“Ia E Lototele ma Matuā Faamalosi”
“Ia E Lototele ma Matuā Faamalosi”
“Ia e lototele ma matuā faamalosi . . . e faatasi Ieova lou Atua ma oe.”—IOSUA 1:7-9.
O LE Ā LAU TALI?
O ā auala na faaalia ai e Enoka ma Noa le lototele?
Na faapefea ona avea nisi o fafine i aso ua mavae ma faaaʻoaʻoga lelei o le faatuatua ma le lototele?
O ā nisi o faaaʻoaʻoga o talavou na faaalia le lototele e te fiafia i ai?
1, 2. (a) O le ā e manaʻomia i nisi taimi ina ia faia ai pea le mea e saʻo i le olaga i aso faisoo? (e) O ā mea o le a tatou iloiloina i lenei mataupu?
O LE tuufaafeagai o le lototele o le fefe, matamuli, ma le palaai. Atonu e tatou te manatu i se tagata e lototele o sē e malosi ma e toa. Peitaʻi o nisi taimi, e manaʻomia le lototele ina ia faia ai pea le mea e saʻo i le olaga i aso faisoo.
2 O nisi o tagata o loo taʻua i le Tusi Paia sa lē fefefe, e ui i tulaga matuā faigatā lava. Ae o isi na faaalia le lototele i tulaga e masani ona tutupu i auauna a Ieova. O le ā e mafai ona tatou aʻoaʻoina mai i faaaʻoaʻoga i le Tusi Paia e faatatau i le lototele? E mafai faapefea ona tatou lototetele?
O Ē NA MOLIMAU ATU MA LE LOTOTETELE I SE LALOLAGI O TAGATA E LĒ MATATAʻU I LE ATUA
3. O le ā na valoia e Enoka e faatatau i tagata e lē matataʻu i le Atua?
3 A o leʻi oo i le Lolo i aso o Noa, sa manaʻomia le lototele ina ia avea ai o se molimau a Ieova i tagata amioleaga sa iai i le lalolagi. Peitaʻi o Enoka, “o lona toʻafitu lea o augātamā mai iā Atamu,” sa folafolaina atu ma le lototele lenei feʻau faavaloaga: “Faauta! ua afio mai Ieova ma ana ʻaupaia e mano ni mano, e faamasino i tagata uma, ma faasala i ē uma e amio faalēmataʻu e tusa ma a latou galuega leaga uma na faia ma le faalēmataʻu, e tusa foʻi ma upu faifai uma na faia iā te ia e tagata agasala faalēmataʻu.” (Iuta 14, 15) Sa taʻua e Enoka nei mea e pei lava ua uma ona tutupu, ona sa mautinoa lava e faataunuuina lenā valoaga. Na iʻu lava ina feoti tagata e lē matataʻu i le Atua i se lolo tele!
4. “Na savavali Noa ma le Atua” e ui lava i ā tulaga?
4 Na tupu le Lolo i le 2370 T.L.M., e silia lenā ma le 650 tausaga talu ona maliu Enoka. I le vaitaimi na maliu ai Enoka seʻia oo i le taimi o le Lolo, sa fanau ai Noa, tausia aʻe se aiga, ma fausia ma ona atalii le vaa. I lenā vaitaimi, sa liutino tagata ai agelu leaga, faia feusuaʻiga ma fafine lalelei, ma fananau mai ai ni atalii sa taʻua o Nefilimi. E lē gata i lea, sa matuā leaga amioga a tagata i le lalolagi, ma na tumu le lalolagi i faiga sauā. (Kene. 6:1-5, 9, 11) E ui lava i na tulaga, ae “na savavali Noa ma le Atua moni,” ma sa avea ʻo sē e talaʻi le amiotonu’ ma le lototele. (Faitau le 2 Peteru 2:4, 5.) E tatou te manaʻomia foʻi le lototele lava lenā i nei aso e gata ai.
NA LATOU FAAALIA LE FAATUATUA MA LE LOTOTELE
5. O ā auala na faaalia ai e Mose le faatuatua ma le lototele?
5 O Mose o se faaaʻoaʻoga lelei lea o le faatuatua ma le lototele. (Epe. 11:24-27) I le 1513 T.L.M. seʻia oo i le 1473 T.L.M., na faaaogā ai e le Atua Mose e aveesea le fanauga a Isaraelu mai i Aikupito, ma taʻitaʻia i latou a o iai i le toafa. Na manatu Mose e lē agavaa o ia mo lea tofiga, ae na ia talia pea. (Eso. 6:12) E tele taimi na la tulaʻi ai ma lona uso o Arona i luma o le tupu sauā o Farao. Na la taʻu atu ma le lototele Mala e Sefulu lea na faaaogā e Ieova e faasaʻoloto ai le fanauga a Isaraelu, ma faamaonia e leai se mana i atua o Aikupito. (Eso., mata. 7-12) Sa faaalia e Mose le faatuatua ma le lototele ona sa lagolagoina pea o ia e le Atua, e pei foʻi ona lagolagoina i tatou e le Atua.—Teu. 33:27.
6. Pe a fesiligia i tatou e taʻitaʻi o malo, o le a faapefea ona tatou avatu se molimau ma le lototele?
6 E tatou te manaʻomia foʻi le lototele lenā sa faaalia e Mose. Na fetalai Iesu: “O le a molia foʻi outou i luma o kovana ma tupu ona o aʻu, e fai ma molimau iā i latou atoa ma atunuu. Ae peitaʻi, afai latou te molia outou, aua tou te popole pe faapefea ma po o ā foʻi upu tou te tautatala atu ai; auā o le a tuuina atu i lenā lava taimi upu tou te tautatala atu ai. Auā e lē na o outou o tautatala atu, a o le agaga o lo outou Tamā lea ua mafai ona outou tautatala atu ai.” (Mata. 10:18-20) Pe a fesiligia i tatou e taʻitaʻi o malo, o le a fesoasoani le agaga paia o Ieova iā i tatou ina ia mafai ona molimau atu i se auala faaaloalo, faatasi ma le faatuatua ma le lototele.—Faitau le Luka 12:11, 12.
7. Aiseā na lototele ai Iosua ma taulau manuia i le faatinoina o lona tofiga?
7 O le suʻesuʻeina e lē aunoa o Tulafono a le Atua, na faamalosia ai le faatuatua ma le lototele o Iosua, o lē na sosoo ane iā Mose i le taʻitaʻia o le nuu o Isaraelu. I le 1473 T.L.M., sa nofosauni ai le nuu o Isaraelu e ulu atu i le Nuu o le Folafolaga. O le faatonuga lenei a le Atua: “Ia e lototele ma matuā faamalosi.” O le usitaʻia e Iosua o le Tulafono, o le a ia gaoioi ai ma le atamai ma faatino lona tofiga i se auala lelei. O lea na fetalai atu ai le Atua: “Aua le fefe pe mataʻu, auā e faatasi Ieova lou Atua ma oe i mea uma e te alu i ai.” (Iosua 1:7-9) Maʻeu le faamalosia o Iosua i na upu! E mautinoa lava sa faatasi le Atua ma ia. E tatou te iloa lenā mea, ona sa faatoʻilaloina le tele o vaega o le Nuu o le Folafolaga i le na o le ono tausaga, i le 1467 T.L.M.
O FAFINE NA AUAUNA I LE ATUA MA LE LOTOTETELE
8. Aiseā ua avea ai Raava ma faaaʻoaʻoga o le faatuatua ma le lototele?
8 I aso ua mavae, e toʻatele fafine sa faaalia le lototetele a o faia la latou auaunaga iā Ieova. O se faaaʻoaʻoga, na talitonu le fafine talitane o Raava i le puipuiga a Ieova, na lototele ma faalafi ni sipai se toʻalua na auina atu e Iosua, ma faasesēina tamāloloa na ō atu e saʻili sipai nei e toʻalua. Sa faasaoina o ia ma lona aiga ina ua faatoʻilaloina Ieriko e Isaraelu. E leʻi toe ola Raava i lona olaga leaga sa iai, ae na tapuaʻi atu iā Ieova ma le faamaoni, ma na avea o sē na tupuga mai ai le Mesia. (Iosua 2:1-6; 6:22, 23; Mata. 1:1, 5) Sa matuā faamanuiaina o ia ona o lona faatuatua ma lona lototele.
9. Na faapefea ona faaalia e Tepora, Parako, ma Iaeli le lototele?
9 Ina ua mavae le maliu o Iosua pe tusa o le 1450 T.L.M., ona tofia lea e le Atua o ni tane e avea o ni faamasino i Isaraelu. Na faapologaina e le tupu o Iapino o Kanana tagata Isaraelu mo le 20 tausaga, ona faaaogā lea e le Atua o le perofeta fafine o Tepora e taʻu atu i le faamasino o Parako ina ia tau se taua ma lenā tupu. Na faapotopotoina e Parako tane e 10,000 i le mauga o Tapora, ma sa nofosauni e tau ma Sesera, le taʻitaʻi o le ʻautau a Iapino. Ona ulu atu lea o Sesera i le ālia o Kisona, faatasi ma lana ʻautau ma kariota tau e 900. Ina ua oo atu tagata Isaraelu i le vanu, ona faapogaia lea e le Atua o se lologa faafuaseʻi, ma avea ai lea nofoaga ma pala e faafaigatā ai i kariota a tagata Kanana ona gaoioi. Na manumalo le ʻautau a Parako, ma na “fasiotia . . . ʻautau uma a Sesera i le pelu.” Ona sola atu ai lea o Sesera i le faleʻie o Iaeli mo se sulufaʻiga, ae na fasiotia o ia e Iaeli a o moe. E tusa ai ma upu faavaloaga a Tepora iā Parako, “o le viiga” o lenei manumalo, e tuuina atu lea i le fafine o Iaeli. Talu ai sa faaalia e Tepora, Parako, ma Iaeli le lototele, o lea ʻna lē toe iai ni taua i Isaraelu mo tausaga e fā sefulu.’ (Faama. 4:1-9, 14-22; 5:20, 21, 31) Na faaalia foʻi lenā lava faatuatua ma le lototele e le toʻatele o tane ma fafine e matataʻu i le Atua.
E MAFAI E A TATOU UPU ONA FAALAEIAU AI ISI INA IA LOTOTETELE
10. E faapefea ona tatou iloa e mafai e a tatou upu ona fesoasoani i isi ina ia lototetele?
10 O a tatou upu e mafai ona fesoasoani ai i isi tagata tapuaʻi o Ieova ina ia lototetele. I le senituri lona 11 T.L.M., na faapea atu le tupu o Tavita i lona atalii o Solomona: “Ia e lototele, ia faamalosi, ma ia fai le galuega. Aua e te fefe pe atuatuvale, auā o loo faatasi ma oe Ieova le Atua, o loʻu Atua lea. E na te lē tuulafoaʻiina oe pe tuua foʻi oe seʻia māeʻa le galuega uma o le auaunaga o le fale o Ieova.” (1 No. 28:20) Na gaoioi ma le lototele Solomona ma fausia le malumalu matagofie o Ieova i Ierusalema.
11. Na faapefea i upu a se teineitiiti Isaraelu lototele ona fesoasoani ai i se tamāloa?
11 I le senituri lona sefulu T.L.M., na mafai ona fesoasoani upu a se teineitiiti Isaraelu lototele ina ia toe manuia ai se lepela. Na puʻea faapagota o ia e se ʻau e faoa mea, ma ave e fai ma auauna a le taʻitaʻiʻau Suria o Naamanu, o lē sa lepela. Sa ia iloa e faatatau i vavega sa faia e Ieova e ala i le perofeta o Elisaia. O lea na ia taʻu atu ai i le avā a Naamanu, pe afai e alu lana tane i Isaraelu, o le a faamālōlōina o ia e Elisaia. Sa faia faapea e Naamanu e pei ona fai atu ai le teineitiiti, ma sa faamālōlōina faavavega, ma avea ai ma se tagata tapuaʻi o Ieova. (2 Tu. 5:1-3, 10-17) Pe afai o oe o se talavou e alofa i le Atua e pei o lenā teineitiiti, e mafai ona foaʻi atu e le Atua iā te oe le lototele e talaʻi ai i faiaʻoga, tamaiti aʻoga, faapea ma isi.
12. O le ā le aafiaga o upu a le tupu o Esekia i ona tagata?
12 E mafai e upu talafeagai ona fesoasoani i se tasi ina ia maua le lototele i taimi o puapuaga. Ina ua agaʻi atu le ʻautau a Asuria e siitaua iā Ierusalema i le senituri lona valu T.L.M., na faapea atu le tupu o Esekia i ona tagata: “Ia outou lototetele ma faamalolosi. Aua tou te fefefe pe matataʻu ona o le tupu o Asuria, ma le motu o tagata o loo faatasi ma ia; auā e sili atu ona toʻatele o loo faatasi ma i tatou nai lo o ē o loo iā te ia. O loo iā te ia le lima o le tagata, ae o loo iā i tatou Ieova lo tatou Atua e fesoasoani mai ma tauina a tatou taua.” O le ā le aafiaga o upu a le tupu o Esekia i tagata o Iuta? Na atili faalototeleina ai i latou. Ua faapea mai le Tusi Paia: “Ona faalagolago lea o le nuu i upu a Esekia.” (2 No. 32:7, 8) O upu faalaeiau e pei o upu a Esekia, atonu o le a fesoasoani iā i tatou ma isi Kerisiano, ina ia atili ai ona lototetele pe a oo mai sauāga.
13. Aiseā ua avea ai Opetaia le auauna a le tupu o Aapo, ma faaaʻoaʻoga o le lototele?
13 E iai taimi e manaʻomia ai le lototele ina ia lē fai atu se faamatalaga. I le senituri lona sefulu T.L.M., na lototele le auauna a le tupu o Aapo, o Opetaia, ma faalalafi perofeta e selau a Ieova “e taʻitoʻalima sefulu i se ana,” ina ia lē fasiotia ai i latou e le masiofo leaga o Iesepela. (1 Tu. 18:4) I le pei o Opetaia o lē na mataʻu i le Atua, e toʻatele foʻi auauna a Ieova i aso nei na lototetele e puipuia o latou uso ma tuafāfine, e ala i le lē tuuina atu i ē sauā o faamatalaga e uiga iā i latou.
ESETA—O SE MASIOFO LOTOTELE
14, 15. Na faaalia faapefea e le masiofo o Eseta le faatuatua ma le lototele, ma o le ā le iʻuga?
14 Na faaalia e Eseta, o le masiofo o le Emepaea o Peresia, le matuā faatuatua ma le lototele. I le senituri lona lima T.L.M., na faia ai e le tagata leaga o Hamanu se faufauga ina ia fasiotia tagata Iutaia uma o loo i le emepaea. Ina ua faalogo tagata Iutaia o le a fasiotia i latou, ona latou faanoanoa lea ma anapopogi, ma faia tatalo ma le lotoatoa. (Eseta 4:1-3) Na matuā mafatia lava le masiofo o Eseta. Sa auina atu e lona tausoga o Moretekai iā te ia se kopi o le tulafono, lea na taʻua ai e tatau ona fasiotia tagata Iutaia, ma faatonuina o ia e alu atu i le tupu ma ʻaiʻoi mo se fesoasoani mo ona tagata. Ae o so o se tasi lava e alu atu i le tupu e aunoa ma le valaauliaina, e fasiotia o ia.—Eseta 4:4-11.
15 Peitaʻi, na faapea atu Moretekai iā Eseta: ʻAfai e te lē tautala atu i lenei taimi, o le a maua mai i se isi auala le faaolataga. Ae o ai na iloa pe e lē o le mea lea na ala ai ona fai oe ma masiofo?’ Na augani atu Eseta iā Moretekai ina ia faapotopoto tagata Iutaia uma o loo i Susana, ma anapopogi ona o ia. Na taʻua e Eseta: “E faapena ona matou anapopogi, ona ou alu atu ai lea i le tupu, o le mea e lē tusa ai ma le tulafono; ma afai ou te oti ai, ia oti ai pea.” (Eseta 4:12-17) Na gaoioi ma le lototele Eseta, ma ua taʻu mai iā i tatou i le tusi o Eseta na laveaʻiina e le Atua Ona tagata. O loo faaalia foʻi lenā lava lototele i aso nei e Kerisiano faauuina ma isi mamoe pe a latou feagai ma puapuaga, ma o loo fesoasoani pea Ieova “Le Faafofoga tatalo” iā i latou.—Faitau le Salamo 65:2; 118:6.
“IA LOTOTETELE”
16. O le ā le faaaʻoaʻoga na faataatia e Iesu mo fanau?
16 I se tasi o taimi ina ua 12 tausaga o Iesu, na maua atu ai o ia e ona mātua i le malumalu, “o loo nonofo faatasi ma aʻoaʻo, o loo faalogologo ma tuufesili atu iā i latou.” E lē gata i lea, sa “matuā ofo i latou uma o ē ua faalogologo iā te ia i lona malamalama ma ana tali ua fai atu.” (Luka 2:41-50) E ui lava i le laʻitiiti o Iesu, ae sa ia faaalia pea le faatuatua ma le lototele na manaʻomia ina ia fesiligia ai faiaʻoga ua matutua i le malumalu. O le manatuaina pea o le faaaʻoaʻoga a Iesu, o le a fesoasoani ai i fanau i faapotopotoga Kerisiano, e faaaogā so o se avanoa ina ia ʻtali atu ai i luma o tagata uma e fesiligia le māfuaaga o lo latou faamoemoe’!—1 Pete. 3:15.
17. Aiseā na augani atu ai Iesu i ona soo ina ʻia lototetele,’ ma aiseā e manaʻomia ai ona tatou gaoioi ma le lototele?
17 Na augani atu Iesu i isi ina ʻia lototetele.’ (Mata. 9:2, 22) Sa ia faapea atu i ona soo: “Faauta! E oo mai le itula ma ua oo mai lava, e taʻitasi outou ma sola i lona lava aiga, ae tuua na o aʻu. Peitaʻi, e lē na o aʻu auā o loo ma faatasi ma le Tamā. Ua ou fai atu nei mea iā te outou, ina ia outou maua le filemu iā te aʻu. Ua puapuagatia outou i le lalolagi, ae ia lototetele! Ua ou manumalo i le lalolagi.” (Ioa. 16:32, 33) E ʻinoʻino le lalolagi iā i tatou e pei lava ona ʻinoʻino i uluaʻi soo o Iesu, ae e tatou te lē mananaʻo e fia avea ma vaega o le lalolagi. E mafai ona tatou maua le lototele e vavaeese ai mai lenei lalolagi, pe afai e tatou te mafaufau loloto i le faaaʻoaʻoga a Iesu o le lototele. Na manumalo o ia i le lalolagi, ma e mafai foʻi ona tatou faia faapea.—Ioa. 17:16; Iako. 1:27.
18, 19. Na faaalia faapefea e le aposetolo o Paulo le faatuatua ma le lototele?
18 Na onosaia e le aposetolo o Paulo le tele o tofotofoga. I se tasi o taimi, na taumafai ai tagata Iutaia i Ierusalema e fasiotia Paulo, ae na laveaʻia o ia e fitafita Roma. I le pō, “ua tū mai ai le Alii iā te ia ma fetalai mai: ʻIa e lototele! Auā e pei ona e molimau māeʻaeʻa atu e uiga iā te aʻu i Ierusalema, e ao foʻi la ona e molimau atu i Roma.’” (Galu. 23:11) O le mea tonu lava lenā na faia e Paulo.
19 Na aʻoaʻia ma le lē fefe e Paulo “aposetolo silisili,” o ē na taumafai e faaleaga le faapotopotoga i Korinito. (2 Kori. 11:5; 12:11) O nei tamāloloa o ni aposetolo pepelo. Sa mafai ona faamaonia e Paulo na auina atu o ia e Iesu ona o mea sa ia onosaia, e pei o le faafalepuipuiina, sasaina, faigāmalaga e lamatia ai lona ola, isi tulaga faigatā, fia ʻai, fia inu, o le lē maua o se moe i le tele o pō, ma lona popole mo uso talitonu. (Faitau le 2 Korinito 11:23-28.) O le faaaʻoaʻoga mataʻina a Paulo o le faatuatua ma le lototele, e faamaonia ai e mai i le Atua lona malosi!
20, 21. (a) Ia aumai se faataʻitaʻiga e faaalia ai e tatou te manaʻomia le lototele, ina ia mafai ai ona onosaia tulaga faigatā i le olaga. (e) O ā tulaga atonu e manaʻomia ai ona tatou faaalia le lototele, ma o le ā le faamautinoaga ua tatou iloa?
20 E lē faapea o Kerisiano uma o le a feagai ma sauāga ogaoga. Peitaʻi, o i tatou uma e manaʻomia le lototele ina ia mafai ai ona onosaia tulaga faigatā o le olaga. O se faataʻitaʻiga, na auai se tasi talavou i Pasili i se kegi. Ina ua māeʻa ona ia suʻesuʻeina le Tusi Paia, na ia iloa ai sa manaʻomia ona faia ni suiga i lona olaga, peitaʻi, o so o se tasi lava e tuua le kegi e fasiotia. Na ia tatalo ma faaaogā mau o le Tusi Paia e faailoa atu ai i le taʻitaʻi o le kegi le māfuaaga o le a ia tuua ai le kegi. Sa faatagaina o ia e alu ese e aunoa ma ni faasalaga, ma avea ai ma tagata talaʻi.
21 E manaʻomia le lototele ina ia talaʻi atu ai le tala lelei. Ina ia mafai ona tutumau ma le faamaoni fanau a o iai i le aʻoga, e manaʻomia le lototele. E manaʻomia foʻi le lototele ina ia talosagaina ai ni aso mālōlō mai i le galuega, ina ia mafai ona auai i vaega uma o se tauaofiaga. O loo tele pea nisi faaaʻoaʻoga. Ae po o ā lava faigatā e tatou te fesagaʻia, e faafofoga mai Ieova i a tatou “tatalo e faia i le faatuatua.” (Iako. 5:15) E mautinoa lava e mafai ona ia foaʻi mai lona agaga paia, ina ia mafai ai ona tatou ʻlototetele ma matuā faamalolosi’!
[Fesili mo le Suʻesuʻega]
[Ata i le itulau 11]
Na talaʻi ma le lototele Enoka i se lalolagi o tagata e lē matataʻu i le Atua
[Ata i le itulau 12]
Sa lototele Iaeli ma maumauaʻi
