huwag mong gamitin ang pangalan ng iyong aso kaugnay ng isang saway, tulad ng “No!” Dapat matutuhan ng iyong aso na ang pagtugon sa pagtawag sa pangalan nito ay nagdudulot ng positibo​—hindi negatibo​—na mga resulta.

3. Madalas na papurihan ito bilang gantimpala. Maraming aso ang gagawa nang higit alang-alang sa pagmamahal kaysa sa pagkain.

4. Panatilihing maikli at kasiya-siya ang mga sesyon sa pagsasanay.

5. Huwag pasiglahin nang di-sinasadya ang negatibong paggawi sa pamamagitan ng labis na pag-uukol ng pansin sa iyong aso kapag gumawi ito nang masama. Uulitin lamang nito ang di-kanais-nais na paggawi.

[Mga larawan]

Papurihan

“Rover, ‘sit!’”

[Credit Line]

Iniangkop mula sa Never, Never Hit Your Dog at American Dog Trainers Network.

[Kahon/Larawan sa pahina 25]

Turuan ang Iyong Tuta na Dumumi sa Labas ng Bahay

Maaaring turuan ang tuta na dumumi sa labas ng bahay kapag anim hanggang walong linggo na ang edad nito. Ayon sa Dog Training Basics, ang mga susi para magtagumpay sa pagtuturo na dumumi sa labas ng bahay ay pagkukulong, pagsasanay, tamang panahon, at pagpuri. Karaniwan nang ayaw ng aso na dumhan ang tinutulugan nito. Kung gayon, panatilihing nakakulong ang iyong tuta kapag hindi nababantayan. Alamin kung kailan ito dumudumi, at ituro rito kung saan ito dudumi. Agad itong hilahing palabas (sa pamamagitan ng tali nito) tungo sa lugar na pagdudumhan pagkagising nito, pagkakain, pagkatapos ng sesyon sa paglalaro, o bago matulog. Papurihan ito habang dumudumi. Baka gusto mo itong turuan ng isang salita na maghuhudyat na dapat na itong dumumi sa lugar na kinaroroonan nito.

Kapag hindi nakakulong ang iyong tuta, maging alisto sa mga tanda na kailangan na itong dumumi, tulad ng biglang paghinto habang naglalaro, pag-ikot-ikot at pag-amuy-amoy, at pagtakbo palabas ng silid. Kung mahuli mo ang iyong tuta na dumudumi sa loob ng bahay, pagalitan ito, at ilabas ito kaagad. * Muli, magiging walang saysay kung gagawin mo ang pagtutuwid pagkalipas ng mahaba-habang panahon matapos niya itong gawin. Linisin ang mga lugar na dinumhan nito gamit ang tubig na may suka upang matanggal ang amoy; dahil kung hindi, patuloy na dudumi ang aso sa lugar na iyon.

[Talababa]