Pozorište u Epidauru — vekovima netaknuto

OD DOPISNIKA PROBUDITE SE! IZ GRČKE

VOLITE li da idete u pozorište? Da li uživate u dobrom smehu koji može ponuditi komedija? Da li vas uzdiže ili čak prosvetljuje drama puna dobrog rasuđivanja, koja vam dotiče emocije i uči vas o ljudskoj prirodi? Onda bi vas zanimalo i da saznate nešto o pozorištu u Epidauru. Ono je tesno povezano s počecima drame u drevnoj Grčkoj.

Grčki geograf Pausanija iz drugog veka n. e., pisao je da u Epidauru ’postoji najznamenitije pozorište drevnog sveta. Iako su rimska pozorišta veličanstvenija i impozantnija, nijedan arhitekta ne može da se nadmeće s lepotom i skladom pozorišta u Epidauru‘.

Najbolje očuvano

Na oko 60 kilometara južno od grčkog grada Korinta, nalazi se malo selo Epidaur. Pre dvadeset pet vekova, ono je bilo važan trgovački i religiozni centar.

Kasnije, blago talasasta brda, obradiva polja i maslinjaci nisu nimalo odavali utisak da tu postoji neko veliko pozorište. Međutim, Panagis Kavadias, istaknuti grčki arheolog iz 19. veka, bio je siguran da ta brda kriju jednu dobro čuvanu tajnu. Njegovu znatiželju je probudio Pausanijin opis citiran na početku, i on je bio uveren da će pod ovim sasvim uobičajenim pejzažom otkriti veličanstveno pozorište. I otkrio ga je, u proleće 1881.

Nakon šest godina napornog rada, Kavadijasova iskopavanja su na svetlost dana iznela jedno impozantno, maltene netaknuto pozorište. Prema arheolozima, ovo pozorište je oko 330.  pre n. e. sagradio Poliklet mlađi, vrstan vajar i arhitekta iz obližnjeg Argosa. Savremeni arhitekta Manos Perakis razmišlja kao i većina drugih istraživača kada pozorište u Epidauru naziva „najčuvenijim i najočuvanijim grčkim pozorištem“.

Otkriće pozorišta u Epidauru važno je kako za arheologiju tako i za arhitekturu. Dok je većina preostalih drevnih pozorišta delimično propala ili je bila rekonstruisana, pozorište u Epidauru je vekovima ostalo netaknuto zbog toga što ga je štitio 6 metara debeo sloj zemlje.

Današnji posetilac može sasvim precizno odrediti osnovne delove pozorišta. Parter, ravan kružni deo koji se koristio za plesanje i hor, okružen je uzanim pojasom od mermera. Njegov pod je od nabijene zemlje i ima jedan oltar u sredini. Iza partera nalazi se pozornica, kojoj je ostao samo temelj. U početku su glumci glumili u parteru, a dekoracija se sastojala od obojenih tabli postavljenih na trouglaste ploče koje su se okretale, a koje su bile pričvršćene na prednjem delu pozornice. Kasnije su glumci počeli da izvode dela na samoj sceni pozornice, ostavljajući parter horu, a dekoracija je bila premeštena na zidove pozornice.

Pozorište u Epidauru je prvobitno imalo 6 000 mesta. U drugom veku pre n. e., bio je proširen gornji deo kako bi se dodao još 21 red sedišta, čime je ukupan broj mesta povećan na više od 13 000. Sedišta u prednjem redu, rezervisana za velikodostojnike, razlikovala su se od ostalih po tome što su bila napravljena od crvenog kamena i što su imala naslon za leđa.

Čudo od akustike

Pozorište u Epidauru je čuveno po svojoj izvanrednoj akustici. „I najmanji zvuk — duboki uzdah ili cepanje papira — može se jasno čuti čak i u poslednjem redu,“ kaže profesor arheologije S. E. Jakovidis.

Kada posećuju ovo pozorište, mnogi turisti žele da stanu na sredinu partera i da recituju poeme, pevaju pesme ili čak da šapuću prijateljima koji sede daleko u zadnjim redovima. Impresionirani su time kako zvuk na zadivljujuć način dopire do svakog ugla ovog velikog auditorijuma.

Ta izvrsna akustika pripisuje se amfiteatralnom, polukružnom obliku ovog pozorišta. To nas podseća na Isusove propovedi velikim masama ljudi u prirodnim amfiteatrima — često na obroncima brda — kako bi ga svako mogao jasno čuti (Matej 5:1, 2; 13:1, 2).

Osim toga, strmina redova sa sedištima smanjuje razdaljinu od bine do zadnjih redova. Zvučni talasi tek malo oslabe dok stignu do tih gornjih redova.

Još nešto što doprinosi tako dobroj akustici jeste odgovarajući razmak između redova. To dozvoljava da se zvuk svuda razliva istom jačinom i jasnoćom. U druge faktore spadaju odbijanje zvuka o tvrdu, nabijenu površinu partera i redova sedišta, dobar kvalitet mermera koji je upotrebljen, tiha okolina i stalni povetarac koji pirka od partera prema publici.

Pozorište — pravo mesto za dramu

Budući da su drevni Grci bili pažljivi i vešti kada su gradili pozorišta poput ovog u Epidauru, gledaoci su s lakoćom mogli da gledaju i slušaju  drame. Drama potiče od proslava plodnosti u čast žetve i berbe grožđa kao i od verovanja o smrti i obnavljanju života. Takve raskalašene svečanosti bile su u čast Dionisa, mitološkog boga vina i plodnosti. Ova izvođenja nisu slavila samo mitološka božanstva već su često imala i neku priču. Razvila su se tri oblika ispovedanja priče: tragedija, komedija i satira. Shvatajući njihovu popularnost, gradski vladari su ih podržavali kao sredstvo za sticanje veće političke moći.

S vremenom je u drami opao uticaj veličanja Dionisa, kao i preovladavanje raskalašenih spektakala. U potrazi za novim temama za komade, čuveni dramski pisci iz petog veka pre n. e., kao što su Eshil, Sofokle i Euripid, okrenuli su se grčkoj istoriji i mitologiji. Sve veća i raširenija popularnost drame stvorila je potrebu za velikim pozorištima, kao što je ovo u Epidauru. A bilo je neophodno i da publika čuje svaku reč iz drama — u kojima je često bilo suptilnih igara reči i brzih, duhovitih odgovora — zbog čega je izgradnja pozorišta zahtevala puno pažnje i veštine.

Za svaki pozorišni komad bili su potrebni hor (obično od 10 do 15 ljudi) i glumci (nikada više od 3 uloge koje govore u jednoj sceni). Glumci su bili poznati kao hipokriti, oni koji se odazivaju na hor. S vremenom, ovaj izraz je počeo da se koristi u metaforičnom smislu da bi se opisala osoba koja postupa obmanjivo ili se pretvara. U jevanđelju po Mateju, ova reč je upotrebljena da bi se opisali podmukli pismoznalci i fariseji Isusovog doba (Matej 23:13).

Pozorište u Epidauru i drevna drama danas

Izvođenje drevne drame oživljeno je u Grčkoj u Epidauru, a i na drugim mestima. Sve do početka 20. veka, drevne grčke drame, naročito tragedije, bile su predmet jedino akademskog izučavanja. Ali od 1932, kada je osnovano Grčko narodno pozorište, dela drevnih dramskih pisaca prevedena su na savremeni grčki.

Od 1954, dramski festival u Epidauru je postao svečanost koja se održava svake godine. Svakog leta, pozorište u Epidauru postaje stecište mnogih grčkih i stranih pozorišnih trupa koje izvode drevne komade. Hiljade turista i ljubitelja pozorišta posećuju ovo mesto da bi bili na savremenim izvođenjima dela napisanih pre 2 500 godina.

Zato, kada sledeći put budete dolazili u Grčku, pozvani ste da dođete u Epidaur. Nakon što budete videli njegovo impresivno pozorište, možete doći do istog zaključka kao i Pausanija: ’Nijedan arhitekta ne može da se nadmeće s lepotom i skladom pozorišta u Epidauru.‘

[Okvir na 13. strani]

Pozorište i rani hrišćani

’Postali smo pozorišni spektakl svetu, i anđelima, i ljudima‘, pisao je apostol Pavle hrišćanima u Korintu, koji su živeli blizu Epidaura (1. Korinćanima 4:9; Jevrejima 10:33). On je hteo reći da su oni, budući da su ih ponižavali i progonili, bili kao u pozorištu pred publikom celog sveta. U Pavlovim danima, pozorišni komadi su bili popularan oblik zabave. Međutim, rani hrišćani su bili upozoravani na nemoral i divlje nasilje, koji su se često prikazivali u pozorišnim komadima tog vremena (Efešanima 5:3-5). I sami hrišćani su ponekad bili na silu dovođeni u pozorišta ili arene rimskog carstva kao predmeti za zabavu, čak i tako što su bili bacani pred zveri.

[Slike na 12. strani]

Sofokle

Eshil

Euripid

[Izvor]

Grčki dramaturzi: Musei Capitolini, Roma

[Izvor slike na 11. strani]

Ljubaznošću GNTO