Torati Ni Nini?

CHEZA

Torati Ni Nini?

Jibu la Biblia

Neno la Kiingereza “Torati” linatokana na neno la Kiebrania toh·rahʹ, ambalo linaweza kutafsiriwa kuwa “maagizo,” “fundisho,” au “sheria.” a (Methali 1:8; 3:1; 28:4) Mifano ifuatayo inaonyesha jinsi neno hilo la Kiebrania linavyotumiwa katika Biblia.

Toh·rahʹ mara nyingi huwakilisha vile vitabu vitano vya kwanza vya Biblia—Mwanzo, Kutoka, Mambo ya Walawi, Hesabu, na Kumbukumbu la Torati. Vitabu hivyo vinaitwa pia Pentateuki, kutokana na neno la Kigiriki linalomaanisha “buku lenye vitabu vitano.” Torati iliandikwa na Musa, kwa hiyo inaitwa “kitabu cha sheria ya Musa.” (Yoshua 8:31; Nehemia 8:1) Ni wazi kwamba awali kilikuwa kitabu kimoja lakini kikagawanywa baadaye ili iwe rahisi kukitumia.
Toh·rahʹ inatumiwa pia kuwakilisha sheria ambazo Waisraeli walipewa kuhusu jambo fulani hususa, kama vile, “sheria [toh·rahʹ] ya toleo la dhambi,” “sheria juu ya ukoma,” na “sheria kumhusu Mnadhiri.”—Mambo ya Walawi 6:25; 14:57; Hesabu 6:13.
Toh·rahʹ nyakati nyingine huwakilisha maagizo na mafundisho, iwe ni kutoka kwa wazazi, watu wenye hekima, au kutoka kwa Mungu mwenyewe.—Methali 1:8; 3:1; 13:14; Isaya 2:3.

Torati, au Pentateuki ina habari gani?

Historia ya jinsi Mungu alivyoshughulika na wanadamu kuanzia uumbaji hadi kifo cha Musa.—Mwanzo 1:27, 28; Kumbukumbu la Torati 34:5.
Masharti ya Sheria ya Musa. (Kutoka 24:3) Sheria hiyo imefanyizwa kwa zaidi ya masharti 600. Inayojulikana zaidi kati ya hizo ni ile inayoitwa Shema, au ungamo la imani ya Wayahudi. Sehemu moja ya Shema inasema: “Lazima umpende Yehova Mungu wako kwa moyo wako wote na kwa nafsi yako yote na kwa nguvu zako zote.” (Kumbukumbu la Torati 6:4-9) Yesu aliifafanua kuwa “amri iliyo kuu na ya kwanza.”—Mathayo 22:36-38.
Jina la Mungu, Yehova, linapatikana mara 1,800. Badala ya kuwazuia watu wasitumie jina la Mungu, Torati ina amri zilizowataka watu wa Mungu watamke jina hilo.—Hesabu 6:22-27; Kumbukumbu la Torati 6:13; 10:8; 21:5.

Maoni yasiyo sahihi kuhusu Torati

Maoni yasiyo sahihi: Sheria za Torati ni za milele, hazipaswi kuachwa.

Ukweli: Tafsiri fulani za Biblia zinataja masharti fulani hususa ya Torati—kutia ndani masharti kuhusu Sabato, ukuhani, na Siku ya Upatanisho—kuwa ya “kudumu” au ya “milele.” (Kutoka 31:16; 40:15; Mambo ya Walawi 16:33, 34, Biblia Habari Njema) Hata hivyo, neno la Kiebrania linalotumiwa katika mistari hii linaweza pia kumaanisha wakati ujao usio na kipimo, ambao si lazima uwe wa milele. b Baada ya agano la Sheria ya Musa kuwepo kwa miaka 900 hivi, Mungu aliahidi kwamba angelibadili na “agano jipya.” (Yeremia 31:31-33) “Kwa kusema “agano jipya,” [Mungu] amelifanya lile [agano] la zamani kuchakaa.” (Waebrania 8:7-13) Miaka 2,000 hivi iliyopita agano hilo lilibadilishwa kwa msingi wa kifo cha Yesu Kristo.—Waefeso 2:15.

Maoni yasiyo sahihi: Mapokeo ya Kiyahudi na Talmud yana mamlaka sawa na ile ya Torati iliyoandikwa.

Ukweli: Hakuna uthibitisho wa Kimaandiko kwamba Mungu alimpa Musa sheria ya mdomo iliyopaswa kutumiwa wakati uleule na Torati iliyoandikwa. Badala yake, Biblia inasema hivi: “Naye Yehova akaendelea kumwambia Musa: ‘Jiandikie maneno haya.’” (Kutoka 34:27) Sheria ya mdomo, ambayo baadaye iliandikwa na kujulikana kama Mishnah na hatimaye ikapanuliwa kuwa Talmud, ilitia ndani mapokeo ya Kiyahudi yaliyoanzishwa na Mafarisayo. Mara nyingi mapokeo hayo yalipingana na Torati. Kwa sababu hiyo, Yesu aliwaambia Mafarisayo hivi: “Ninyi mmelibatilisha neno la Mungu kwa sababu ya mapokeo yenu.”—Mathayo 15:1-9.

Maoni yasiyo sahihi: Wanawake hawapaswi kufundishwa Torati.

Ukweli: Sheria ya Musa ilitia ndani masharti yaliyosema kwamba Sheria yote isomwe mbele ya watu wote, kutia ndani wanawake na watoto. Kwa nini? “Ili wasikilize na ili wajifunze, kwa maana ni lazima wamwogope Yehova Mungu wenu na kuwa waangalifu kuyatimiza maneno yote ya sheria hii.”—Kumbukumbu la Torati 31:10-12. c

Maoni yasiyo sahihi: Torati ina ujumbe wa siri.

Ukweli: Musa, aliyeandika Torati, alisema kwamba ujumbe wake ni wa wazi na unapatikana kwa wote, na hakuna chochote cha siri. (Kumbukumbu la Torati 30:11-14) Wazo la kwamba kuna ujumbe wa siri katika Torati linategemea Kabbalah, yaani, mfumo wa kifumbo wa dini ya Kiyahudi unaotumia mbinu “zilizotungwa kwa ufundi” ili kufafanua Maandiko. d—2 Petro 1:16.

a Ona Toleo Lililorekebishwa la kitabu The Strongest Strong’s Exhaustive Concordance of the Bible, neno namba 8451 chini ya sehemu “Fahirisi ya Maneno ya Kiebrania na Kiaramu ya Agano la Kale.”

b Ona kitabu Theological Wordbook of the Old Testament, Buku la 2, ukurasa wa 672-673.

c Tofauti na kile ambacho Torati yenyewe inasema, mara nyingi mapokeo ya Kiyahudi yaliwakataza wanawake wasijifunze Torati. Kwa mfano, Mishnah inamnukuu Rabi Eliezer ben Hyrcanus akisema: “Yeyote anayemfundisha binti yake Torati anamfundisha mambo machafu.” (Sotah 3:4) Talmud ya Yerusalemu inatia ndani maneno haya: “Afadhali maneno ya Torati yaharibiwe kwa moto kuliko yafundishwe wanawake.”—Sotah 3:19a.

d Kwa mfano, kitabu Encyclopaedia Judaica kinasema hivi kuhusu mtazamo wa Kabbalah kuelekea Torati: “Torati haimaanishi jambo lolote hususa, ingawa kwa kweli inamaanisha mambo mengi sana tofauti-tofauti.”—Toleo la pili, Buku la 11, ukurasa wa 659.