Moras nehan-isin mak moras ibun nian neʼebé kona ema barak tebes iha mundu. Moras neʼe perigu tebes tanba se nia kona ita, foufoun ita la sente buat ida. Jornál ida (International Dental Journal) fó sai katak moras nehan-isin mak “problema boot ba saúde públiku”. Moras neʼe halo ema barak terus no bele halo ema susar atu han no ladún kontente iha sira-nia moris. Informasaun tuirmai neʼe bele ajuda ita proteje an husi moras neʼe.

Moras nehan-isin nian neʼe iha faze balu. Iha faze primeiru, nehan-isin sai mean no bubu. Iha faze neʼe, dala ruma raan sai husi nehan-isin kuandu kose nehan ka uza kabas espesiál atu hamoos nehan, no dala ruma raan sai maski buat ida la kona. Se raan mós sai kuandu doutór koko ita-nia nehan, karik neʼe hatudu katak faze primeiru komesa ona.

Iha faze segundu, nehan-ruin no nehan-isin neʼebé hametin ita-nia nehan komesa dodok. Toʼo tiha faze neʼe nia ikus mak sinál sira foin mosu. Sinál balu mak nehan-isin nakloke, nehan nakdoko, nehan dook malu, ibun dois, nehan-isin raan, no nehan sai naruk tanba nehan-isin dook husi nehan.

Iha buat balu neʼebé halo ema kona moras nehan-isin nian. Baibain, moras neʼe mosu tanba baktéria ka foʼer belit ba nehan. Se la hasai foʼer neʼe, baktéria bele halo nehan-isin bubu. Kuandu foʼer neʼe sai barak liu, nehan-isin komesa nakloke, no baktéria sai barak iha nehan-isin nia laran. Neʼe bele  estraga nehan-ruin no nehan-isin. Foʼer neʼebé belit iha nehan-isin laran sai toos hodi sai nehan-teen. Baktéria barak mós taka nehan-teen neʼe, no tanba belit metin ba nehan, susar tebes atu hamoos. Nuneʼe, baktéria mak estraga nehan-isin.

Iha buat seluk tan neʼebé bele hamosu moras nehan-isin nian, hanesan la kose nehan beibeik, ai-moruk ruma nia efek samping, moras tanba virus, isin-rua, estrese, diabetes, hemu tua demais, fuma no sonke tabaku.

Problema seluk bele mosu tanba moras neʼe. Susar atu nata hahán tanba ibun laran moras ka tanba nehan monu. Susar mós atu koʼalia no ema nia oin sai oin-seluk. Ema neʼebé halo peskiza hatete katak, se ita tau matan didiʼak ba ita-nia ibun laran, neʼe ajuda atu isin tomak iha saúde diʼak.

Oinsá mak ita bele hatene se ita kona moras neʼe? Karik ita iha tiha ona sinál balu neʼebé informasaun neʼe koʼalia. Se nuneʼe, diʼak atu bá klínika nehan nian hodi doutór bele haree ita-nia nehan-isin.

Moras nehan-isin nian bele kura ka lae? Se hetan moras neʼe sedu, bele hadiʼa. Maibé se moras neʼe toʼo ona faze segundu, importante atu hapara moras neʼe hodi la estraga nehan-ruin no nehan-isin. Doutór nehan sira uza sasán espesiál neʼebé bele hasai baktéria no nehan-teen.

Maski ba ema balu, susar atu bá konsulta iha klínika nehan nian, maibé xave mak tau matan didiʼak ba ita-nia nehan. Se ita tau matan didiʼak ba ita-nia nehan no ibun laran hodi hamoos beibeik, ita bele proteje an husi moras aat neʼe.