Talaaga o le Soifuaga

O le Taliaina o Valaaulia a Ieova e Maua ai Taui

UA FAAMATALAINA E MARIA DO CÉU ZANARDI

“E silafia e Ieova le mea o loo ia faia. Afai ua ia auina mai iā te oe le valaaulia, e tatau ona e talia ma le lotomaulalo.” O upu nei na fai mai e loʻu tamā i le tusa ma le 45 tausaga ua mavae, na fesoasoani iā te aʻu e talia ai le uluaʻi valaaulia na ou maua mai i le faalapotopotoga a Ieova, ou te auauna o se faifeʻau faataimi atoa. I aso nei, ou te lagona ai pea le lotofaafetai i le fautuaga a loʻu tamā, auā o le taliaina o ia valaaulia ua ou tamaoaiga ai i le tele o taui.

I LE 1928, na fai ai se tusiga a Tamā i le mekasini o Le Olomatamata ma oo ai ina fiafia i le Tusi Paia. Talu ai sa nofo o ia i le vaega tutotonu o Potukali, na pau lava lana fesootaʻiga ma le faapotopotoga a le Atua, o lomiga na ia maua mai i le meli ma se Tusi Paia a mātua o loʻu tamā. I le 1949, ina ua 13 oʻu tausaga, na faimalaga atu ai lo matou aiga i Pasili, le nuu moni o loʻu tinā, ma nonofo ai i se nuu e fai si mamao ma Rio de Janeiro.

Na valaaulia i matou e o matou tuaoi fou ina ia asiasi atu i la latou lotu, ma na matou ō ai mo sina taimi. Sa fiafia Tamā e fesili atu iā i latou e uiga i le afi i seoli, le agaga, ma le lumanaʻi o le lalolagi—ae sa latou lē iloa se tali. Sa masani ona faapea le tala a Tamā, “O le a seʻi o tatou faatali mo tagata aʻoga moni o le Tusi Paia.”

I se tasi aso, na asiasi mai ai se tamāloa e po le vaai i lo matou aiga e ofoina mai Le Olomatamata ma le Ala Mai! Na fesili atu Tamā iā te ia e uiga i na lava mea, ma na ia tuuina mai ni tali aogā e faavae mai i le Tusi Paia. I le isi vaiaso, na asiasi mai ai foʻi se tasi o Molimau a Ieova iā i matou. Ina ua uma foʻi ona taliina nisi fesili, sa ia faamavae mai ma le faaaloalo ma faapea mai o ia e fia alu i le “fanua.” Ina ua faaalia e Tamā  lona teʻi e faapea ʻai e auai Molimau i taaloga, sa ia faitauina mai le Mataio 13:38 iā Tamā: “O le fanua, o le lalolagi lea.” Ona fesili atu lea o Tamā: “E mafai la ona ou alu foʻi ma aʻu?” Na ia tali mai, “Ioe.” Sa faatumuina i matou i le olioli ina ua toe maua upu moni o le Tusi Paia! Na papatisoina Tamā i le isi tauaofiaga na sosoo mai, ma na ou papatiso mulimuli ane ai, iā Novema 1955.

Taliaina o Loʻu Uluaʻi Valaaulia

I le tausaga ma le ʻafa mulimuli ane, na ou maua ai mai le ofisa o le lālā o Molimau a Ieova i Rio de Janeiro se teutusi enaena lapoʻa sa iai se valaaulia mo aʻu ou te ulu atu ai i le galuega talaʻi faataimi atoa. Sa matuā lē lelei lava le soifua mālōlōina o Tinā i lenā taimi, o lea na ou fai atu ai i loʻu tamā mo sana fautuaga. “E silafia e Ieova le mea o loo ia faia,” o lana tali maumauaʻi mai lea. “Afai ua ia auina mai iā te oe le valaaulia, e tatau ona e talia ma le lotomaulalo.” I le faalaeiauina i nei upu, na ou faatumuina ai le tusi talosaga ma auai atu ai loa i le auaunaga faataimi atoa iā Iulai 1, 1957. O loʻu uluaʻi tofiga lava, o Três Rios, o se taulaga i le Setete o Rio de Janeiro.

I le taimi muamua, sa faatalatū ai tagata o Três Rios e faalogo i la matou feʻau talu ai e matou te leʻi faaaogāina se Tusi Paia Katoliko. Na maua se fesoasoani ina ua amataina se suʻesuʻega faale-Tusi Paia ma Geraldo Ramalho, o se Katoliko aʻiaʻi lava. O lana fesoasoani na mafai ai ona ou maua se Tusi Paia sa sainia ai le igoa o le patele o le nuu. E mai lava i lenā taimi ma faasolo mai ai, e so o se tasi lava e lāgā se teteega, sa ou faaali atu iā i latou le igoa o le patele, ma sa leai se tasi na toe fesili mai. Na papatisoina mulimuli ane ia Geraldo.

Sa ou matuā fiafia lava ina ua faia se fonotaga matagaluega i le 1959 i le ogatotonu lava o Três Rios. E oo lava i le taʻitaʻi leoleo o lē na suʻesuʻe i le Tusi Paia i lenā taimi, sa ia fuafuaina e faapipii i luga ni faailoilo i le taulaga atoa e faalauiloa atu ai le polokalame o le tauaofiaga. Ina ua uma ona ou galue i Três Rios mo le tolu tausaga, ona valaaulia lea o aʻu mo se isi tofiga fou i Itu, e tusa ma le 70 maila (110 kilomita) i sisifo o São Paulo.

O Tusi Mūmū, Lanumoana, ma Samasama

Ina ua mavae ni saʻiliga, na ma maua ai ma laʻu paga paeonia se nofoaga lelei e ma te nonofo ai i le ogatotonu o le taulaga, i le fale o Maria, o se fafine lotoalofa ua oti lana tane. Sa tausia i maʻua e Maria e pei o sana lava fanau teine. E ui i lea, e leʻi umi lava se taimi, ae asiasi atu loa le epikopo Katoliko Roma o Itu iā te ia ma fai atu i ai e tutuli ese i maʻua, ae sa leʻi suia lona manatu: “Ina ua oti laʻu tane, e leai lava sau mea na fai e faamāfanafana mai ai iā te aʻu. Ae ua fesoasoani mai nei Molimau a Ieova iā te aʻu e ui lava e lē o aʻu o se tasi o la latou lotu.”

I le taimi lava lenā, na faailoa mai ai e se fafine iā i maʻua e faapea, ua faasāina e patele Katoliko o Itu o latou tagata lotu ina ia toe talia ni kopi “o le tusi mūmū e uiga i le Tiapolo.” Sa latou faauiga atu i le tusi “Let God Be True,” le lomiga faale-Tusi Paia lea sa matou ofoina atu i tagata i lenā vaiaso. Talu ai sa “faasāina” le tusi mūmū e le ʻaupatele, sa matou sauniunia ai se taulimaga mo le tusi lanumoana (“New Heavens and a New Earth”).  Mulimuli ane, ina ua iloa e taʻitaʻi lotu e uiga i lenei suiga, ona sui foʻi lea o la matou tusi o le ofo i le tusi samasama (What Has Religion Done for Mankind?) ma faia ai lava faapena. O le mea e lelei ai, ona sa iai a matou tusi e eseese uma lanu o faavaa!

Ina ua mavae le tusa ma se tausaga i Itu, na ou maua ai se feʻau faauaealesi e valaaulia ai aʻu ina ia ou galue mo se vaitaimi i Peteli, le ofisa o le lālā o Molimau a Ieova i Rio de Janeiro, mo le sauniunia o le fonotaga i le atunuu. Sa ou talia ma le fiafia.

Faaeaga Atili ma Luʻi

I Peteli, e lē taitai faapea ua leai ni galuega, ma sa ou fiafia lava e fesoasoani i so o se auala sa ou mafaia. Maʻeu le faatamaoaigaina ai i le auai i le talanoaina o le mau o aso taʻitasi i taeao uma lava, faapea le Suʻesuʻega o Le Olomatamata a le aiga i pō o Aso Gafua! O tatalo mai le loto a Otto Estelmann ma isi sui tomai o le aiga Peteli, sa matuā aogā lava iā te aʻu.

Ina ua uma le fonotaga i le atunuu, sa teu loa aʻu ato ou te toe foʻi atu i Itu, ae na faateʻia aʻu ina ua tuuina mai e le auauna o le lālā, o Grant Miller, se tusi e valaaulia ai aʻu ina ia avea o se sui tumau o le aiga Peteli. Na ma potu faatasi ma le tuafafine o Hosa Yazedjian, lea o loo auauna pea i Peteli i Pasili. I na aso, sa toʻalaʻitiiti le aiga Peteli—sa na o le toʻa 28 i matou—ma sa avea i matou uma o ni uō mamae.

I le 1964, na sau ai ia João Zanardi, o se faifeʻau talavou faataimi atoa i Peteli ina ia aʻoaʻoina. Ona tofia loa lea o ia i le taimi lenā e avea ma auauna matagaluega, po o se ovasia femalagaaʻi, i faapotopotoga i le aai lava lea. I nisi taimi, e ma te feiloaʻi ai pe a sau o ia i Peteli e aumai ana lipoti. Sa faatagaina e le auauna o le lālā ia João e auai i le suʻesuʻega a le aiga i pō o Aso Gafua, o lea sa maua ai ni taimi e ma te faamasani atili ai. Na ma faaipoipo ma João iā Aokuso i le 1965. Sa ou talia fiafia le valaaulia ina ia ou aufaatasi ma laʻu tane i le galuega matagaluega.

I na aso, sa avea ai le galuega femalagaaʻi i totonu o Pasili o se luʻitau ma e lamatia ai foʻi. O le a lē mafai ona galo iā te aʻu a ma asiasiga i le vaega o tagata talaʻi i Aranha, i le setete o Minas Gerais. Sa ma ō i se nofoaafi, ona savavali lea i le isi vaega o totoe o le auala—sa tausaʻe a ma atopaʻu, o se laau lomitusi, le masini e faaali ai ata lē gaoioi, ato talaʻi, ma lomiga. Maʻeu lo ma fiafia ina ua ma tau atu i se uso matua e igoa iā Lourival Chantal, o faatali mai pea i le nofoaga o nofoaafi e fesoasoani i le aveina o a ma ato.

Sa faia sauniga i Aranha i se falemautotogi. Sa ma momoe i se potu laʻitiiti i le pito i tua. I le tasi pito o le potu, sa iai se taʻinafi e tafu i fafie sa faaaogā e kuka ai a ma meaʻai ma tunu ai vai ia sa aumai e uso i ni pakete mo i maʻua. O se pu i le eleele i le ogatotonu o se togāʻofe e latalata ane, sa avea ma fale lē taʻua. I le pō, e faamumū ai lava se molī kesi e tutuli ese ai aviivii taufeū—o iniseti e feaveaʻiina le faamaʻi o le Chagas. E masani lava ona malama aʻe le taeao, ua uli uma o ma pūisu ona o le asu o le molī. O se mea e ese le mālie!

A o auauna i le matagaluega i le setete o Paraná, na ma toe maua ai foʻi se tasi o na teutusi eena lapopoʻa mai le ofisa o le lālā. O se isi foʻi valaaulia mai le faalapotopotoga a Ieova—i le taimi lea, e auauna i Potukali! Na fautuaina i maʻua i le tusi ina ia iloilo totoʻa le mataupu silisili i le Luka 14:28 ma fuafua lelei pe e mafaia a o leʻi taliaina lenei tofiga, talu ai sa faasāina la tatou  galuega faa-Kerisiano i inā, ma e toʻatele uso na puʻe faapagotaina e le malo o Potukali.

Po o le a ma ō atu i se atunuu o le a ma fesagaʻia ai sauāga? Na faapea mai João: “Afai o mafai e o tatou uso i Potukali ona nonofo ma auauna faamaoni ai iā Ieova i inā, aiseā o le a ta lē mafaia ai?” O le manatuaina o upu faalaeiau a loʻu tamā, na ou ioe ai: “Afai ua valaaulia i taʻua e Ieova, e tatau ona ta taliaina le valaaulia ma faamoemoe atu iā te ia.” E leʻi pine lava mulimuli ane, ae ma taunuu loa i Peteli i São Paulo, ma maua ai isi faatonuga atili ma sauniuni ai o ma pepa mo le malaga.

João Maria ma Maria João

Iā Setema 6, 1969, na tuua ai e lo matou vaa o le Eugênio C, le uafu o Santos, i le setete o São Paulo. Ina ua mavae le iva o aso i le vasa, na ma taunuu ai loa i Potukali. Muamua lava, na ma faaaluina ni nai masina e galulue ai ma uso e iai le poto masani i le vaipanoa o Alfama ma Mouraria e vaiti auala, i le itumalo tuai o Lisbon. Sa latou toleniina i maʻua ina ia mataalia ina ia aua neʻi faigofie ona maua i maʻua e leoleo.

Sa faia sauniga a le faapotopotoga i fale o Molimau. Pe a matou iloa ua amata ona masalosalo ia tuaoi, ona vave lava lea ona siitia atu sauniga i se isi nofoaga ina ia aua neʻi osofaʻia le fale pe puʻe faapagotaina foʻi uso. O a matou fonotaga, e matou te faaigoaina o tafaoga, sa faia i le Monsanto Park, i le faatausiʻusiʻuga o Lisbon, ae i Costa da Caparica, sa faia i se vaipanoa o laau i le talafatai. E matou te ofuina lavalava e pei ona masani ai i aso taitasi, i le fonotaga, ma sa iai ni vaega o le ʻautautua mataalia e tutū i ni tulaga ua fuafua lelei, e leoleo ai. Pe afai e latalata mai se tasi e masalomia, ae o loo lava le taimi e faatulaga ai se taaloga, faafoliga o loo faia se tafaoga, pe amata foʻi ona usu ni pese masani.

Ina ia faigatā ona mātauliaina i maʻua e leoleo, e ma te faaaogā ai ni igoa ese. E faaigoa i maʻua e uso o João Maria ma Maria João. E lē taitai ona faaaogāina o ma igoa i ni fetusiaʻiga po o ni faamatalaga faamaumauina. Na i lo o lea, sa matou faaaogāina ni fuainumera. Sa ou faia se filifiliga maumauaʻi e aua neʻi oʻu manatuaina ia tuatusi o uso. I lenā auala, pe afai e puʻe faapagotaina aʻu, o le a lē mafai ona ou taʻuina i latou.

E ui i faasāsāga, sa ma maumauaʻi lava ma João e faaaogā avanoa uma na maua e avatu ai se molimau, e ui lava ina ma iloa e iai lava se taimi o le a aveesea ai lo ma saʻolotoga. Sa ma aʻoaʻoina ina ia faalagolago atu i lo tatou Tamā faalelagi, o Ieova. I le avea ai o ia ma o ma Puipuiga,  sa ia faaaogāina ana agelu i se auala na ma lagona ai e pei lava o loo ma “iloa atu i le le o vaaia.”—Eperu 11:27.

I se tasi taimi, a o talaʻi mai lea fale i lea fale i Porto, na ma feiloaʻi ai i se tamāloa na pulunaunau mai lava e valaaulia i maʻua i totonu o le fale. Sa talia loa e le tuafafine lea na ma galulue le valaaulia e aunoa ma se faatalatū, ma sa leai se mea ou te mafaia ae ou mulimuli atu loa iā te ia. Sa ou matuā fefe ina ua ou mātauina se ata o se tamāloa o ofuina ia le togiga a le vaegaʻau sa tautau i le fale. O le ā nei se mea o le a fai? Sa faanonofo i maʻua e lē ona le fale i o ma nofoa, ona ia fesili mai lea iā te aʻu: “Pe e te faatagaina lau tama e auauna i le vaegaʻau pe a valaauina?” O se tulaga e faaeteetegatā tele. Ae ina ua uma ona ou tatalo lē leoa, sa ou tali lemū atu i ai: “E leai saʻu fanau, ma ou te mautinoa, a faapea ou te fesili atu iā te oe se fesili tofotofo faapena, o le a e tali mai foʻi i le tali lava e tasi.” Sa lē magagana o ia. O lea na ou faaauau atu ai e faapea: “Afai nei la e te fesili mai iā te aʻu pe faapeʻī soʻu lagona pe afai e maliu soʻu tuagane po o loʻu tamā, e mafai la ona ou tali atu auā ua maliliu uma loʻu tamā ma loʻu tuagane.” Sa maligi oʻu loimata a o ou talanoa atu, ma sa ou mātauina na toeitiiti foʻi a maligi ma ona loimata. Na ia faamatala mai e faapea, e leʻi leva talu ona oti lana avā. Sa ia faalogologo ma le naunau a o ou faamatala atu i ai le faamoemoe o le toetū. Ona ma faatofā atu lea ma le faaaloalo iā te ia ma ō ese atu ma le saogalemu, ma tuu atu le mataupu i aao o Ieova.

E ui i faasāsāga, ae sa mafai lava ona maua le fesoasoani e tagata lotofaamaoni ina ia maua le poto o le upu moni. I Porto, na amata ai e laʻu tane se suʻesuʻega ma Horácio, o se tagata fai pisinisi o lē sa vave lava ona agaʻigaʻi i luma. Mulimuli ane, na filifili ai foʻi lona atalii o Emílio, o se fomaʻi sili ona lelei, e auauna mo Ieova ma papatisoina. E moni lava, e leai se mea e mafai ona taofia le agaga paia o Ieova.

“E tou te Lē Iloa po o le ā o le a Faatagaina e Ieova”

I le 1973, na valaaulia ai i maʻua ma João ina ia auai i le Fonotaga Faavaomalo le “Manumalo Tauatua” na faia i Brussels, i Peleseuma. E faitau afe ia uso mai Sepania ma Peleseuma na auai ai faapea ma sui usufono mai Mozambique, Angola, Cape Verde, Madeira, ma Azores. I ana upu faaiʻu, na apoapoaʻi mai ai le uso o Knorr, mai le ofisaulu i Niu Ioka e faapea: “Ia faaauau pea ona auauna faamaoni iā Ieova. E tou te lē iloa po o le ā o le a faatagaina e Ieova. O ai na te iloa, pe atonu o le a outou auai i le isi a outou tauaofiaga faavaomalo i Potukali!”

I le tausaga na sosoo ai, na aloaʻia faaletulafono ai le galuega talaʻi i Potukali. Ma e moni lava upu a le uso o Knorr, i le 1978 na faia ai la matou uluaʻi tauaofiaga faavaomalo i Lisbon. Maʻeu se avanoa tāua na ō atu ai i se savaliga i alatele o Lisbon, ma avatu se molimau e ala i pepa na tusia ai le feʻau, o mekasini, ma valaaulia tagata i  le lauga lautele! Sa avea o se sini ua faataunuuina.   

Sa oo ina ma alolofa i uso i Potukali, o le toʻatele o i latou sa puapuagatia i falepuipui ona o le tausisia o lo latou solitū faa-Kerisiano. O lo ma faanaunauga ia faaauau pea ona auauna ai i Potukali. Ae peitaʻi, sa lē o lenā le tulaga. I le 1982, na oo ai iā João se faafitauli matuiā o le fatu, ma na fautuaina e le ofisa o le lālā ina ia ma toe foʻi i Pasili.

Se Taimi Faigatā

Sa matuā agalelei uso i le ofisa o le lālā i Pasili ma tofia ai i maʻua e auauna i le faapotopotoga i Quiririm i Taubaté, i le setete o São Paulo. Na faateteleina le faalēlelei o le soifua mālōlōina o João, ma sa leʻi pine lava ae lē mafai loa ona toe alu ese mai le fale. Na ō mai tagata lotofiafia i lo ma fale e fai ai suʻesuʻega faale-Tusi Paia, ma sa iai foʻi faatasiga mo le auaunaga i le fanua i aso uma, faapea le suʻesuʻega tautusi faalevaiaso a vaega. O nei sauniuniga sa fesoasoani iā i maʻua ina ia faatumauina ai lo ma malolosi faaleagaga.

Sa faaauau ona faia e João mea na ia mafaia i le auaunaga iā Ieova seʻia oo i lona maliu iā Oketopa 1, 1985. Sa ou faanoanoa ma tau maua foʻi i le lotomafatia, ae sa ou maumauaʻi pea e faaauau i loʻu tofiga. Na oo mai se isi toʻatugā iā Aperila 1986 ina ua osofaʻia loʻu fale e le ʻautalepe fale ma toetoe lava o mea uma na gaoia ai. O le taimi muamua lava lea i loʻu olaga na ou lagona ai le tuua toʻatasi ma le fefe. Sa valaaulia ma le agalelei aʻu e se ulugalii e matou te nonofo mo sina taimi, lea sa ou matuā talisapaia ma le lotofaafetai.

O le maliu o João ma le gaoia o mea i loʻu fale na aafia ai laʻu auaunaga iā Ieova. Sa lē toe iai soʻu lagona mautinoa e uiga i le faiva. Ina ua uma ona tusi atu i le ofisa o le lālā e uiga i le tulaga faigatā, sa valaaulia mai aʻu ina ia ou alu atu ou te nofo i Peteli mo sina taimi e fesoasoani ai ina ia toe faaleleia oʻu faalogona ootia. Maʻeu se faamalosia ai i lenā taimi!

I le taimi lava na ou lagona ai sina feoloolo, na ou talia ai se tofiga e auauna i Ipuã, o se taulaga i le setete o São Paulo. Sa ou pisi pea i le galuega talaʻi, ae sa iai lava taimi na ou lagona ai le lotovaivai. I taimi faapena, sa ou telefoni atu ai i uso i Quiririm, ma na ō mai se aiga e asiasi mai iā te aʻu mo ni nai aso. O na asiasiga sa matuā faalaeiauina ai lava aʻu! I le faagasologa o le uluaʻi tausaga na ou iai i Ipuã, e toʻa 38 uso ma tuafāfine eseese na faimalaga mamao mai e vaai aʻu.

I le ono tausaga talu ona mavae le maliu o João, na ou maua ai se isi valaaulia i le 1992 mai le faalapotopotoga a Ieova, i le taimi lea ina ia ou alu atu i Franca, i le setete o São Paulo, lea o loo ou auauna ai pea o se faifeʻau faataimi atoa. E matuā tele tagata fiafia o le oganuu lenei. I le 1994, na amata ai ona ma suʻesuʻeina le Tusi Paia ma le pulenuu. I le taimi lenā, sa tauvā ai o ia mo se nofoa i le fono a le palemene a Pasili, ae e ui lava i lona pisi, sa faia pea la ma suʻesuʻega i afiafi o Aso Gafua uma. Ina ia ʻalofia le faalavelavea soo, e na te tapē ai lana telefoni. Maʻeu loʻu fiafia i le vaai atu ua faasolosolo mālie lava ona tuumuli ese o ia mai faiga faapolotiki, ma ona o le fesoasoani a le upu moni, na toe faaleleia ai lana faaipoipoga! Na papatisoina i laʻua uma ma lana avā i le 1998.

Pe a toe tepa i tua, ua mafai ona ou faapea atu, o loʻu olaga i le avea o se faifeʻau faataimi atoa, sa anoanoaʻi faamanuiaga ma avanoa tāua na ou auauna ai iā Ieova. O le taliaina o valaaulia na faasalafa mai e Ieova iā te aʻu e ala i lana faalapotopotoga, na aumaia moni ai iā te aʻu le tele o faamanuiaga. Ma o nisi valaaulia e ono tuuina mai i le lumanaʻi, ua matuā sili atu ona ou lotomalie e talia.

[Ata i le itulau 25]

I le 1957, ina ua ou ulu atu i le auaunaga faataimi atoa, ma i aso nei

[Ata i le itulau 26]

Faatasi ai ma le aiga Peteli i Pasili i le 1963

[Ata i le itulau 27]

La ma faaipoipoga iā Aokuso 1965

[Ata i le itulau 27]

Se fonotaga i Potukali a o faasāina ai le galuega

[Ata i le itulau 28]

Molimau atu i le alatele i Lisbon i le taimi o le Tauaofiaga Faavaomalo o le “Victorious Faith” i le 1978