NAHANA ka ntho e ka sebelisetsoang ho phekola, ho hloekisa, ho bolaea likokoana-hloko le ho etsa setlolo. U ka e ja, ua noa lero la eona ua ba ua fumana oli ea bohlokoa ho tsoa ho eona. E na le ’mala o khahlehang ’me ea fumaneha lefatšeng ka bophara, ebile ha e bitse chelete e ngata. E ka ’na eaba u na le eona ka kichineng ea hao hona joale. Ntho ee ke eng? Ke sirilamunu!

Ho na le khopolo ea hore lisirilamunu li tsoa Boroa-bochabela ba Asia. Ho tloha moo, butle-butle li ile tsa isoa karolong e ka bophirimela haufi le Mediterranean. Lifate tsa sirilamunu li atleha haholo boemong bo itekanetseng ba leholimo, ke ka lebaka leo li hōlang hantle libakeng tse kang Argentina, Italy, Mexico, Spain le likarolong tse ling tsa Afrika le Asia. Sefate se hōlileng ka ho lekaneng se ka beha lisirilamunu tse ka bang 200 ho isa ho tse 1 500 ka selemo, ho itšetlehile ka hore na ke sa mofuta ofe le hore na se metse sebakeng sefe. Lifate tsa mefuta e fapaneng ea lisirilamunu li thunya ka linako tse sa tšoaneng tsa selemo, e leng se etsang hore li kotuloe selemo ho pota.

Ho na le phehisano e khōlō tabeng ea hore na Baroma ba boholo-holo ba ne ba lema lisirilamunu kapa che. Ho na le bopaki bo ngotsoeng ba hore Baroma ba ne ba tseba citron, e leng mofuta oa litholoana tse lero le lengata, e tšoanang le sirilamunu e khōlō. Bukeng ea hae e bitsoang Natural History, rahistori oa Moroma e leng Pliny e Moholo, o buile ka sefate sa citron le litholoana tsa sona ka ho khetheha. Leha ho le joalo, litsebi tse ka sehloohong li lumela hore Baroma ba ne ba boetse ba tseba le sirilamunu. Hobane’ng? Hobane litšoantšo tsa bona tse ngata tse pentiloeng le mekhabiso e entsoeng ka majoe, li bontša litholoana tsa sirilamunu eseng tsa citron. Mohlala o mong o joalo ke oa ntlo e khōlō e epolotsoeng Pompeii, eo ka nepo e bitsoang Ntlo ea Litholoana, hobane e na le mekhabiso e toroiloeng limela tsa mefuta-futa, ho akarelletsa le sefate sa sirilamunu. Ke ’nete hore ka nako eo, sefate sena se ne se nkoa se sa tloaeleha, ’me ho ka etsahala hore ebe se ne se sebelisetsoa ho etsa meriana feela. Ho thata ho hlalosa hore na ho ne ho le bonolo hakae ho lema lisirilamunu kapa hore na li ne li atile hakae.

Sehlekehleke sa Sicily, se bang le lehlabula le le lelele le mariha a sa bateng haholo, ke sona se nang le tlhahiso e phahameng ea litholoana tse lero le lengata ho akarelletsa le lisirilamunu. Empa ho na le libaka tse ling, haholo-holo tse lebōpong la leoatle, tseo ho tsona ho lengoang lisirilamunu tsa boleng bo botle.

Toropo e ntle ea Sorrento e ka boroa  ho Naples, ’me ka boroa ho eona ke lebōpo la Amalfi—e leng lebōpo le botle bo hlollang le boholo ba lik’hilomithara tse ka holimonyana ho tse 40. Likoung tse ka thōko ho na le litoropo tse khahlehang tsa Amalfi, Positano le Vietri sul Mare, ha re bolela tse ’maloa feela. Lebōpo la Sorrento le la Amalfi le hlahisa lisirilamunu tse etsetsoang setifikeiti sa Molao se Fanang ka Tšireletso, e leng tiiso ea hore ka sebele li tsoa sebakeng seo. Ke ka nepo baahi ba moo ba sireletsang lifate tsa bona tsa sirilamunu, hobane ba li lemme ka makhethe mathuleng a lehlakoreng la thaba, e leng moo li fumanang letsatsi le lengata ebe li hlahisa lisirilamunu tse monko o monate le lero le lengata.

Ha ho hlokahale hore u be le sebaka se seholo e le hore u leme sefate sa sirilamunu. U ka se lema le foranteng ea ntlo e chabeloang ke letsatsi, kaha lifate tse sa hōleng tsa sirilamunu li ka lengoa le ka pitseng ea ho lema lipalesa ’me e ka ba mokhabiso o motle. Lifate tseo li rata sebaka se chabeloang ke letsatsi le se se nang moea e le hore li ka fumana mocheso o lekaneng, haholo-holo ha li le haufi le lebota. Leha ho le joalo, haeba ho bata haholo nakong ea mariha, lifate tsena li lokela ho koaheloa kapa li behoe ka tlung.

U sebelisa lisirilamunu hangata hakae? Ba bang ba kenya selae sa eona ka teeng; ba bang ba sebelisa lekhapetla la eona kapa lero ha ba baka likuku. Mohlomong u tlhotla lero la eona e le hore u etse seno-mapholi sa lemonade. Liapehi tse hloahloa lefatšeng ka bophara li lula li e-na le lisirilamunu e le hore li ka li sebelisa ha li pheha lijo tsa mefuta. Empa na u kile ua sebelisa lero la sirilamunu hore u bolaee likokoana-hloko kapa u tlose matheba?

Ha e le hantle, batho ba bang ba hloekisa le ho bolaea likokoana-hloko borotong eo ba sehelang ho eona ka hore ba e tlotse ka halofo ea sirilamunu. Ho e-na le ho sebelisa bleach ho tlosa matheba kapa ho hloekisa sinki, batho ba bang ba sebelisa motsoako oa sirilamunu le bicarbonate of soda. Hape, ho beha halofo ea sirilamunu ka sehatsetsing kapa ka mochineng oa ho hlatsoa lijana, ho ka etsa hore li se ke tsa ba le lephoka le lebe empa li nkhe hamonate.

Lisirilamunu li ntša citric acid, e sebelisetsoang ho thibela lijo ho bola le ho fana ka tatso e bolila lijong le linong. Lekhapetla la sirilamunu le karolo ea lona e tšoeu li ntša lero la pectin, le sebelisoang liindastering tsa lijo ho etsa hore lijo li tiee, ho kopanya mekeli-keli e itseng le ho etsa hore lero le be sheqesheqe. Ho feta moo, ho na le oli e ntšoang lekhapetleng e sebelisoang liindastering tsa lijo, meriana le litlolo. Sirilamunu e etsa lintho tse ngata. Ka sebele, tholoana ena ea khahleha, ea latsoeha ebile e ka sebelisoa ka litsela tse ngata.