Rimski putevi — spomenici drevnog građevinarstva

KOJI je najznačajniji spomenik rimske kulture? Da li biste rekli da je to Koloseum, čije ruševine možete videti u Rimu? Ako nas zanima delo rimskog građevinarstva koje je opstalo najduže i koje je znatno uticalo na istoriju, prvo na šta treba da pomislimo jesu putevi.

Rimskim putevima nisu prolazile samo roba i vojska. Epigrafista Romolo A. Stačoli kaže da su se tim putevima „prenosile ideje, umetnički pravci, kao i filozofske i religiozne doktrine“, uključujući i hrišćanske.

U drevna vremena, rimski putevi su smatrani spomenicima. U periodu od nekoliko vekova, Rimljani su izgradili efikasnu mrežu puteva koja je na kraju dostigla dužinu od 80 000 kilometara i prostirala se na području koje danas obuhvata više od 30 zemalja.

Prvi značajan glavni put, to jest via publika kako su ga oni tada nazivali, bio je Apijev drum (via Appia). Ovaj put, koji je bio poznat kao kraljica puteva, povezivao je Rim s Brundizijem (sadašnjim Brindizijem), lučkim gradom koji je predstavljao kapiju prema Istoku. Put je dobio ime po Apiju Klaudiju Slepom, rimskom cenzoru koji je 312. pre n. e. počeo da gradi taj put. Od Rima su išli i Salarijev drum i Flaminijev drum. Oba ta puta pružala su se ka istoku do Jadranskog mora, otvarajući tako put ka Balkanu kao i ka rajnskom i dunavskom regionu. Aurelijev drum je išao ka Galiji i Pirinejskom poluostrvu, a Ostijski drum ka Ostiji, rimskoj glavnoj luci za putovanja u Afriku.

Najveći građevinski poduhvat Rima

Putevi su za Rim bili važni još pre nego što su njegovi stanovnici počeli sami da ih grade. Grad je nastao na raskršću drevnih puteva, na jedinom mestu gde se reka Tibar u svom donjem toku može pregaziti. Prema antičkim izvorima, u poboljšavanju postojećih puteva Rimljanima su kao uzor poslužili kartaginski putevi. Međutim, što se tiče veštine gradnje puteva, verovatno su prave preteče Rimljana bili Etrurci. Ostaci njihovih puteva i dan-danas postoje. Čak i pre rimskog doba, tu su postojali prometni putevi. Moguće je da su se koristili da bi se stoka prevela s jednog pašnjaka na drugi. Bilo je teško putovati tim putevima pošto su bili veoma prašnjavi tokom suše, a blatnjavi kada je bilo kišno vreme. U mnogim slučajevima, Rimljani su gradili puteve preko tih starih staza.

Rimski putevi su bili pažljivo osmišljeni i građeni tako da budu dobri, praktični i lepi. U idealnim slučajevima, oni su predstavljali najkraću moguću vezu između polazne tačke i odredišta, što objašnjava zašto su mnogi od njih imali dugačke prave deonice. Međutim, često su putevi morali da se prilagode prirodnim karakteristikama terena. Tamo gde je to bilo moguće, u brdovitim i planinskim područjima, rimski inženjeri su gradili puteve duž obronaka, i to na sunčanoj strani planine. Time se neudobnost  zbog loših vremenskih prilika svodila na najmanju moguću meru.

Međutim, kako su Rimljani gradili puteve? Bilo je raznih metoda, ali evo šta su u osnovi otkrila arheološka iskopavanja.

Najpre bi se isplanirala trasa kojom će put ići. Taj posao su obavljali tadašnji geodeti. Zatim bi usledio zamoran posao kopanja koji su obavljali legionari, najamni radnici ili robovi. Oni bi iskopali dva paralelna jarka. Razmak između njih bio bi najmanje oko 2,4 metra, ali obično je iznosio 4 metra, pa i više na krivinama. Širina izgrađenog puta mogla je biti i do 10 metara, zajedno sa pešačkim stazama sa obe strane. Zatim bi bila iskopana rupa tako što bi se uklonila zemlja koja se nalazila između dva jarka. Kada je napravljen čvrst temelj, rupa je zatrpana s tri ili četiri sloja raznog materijala. Najpre se stavljalo veliko kamenje ili šut. Zatim se nasipao šljunak ili pak glatko kamenje koje je  možda bilo povezano malterom. Odozgo bi došao nabijeni šljunak ili drobljeni kamen.

Na površini nekih rimskih puteva jednostavno se nalazio utabani šljunak. Međutim, divljenje tadašnjeg sveta zadobili su popločani putevi. Površinu takvih puteva činile su velike kamene ploče koje su se obično pravile od stena koje su se mogle naći u blizini. Ploče su bile izbočene kako bi se kišnica slivala ka odvodnim kanalima koji su se nalazili s obe strane puta. To je doprinelo tome da ovi spomenici opstanu veoma dugo, neki od njih sve do naših dana.

Oko 900 godina nakon što je izgrađen Apijev drum, vizantijski istoričar Prokopije nazvao ga je „čudesnim“. O kamenim pločama na njegovoj površini napisao je: „Uprkos tome što je prošlo mnogo vremena i što je ovim putem iz dana u dan prolazilo mnogo kočija, njihov izgled uopšte nije narušen niti im je površina manje glatka.“

Kako su ovi putevi uspevali da premoste prirodne prepreke, kao što su reke? Jedno od rešenja bili su mostovi, od kojih neki i dan-danas postoje, svedočeći u prilog izvanrednom tehničkom umeću starih Rimljana. Premda rimski tuneli možda nisu toliko poznati, njih je bilo još teže graditi s obzirom na tehnike koje su tada bile poznate. U jednom delu stoji: „Dostignuća rimskog građevinarstva... vekovima nisu mogla biti prevaziđena.“ Jedan primer toga je tunel u klancu Furlo na Flaminijevom drumu. Još 78. godine n. e., nakon što su inženjeri napravili pažljiv plan, kroz masivnu stenu je iskopan 40 metara dugačak tunel, širok i visok po pet metara. To je bilo zaista impresivno dostignuće kada se uzme u obzir alat koji se tada koristio. Izgradnja jedne takve mreže puteva jeste jedan od najvećih čovekovih poduhvata.

Putnici i širenje ideja

Vojnici i trgovci, propovednici i turisti, glumci i gladijatori — svi su oni putovali ovim putevima. Pešaci su dnevno prelazili nekih 25 do 30 kilometara. Informacije o razdaljinama putnici su mogli dobiti na osnovu miljokaza. To je bilo kamenje različitog oblika, obično cilindričnog, postavljeno na svakih 1,48 metara — što je bila dužina rimske milje. Takođe su postojale gostionice, gde su putnici mogli da zamene konje, kupe nešto za jelo, a u nekim  slučajevima i da prenoće. Neka mesta na kojima su se te gostionice nalazile razvila su se u gradiće.

Kratko pre nastanka hrišćanstva, cezar Avgust je započeo s programom održavanja puteva. Postavio je službenike koji su se brinuli za jedan ili za više puteva. Na rimskom forumu je podigao ono što je poznato kao zlatni miljokaz, to jest milijarijum aureum. Ovaj stub sa pozlaćenim bronzanim slovima predstavljao je idealnu završnu tačku svih rimskih puteva u Italiji. Tako je i nastala izreka: „Svi putevi vode u Rim.“ Avgust je takođe postavio mape na kojima je prikazana mreža rimskih puteva. Izgleda da je ta mreža puteva bila u najboljem stanju kako bi se udovoljilo potrebama ljudi i standardima tog vremena.

Neki drevni putnici su čak koristili pisane vodiče, to jest planove puta, kako bi im putovanje bilo što ugodnije. U tim vodičima nalazile su se informacije o razdaljinama između stajališta, kao i opis usluga koje su se mogle dobiti na takvim mestima. Međutim, bili su veoma skupi i stoga mnogi nisu mogli da ih imaju.

Uprkos svemu, hrišćanski jevanđelizatori su planirali i sprovodili u delo mnoga duga putovanja. Apostol Pavle je, poput svojih savremenika, gledao da putuje brodom kada je išao ka istoku, kako bi iskoristio povoljne vetrove (Dela apostolska 14:25, 26; 20:3; 21:1-3). Na Mediteranu u letnjim mesecima vetrovi duvaju sa zapada. Međutim, kada je Pavle išao ka zapadu, često je putovao kopnom koristeći rimske puteve. Na taj način je organizovao drugo i treće misionarsko putovanje (Dela apostolska 15:36-41; 16:6-8; 17:1, 10; 18:22, 23; 19:1). a Oko 59. n. e., Pavle je Apijevim drumom putovao u Rim i sreo se s nekim suvernicima na prometnom Apijevom trgu, 74 kilometra jugoistočno od Rima. Drugi su ga čekali 14 kilometara bliže Rimu, kod gostionice Tri krčme (Dela apostolska 28:13-15). Oko 60. n. e., Pavle je mogao da kaže da se dobra vest propovedala „u celom svetu“ koji je tada bio poznat (Kološanima 1:6, 23). Tome je doprinela i ova mreža puteva.

Dakle, rimski putevi su se pokazali kao izvanredni i trajni spomenici — spomenici koji su doprineli širenju dobre vesti o Božjem Kraljevstvu (Matej 24:14).

[Fusnota]

[Slika na 14. strani]

Rimski miljokaz

[Slika na 15. strani]

Apijev drum na periferiji Rima

[Slika na 15. strani]

Put u drevnoj Ostiji, u Italiji

[Slika na 15. strani]

Tragovi točkova drevnih kočija u Austriji

[Slika na 15. strani]

Deo rimskog puta s miljokazima u Jordanu

[Slika na 16. strani]

Ruševine grobnica na Apijevom drumu izvan Rima

[Slika na 16. strani]

Tunel Furlo na Flaminijevom drumu, u regionu Marke

[Slika na stranama 16, 17]

Tiberijev most na Emilijevom drumu u Riminiju, u Italiji

[Slika na 17. strani]

Pavle se sreo sa suvernicima na prometnom Apijevom trgu

[Izvori slika na 15. strani]

Slika levo, Ostija: ©danilo donadoni/Marka/age fotostock; slika desno, put s miljokazima: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.