O Loo Ola le Afioga a Ieova

Manatu Tāua Mai le Tusi o le Nofoaiga a Tupu e Lua

UA AMATA le tusi o Nofoaiga a Tupu e Lua, i le taimi na avea ai Solomona ma tupu i Isaraelu. Ua faaiʻu le tusi i upu nei a le tupu o Peresia o Kuresa i tagata Iutaia na faaaunuua i Papelonia: “O [Ieova] foʻi ua ia poloaʻi mai iā te aʻu e fai se fale mo ia i Ierusalema o loo i Iuta. O ai ea o iā te outou ai lona nuu uma? Ia iā te ia Ieova lona Atua, ma ia alu aʻe o ia [i Ierusalema].” (2 Nofoaiga a Tupu 36:23) Na faaumaina ona tusia le tusi e le ositaulaga o Esera i le 460 T.L.M., ma o loo talanoaina ai mea tutupu i le 500 tausaga, mai le 1037 T.L.M. e oo i le 537 T.L.M.

O le faatonuga a Kuresa na mafai ai ona toe foʻi tagata Iutaia i Ierusalema ma toe faia le tapuaʻiga iā Ieova. Ae ui lea, o le tele o tausaga o faaaunuua i Papelonia na aumaia ai iā i latou ni iʻuga lē lelei. O i latou na toe foʻi sa leai se malamalamaga i o latou talaaga. Na avatu e le tusi o Nofoaiga a Tupu e Lua iā i latou se otootoga manino o mea na tutupu i pulega a tupu o le gafa o Tavita. E tāua foʻi le tala iā i tatou, talu ai o loo faamatilatila mai ai faamanuiaga o le usiusitai i le Atua moni, ma āuga leaga o le lē usiusitai iā te ia.

UA FAUSIA E SE TUPU SE FALE MO IEOVA

(2 Nofoaiga a Tupu 1:1–9:31)

Na avatu e Ieova iā Solomona le mea na ia matuā faanaunau i ai, o le poto ma le atamai, ae na ia maua foʻi le mauʻoa ma le mamalu. Na fausia e le tupu se fale matagofie o Ieova i Ierusalema, ma na matuā “olioli ma loto fiafia” tagata. (2 Nofoaiga a Tupu 7:10) Sa silisili Solomona i “tupu uma o le lalolagi i le mauʻoa ma le poto.”—2 Nofoaiga a Tupu 9:22.

Ina ua mavae lona pulea o Isaraelu mo le 40 tausaga, ona taoto lea o Solomona ‘faatasi ma ona tamā, ona soloaʻi ane ai lea o Reopoamo lona atalii e fai ma tupu.’ (2 Nofoaiga a Tupu 9:31) E leʻi faamauina e Esera le fulitua o Solomona mai le tapuaʻiga moni. E pau mea sesē na ia taʻua e uiga i le tupu o le lē talafeagai lea o lona mauaina o le tele o solofanua mai Aikupito, ma lona faaipoipo atu i le afafine o Farao. O lea la ua faamatala e Esera lenei tala mai lona itu lelei.

 Taliina o Fesili Faale-Tusi Paia:

2:14—Aiseā ua ese ai le talaaga o le tufuga e pei ona faamatalaina i lenei mau ma lea o loo taʻua i le 1 Tupu 7:14? Ua faasino atu le tala i le Tupu Muamua i le tinā o le tufuga o se “fafine ua oti lana tane, o lo le itu aiga o Nafatali,” talu ai sa faaipoipo o ia i se tamāloa o lenā ituaiga. Ae o le fafine e mai le ituaiga o Tanu. Ina ua maliu lana tane, ona faaipoipo atu lea o ia i se tamāloa Turo, ma maua ai sana tama o se tufuga.

2:18; 8:10—O loo taʻua i nei fuaiupu o le aofaʻiga o ē na avea o ni alii sili ma ni pule i ē na faia le galuega, e 3,600 faaopoopo atu i ai ma le 250, peitaʻi i le 1 Tupu 5:16; 9:23, o le aofaʻi e 3,300 faaopoopo atu i ai ma le 550. Aiseā ua eseese ai nei aofaʻiga? E foliga mai o le eseesega o le auala lea na faavasegaina ai ia pule. Atonu ua faaeseese i le 2 Nofoaiga a Tupu le 3,600 alii sili o ē e lē o ni Isaraelu, mai le 250 alii sili o ni Isaraelu, ae ua faaeseese i le Tupu Muamua le 3,300 o pule mai le 550 o alii ua maualuluga atu o latou tulaga. Po o le ā lava le tulaga ae o le aofaʻiga o i latou na auauna o ni alii sili e 3,850.

4:2-4—Aiseā sa faaaogā ai faatusa o povi ʻapa memea e fai ma faavae o le vai ʻapa memea? I le Tusi Paia, o povi ua faatusaina ai le malosi. (Esekielu 1:10; Faaaliga 4:6, 7) Sa talafeagai la le filifilia o povi auā na lagolagoina e nei povi ʻapa memea e 12, le “sami” tele lea e 30 tone le mamafa. O le fausia o povi mo lenei fuafuaga e leʻi solia ai le tulafono e lua, lea e faasāina ai le faia o se faatusa e tapuaʻi i ai.—Esoto 20:4, 5.

4:5—O le ā le telē o le vai ʻapa memea? Pe a faatumu, e mafai ona tumu ai le tolu afe paita po o pe a ma le 17,400 kalone [66,000 lita]. Peitaʻi o le tele o le vai e masani ona tumu ai le vai ʻapa memea e tusa ma le lua vaetolu o lona telē. Ua taʻua i le 1 Tupu 7:26: “O lona tumu foʻi e lua afe o paita [11,600 kalone po o 44,000 lita] lea.”

5:4, 5, 10—O le ā le meafale mai le fale fetafaʻi na faaaogā i le malumalu o Solomona? Na pau le mea na aumai mai le fale fetafaʻi ma faaaogā i le malumalu o Solomona, o le atolaau. Ina ua uma ona faia le malumalu, ona ave lea o le fale fetafaʻi mai Kipeona i Ierusalema ma e foliga mai sa teu ai i inā.—2 Nofoaiga a Tupu 1:3, 4.

Lesona mo i Tatou:

1:11, 12. Ua faaalia i le talosaga a Solomona, o le mauaina o le poto ma le atamai o le faanaunauga lea o le tupu. O a tatou tatalo i le Atua, e faaalia ai mea o i o tatou loto. O se mea poto le iloiloina lelei o a tatou tatalo.

6:4. O le loto talisapaia mo le alofa ma le agalelei o Ieova, e ao ona uunaʻia ai i tatou e faafetai atu iā te Ia, o lona uiga ia vivii atu lea iā te ia i le alofa ma le loto faafetai.

6:18-21. E ui lava e lē afio Ieova i se fale e faia e tagata, ae sa avea le malumalu ma nofoaga e fai ai le tapuaʻiga iā Ieova. I aso nei, ua avea Maota o le Malo o Molimau a Ieova ma nofoaga o le tapuaʻiga moni i alaalafaga.

6:19, 22, 32. E faafofoga Ieova i tatalo a tagata uma, mai le tupu e oo i le tagata aupito faatauvaa, e oo lava i le tagata ese na tatalo iā te ia ma le faamaoni. *—Salamo 65:2.

FAASOLOGA O TUPU NA TUPUGA MAI IĀ TAVITA

(2 Nofoaiga a Tupu 10:1–36:23)

Na vaeluaina le malo o Isaraelu. Na ō le malo o ituaiga e sefulu i le itu i mātū, ae na tumau pea le malo o ituaiga e lua o Iuta ma Peniamina i le itu i saute. Na faamaoni ositaulaga ma sa Levī uma i Isaraelu i le feagaiga o le Malo ae leʻi lotonuu ma latou lagolagoina le atalii o Solomona o Ierepoamo. Ina ua faatoʻā uma le 30 tausaga talu ona fausia, ae faoa loa le ʻoa o le malumalu.

 O le toʻa 19 tupu na mulimuli iā Ierepoamo, e toʻa 5 sa faamaoni, o le toʻa 3 na amata o faamaoni ae mulimuli ane ua lē faamaoni. E toʻatasi na liliu ese mai ona ala sesē. O isi pule uma na faia mea leaga i le silafaga a Ieova. * Ua faamamafaina i le tusi gaoioiga a tupu e toʻalima o ē na faatuatua iā Ieova. E lē taumatea na matuā faalaeiauina tagata Iutaia, o ē na naunau ia toe faia le tapuaʻiga a Ieova i Ierusalema, i tala e uiga i le toe amataina e Esekia o le auaunaga i le malumalu ma le saunia e Iosia o le Paseka tele.

Taliina o Fesili Faale-Tusi Paia:

13:5—O le ā le uiga o le faaupuga “feagaiga masima”? Pe a umi ona tuu se masima i se mea, e tuai ona leaga, o le māfuaaga lea ua avea ai masima ma ata o mea e tumau ma e lē masuia. O lea la, o le “feagaiga masima” o le feagaiga lea e tumau.

14:2-5; 15:17—Pe na aveesea e Asa “mea maualuluga” uma? E foliga mai e leai. Atonu na aveesea e Asa na o mea maualuluga sa fesootaʻi atu i tapuaʻiga i atua sesē. Ae e leʻi aveesea mea maualuluga sa tapuaʻi ai tagata iā Ieova. Atonu na toe fausia foʻi mea maualuluga i le vaitaimi mulimuli o le nofoaiga a Asa. Na aveesea e lona atalii o Iosefatu nei mea maualuluga. O le mea moni, e leʻi aveesea uma mea maualuluga, e oo lava i le nofoaiga a Iosefatu.—2 Nofoaiga a Tupu 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6—O le ā le tulaga o le ituaiga o Simeona e tusa ma le vaeluaina o le malo o Isaraelu? Talu ai na maua e Simeona fanua eseese o se tofi i Iuta, na taʻua le ituaiga o Simeona sa faatasi ma le malo o Iuta ma Peniamina. (Iosua 19:1) Ae peitaʻi, na aufaatasi lenei ituaiga ma le malo i mātū i le itu faalelotu ma faapolotiki. (1 Tupu 11:30-33; 12:20-24) O lea la, na faitauina Simeona ma le malo o ituaiga e sefulu.

l6:13, 14—Pe sa susunuina le tino o Asa? E leai, ua faasino atu le ‘mūina i le afi e matuā tele lava,’ e lē i le susunuina o Asa, ae o le susunuina o mea manogi.

35:3—O fea na aumai ai e Iosia le Atolaau paia lea na tuu i le malumalu? E lē o taʻua i le Tusi Paia pe na aveesea muamua le Atolaau e se tasi o tupu amioleaga, pe na tuuina e Iosia i se nofoaga malupuipuia ina ua faia galuega o le faaleleia o le malumalu. E pau lava le taimi na taʻua ai le Atolaau ina ua mavae aso o Solomona, o le taimi lea na aumaia ai e Iosia i le malumalu.

Lesona mo i Tatou:

13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Maʻeu se lesona ua tatou aʻoaʻoina, e uiga i le tāua o le faalagolago iā Ieova!

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. O le faia o feagaiga po o fuafuaga ma tagata ese po o ē lē talitonu, e aumaia ai ni iʻuga mataʻutia. Tatou te popoto pe a tatou lē auai i ni gaoioiga faalētatau ma le lalolagi.—Ioane 17:14, 16; Iakopo 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. O le faamaualuga, na lē lelei ai ona amioaʻi Asa i le tausaga mulimuli o lona olaga. O le agaga faamaualuga na paʻu ai Usia. Na lē poto Esekia ma atonu na mimita o ia ina ua ia faaali atu i sui o Papelonia ana oloa. (Isaia 39:1-7) Ua lapataʻi mai le Tusi Paia: “E muamua le faamaualuga i le malaia; e muamua foʻi le loto faasiasia i le paʻū.”—Faataoto 16:18.

16:9. E fesoasoani Ieova i ē sao o latou loto iā te ia, ma e naunau o ia e faaaogā lona mana e fesoasoani iā i latou.

18:12, 13, 23, 24, 27. E pei o Mekaio, e tatau ona tatou lototetele e talanoa atu e uiga iā Ieova ma lona finagalo.

19:1-3. E silasila Ieova i ni mea lelei iā i tatou e tusa lava pe tatou te faia ni mea e lē fiafia ai o ia.

20:1-28. E tatou te mautinoa o le a tatou  mauaina Ieova pe a tatou liliu atu ma le lotomaulalo iā te ia mo le taʻitaʻiga.—Faataoto 15:29.

20:17. Ina ia “vaai atu i le olataga mai iā Ieova,” e ao ona tatou “tutū” ma maelega i le lagolagoina o le Malo o le Atua. Na i lo le taulimaina o mataupu e i tatou lava, e ao ona tatou “tumau” ma matuā maufaatuatuaina Ieova.

24:17-19; 25:14. O le ifo i tupua, sa o se mailei lea iā Ioasa ma lona atalii o Amasia. I aso nei, e mafai ona avea le ifo i tupua ma mailei aemaise lava pe a oo i faiga e lē iloagofie e pei o le matauʻa ma le lotonuu.—Kolose 3:5; Faaaliga 13:4.

32:6, 7. E ao ona tatou lototetele ma malolosi a o ‘oofu i ofutau atoatoa mai le Atua,’ ma tau ai le taua faaleagaga.—Efeso 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. O se tasi ua salamō moni, e na te lafoaʻia se ala sesē ma faia taumafaiga maumauaʻi e faia le mea ua saʻo. E tusa lava pe na faia e se tasi se mea leaga e pei o le tupu o Manase, ae e mafai ona maua le alofa tunoa o Ieova pe a salamō moni.

34:1-3. E mafai ona tatou iloa le Atua ma auauna iā te ia e ui ua iai ni mea leaga na tutupu iā i tatou a o laiti. Atonu sa lelei le taaʻiga na maua e Iosia a o talavou ona o le tamā o lona tamā, o Manase o lē na salamō. O taaʻiga lelei sa iā Iosia, na iʻu i ni iʻuga lelei. O lea la, e mafai foʻi ona tupu faapena iā i tatou.

36:15-17. O Ieova e alofa ma onosai. Peitaʻi, e iai le mea e gata mai ai lona alofa ma lona onosai. E tatau ona tali lelei atu tagata i le talaʻiga o le Malo, ina ia faasaoina ai i le taimi e aumaia ai e Ieova le iʻuga o lenei faiga amioleaga o mea.

36:17, 22, 23. O afioga a Ieova e moni lava ia.—1 Tupu 9:7, 8; Ieremia 25:9-11.

O se Tusi na Uunaʻia ai o Ia e Gaoioi

Ua taʻua i le 2 Nofoaiga a Tupu 34:33: “Ona aveeseina lea e Iosia o mea leaga uma i nuu uma sa i le fanauga a Isaraelu, ma ua pule ia auauna o i latou uma sa i Ierusalema, ia auauna lava iā Ieova lo latou Atua.” Aiseā na mafai ai e Iosia ona faia lenei mea? Ina ua avatu e le failautusi o Safana le tusi na faatoʻā maua o le Tulafono a Ieova i le tupu o Iosia, sa faatonuina e le tupu le faitauina leotele o le tusi. Na matuā pāʻia Iosia i mea na ia faalogo i ai ma na ia maelega i le tapuaʻiga moni i lona soifuaga.

E mafai ona matuā pāʻia i tatou i le faitauina o le Afioga a le Atua ma manatunatu loloto i mea ua faitauina. Pe lē o le manatunatu i le tala i tupu na tupuga mai iā Tavita, ona faalaeiau ai i tatou ia faaaʻoaʻo i faaaʻoaʻoga a i latou na fai Ieova ma o latou faatuatuaga, ma ʻalofia amioga a i latou e leʻi faia faapea? Ua uunaʻia i tatou e le 2 Nofoaiga a Tupu ina ia tapuaʻi tau lava o le Atua moni ma tausisia le faamaoni iā te ia. O loo ola le feʻau i lenei tusi ma o loo matuā galue foʻi.—Eperu 4:12.

[Faamatalaga pito i lalo]

[Ata i le itulau 18]

Pe e te iloa le māfuaaga ua talafeagai lelei ai le tuu o povi e fai ma faavae o le vai uʻamea?

[Ata i le itulau 21]

E ui lava e leʻi tele se fesoasoani na ia maua a o laʻitiiti, ae sa ola aʻe Iosia o se tasi e faamaoni iā Ieova