NA OU fanau i le 1926 mai i ni mātua e galulue malolosi i Karítsa, o se nuu laʻitiiti i Eleni. O aʻu e lona fitu i le fanau e toʻavalu.

I le tausaga muamua atu, na feiloaʻi ai oʻu mātua iā John Papparizos, o se Tagata Aʻoga o le Tusi Paia e pei ona taʻua ai Molimau a Ieova i lenā taimi. O ia o sē e maelega ma tautalatala. O le maofa o oʻu mātua i le lelei o le auala na faamatala ai e John mau o le Tusi Paia, na amata ai loa ona la auai i sauniga a Tagata Aʻoga o le Tusi Paia i lo matou nuu. O loʻu tinā o sē e faatuatua malosi iā Ieova le Atua, ma e ui e leʻi iloa tusitusi ma faitau, ae na ia taʻu atu i isi mea na ia aʻoaʻoina i so o se avanoa talafeagai. E faanoanoa ona na faasolosolo ina lē toe auai loʻu tamā i sauniga faa-Kerisiano, ona na ia soona faamamafa vaivaiga o tagata.

Na matou talitonu ma oʻu uso ma oʻu tuafāfine i le Tusi Paia. Peitaʻi a o matou tuputupu aʻe na tosina ese i matou i faanaunauga o talavou. I le 1939, ina ua aafia Europa i le Taua Lona Lua a le Lalolagi, na tupu ai se mea i lo matou nuu na faateʻia ai i matou. Na ave faamalosi loʻu tauusoga na matou tuaoi o Nicolas Psarras, a o leʻi leva ona papatiso o se Molimau, ina ia auai i le vaegaʻau a Eleni. O le taimi lenā ua 20 tausaga o Nicolas, ma na ia faailoa atu ma le lototele i taʻitaʻi o le vaegaʻau: “E lē mafai ona ou tau i le taua ona o aʻu o se fitafita a Keriso.” Na faia lona faamasinoga e le faamasinoga a le vaegaʻau, ma o le iʻuga e faasala mo le 10 tausaga i le falepuipui. Na matuā faateʻia ai i matou!

O le mea e lelei ai, ona i le amataga o le 1941 na ō mai ai i Eleni le ʻAutau Tuufaatasi, ma na faasaʻoloto ai Nicolas mai i le falepuipui. Na toe foʻi mai o ia i Karítsa, ma o i inā na tuʻifesili ai e loʻu uso matua o  Ilias e faatatau i le Tusi Paia. Sa ou faalogologo lelei a o faia lenā talanoaga. Mulimuli ane, na amata loa ona matou suʻesuʻeina le Tusi Paia ma loʻu uso o Ilias ma lo ma tuafafine laʻitiiti o Efmorfia, ma auai e lē aunoa i sauniga faatasi ma Molimau. I le tausaga na sosoo ai, na tuuina atu ai loa o matou ola iā Ieova ma papatisoina. Mulimuli ane, na avea foʻi isi oʻu tei e toʻafā ma Molimau faamaoni.

I le 1942, e toʻaiva uso ma tuafāfine talavou mai i le 15 i le 25 tausaga le matutua, na iai i le faapotopotoga i Karítsa. Na matou iloa o le a matou feagai ma tofotofoga ogaoga. O lea, ina ia faamalosia i matou, na masani ona matou faapotopoto faatasi ina ia suʻesuʻe le Tusi Paia, usu pese faaleagaga, ma tatalo. O le iʻuga, na faamalosia ai lo matou faatuatua.

Ina ua faaiʻuina le Taua Lona Lua a le Lalolagi, na fouvale tagata komunisi Eleni agaʻi i le malo o Eleni ma faapogaia ai se taua mataʻutia i le atunuu. Na feoaʻi solo fitafita lalafi solo a le ʻau Komunisi i nuu maotua, ma faamalosia tagata ina ia faatasi atu i la latou vaega. Ina ua latou osofaʻia lo matou nuu, na latou ave faamalosi ni Molimau talavou se toʻatolu, o Antonio Tsoukaris, o Ilias, ma aʻu. Na matou taʻutino atu i ai o i matou o ni Kerisiano e solitū, peitaʻi na latou faamalosia i matou e savavali i le mauga o Olympus, lea e pe ā ma le 12 itula le mamao mai i lo matou nuu.

E leʻi umi ae faatonu i matou e se fitafita komunisi ina ia auai i osofaʻiga a o latou fitafita na lalafi solo. Ina ua faamatala atu i ai o Kerisiano moni e lē tau faasaga i isi tagata, na tatoso loa i matou e le fitafita i luma o se taʻitaʻiʻau. Ina ua uma ona toe faamatala atu i ai lo matou tulaga, na faatonuina i matou e le taʻitaʻiʻau, “Ia ō la e ave se asini e laʻu ai i le falemaʻi tagata na manunuʻa i le taua.”

Na matou tali atu: “Ae faapefea pe a maua i matou e fitafita a le malo? Po o le a latou manatu o i matou foʻi o ni fitafita?” Na tali mai le taʻitaʻiʻau, “Ia ō la e ave falaoa i fitafita o loo i le muaʻau o le taua.” Ae na matou faapea atu, “Ae faapefea pe a vaai mai se fitafita iā i matou ma le asini, ma faatonu i matou e laʻu meatau i fitafita o loo i le muaʻau o le taua?” Na umi se taimi o tau mafaufau le taʻitaʻiʻau. Mulimuli ane na ia faapea mai: “E mautinoa la e mafai ona tou leoleoina mamoe! Ia nonofo la i le mauga ma tausi mamoe.”

O lea, a o faaauau pea fetauaʻiga i lea nofoaga, na matou lagona o loo lelei o matou lotofuatiaifo i le leoleoina lea o mamoe. I le tausaga mulimuli ane, na faataga ai Ilias e toe foʻi i lo matou aiga ona o ia o le ulumatua, ina ia tausi lo matou tinā auā ua oti lo matou tamā. Na faasaʻoloto Antonio ina ua maʻi, ae na taofia pea aʻu.

O le taimi lea ua latalata mai le ʻautau a le malo o Eleni i le ʻau Komunisi. Na sosola le vaega na taofia aʻu ma agaʻi atu i atumauga i le atunuu tuaoi o Alapania. A o latalata atu i le tuaoi, na faafuaseʻi ona siʻomia i matou e fitafita Eleni. Na fefefe le ʻaufouvale ma sosola ese, ae sa ou lafi i tua o se laau na paʻū, lea na māfua ai ona ou fesagaʻia le tulaga faigatā na taʻua i le amataga, i le va ma fitafita.

 Ina ua ou faailoa atu i fitafita Eleni na taofia aʻu e le ʻau Komunisi, na auina atu loa aʻu ina ia suʻesuʻe i se nofoaga mo fitafita e lata i Véroia, le aai o Perea i aso anamua i le Tusi Paia. Na faatonuina aʻu e eli ʻautu mo fitafita. Ina ua ou musu, na poloaʻia loa e le taʻitaʻiʻau ia ave faaaunuua aʻu i le motu mo faasalaga mamafa i Makrónisos (Makronisi).

O Makrónisos, o se motu e leai ni vai ma e gaoā, e tū i le talafatai o Attica ma e pe tusa ma le 30 maila (50 km) mai i Atenai. E na o le valu maila (13 km) le umī, ae e 550 iata (500 m) lona lautele. Peitaʻi, na faaaunuua ai le silia i le 100,000 pagota mai i le 1947 i le 1958, e aofia ai le ʻau Komunisi ma ē na masalomia o ni komunisi, o ē na avea muamua ma fitafita tetee, ma le toʻatele o Molimau a Ieova faamaoni.

Ina ua ou taunuu i le 1949, na vaevae pagota i ni vaega eseese. Na taofia faatasi i matou ma le faitau selau o isi tamāloloa i se vaega na māmā ai le leoleoga a fitafita. E pe ā ma le toʻa 40 i matou na momoe i lalo, i totonu o se faleʻie e mo na o le toʻa 10 tagata. Na matou feinu i vai namu leaga ma aai i le tele o taimi i atasema ma isalaelu. Na matuā faigatā le olaga i lea nofoaga ona o le savili ma le pefu i taimi uma. Ae o le mea e faafetai ai, ona e matou te leʻi laʻuina alā mamafa, o se faasalaga mataʻutia na matuā puapuagatia ai le toʻatele o pagota.

I se tasi aso a o oʻu savali i le matafaga, na ou feiloaʻi ai i nisi o Molimau mai i isi vaega. Maʻeu lo matou olioli ina ua matou feiloaʻi! Ina ia aua neʻi maua i matou, na matou feiloaʻi ai i taimi talafeagai. Na matou talaʻi atu foʻi ma le faautauta i isi pagota, ma o nisi o i latou na mulimuli ane avea ma Molimau a Ieova. O na gaoioiga ma a matou tatalo faatauanau, na fesoasoani e matou te tumau ai faaleagaga.

Ina ua māeʻa le sefulu masina, na filifili loa ē na taofia aʻu ua tatau ona fai soʻu ofu fitafita. Ina ua ou musu, na latou toso atu aʻu i luma o le pule sili. Na ou tuuina atu i le pule se pepa na ou tusia ai le faamatalaga, “E pau le mea ou te manaʻo ai ia avea aʻu ma fitafita a Keriso.” Ina ua uma ona ia taufaamataʻu mai, na ia tuuina atu loa aʻu i le pule lona lua, o se akiepikopō o le lotu Eleni o le Orthodox na ofu i ona laʻei aloaʻia. Ina ua ou taliina ma le lototele ana fesili mai i le Tusi Paia, na avaavau atu o ia ma le ita: “Aveese atu le tagata lea. O se tagata e maelega valea!”

I le taeao na sosoo ai, na toe faatonu ai aʻu e fitafita ina ia ofu se ofu fitafita. Ina ua ou musu, na latou tatuʻi aʻu ma sasa aʻu i se pouvai. Ina ua uma, sa latou ave aʻu i le falemaʻi ina ia siaki po o gaui oʻu ponaivi, ona toe toso lea o aʻu i le faleʻie na taofia ai aʻu. Na faaauau lenei faiga mo le lua masina.

O loʻu tausisi pea i loʻu faamaoni, na iʻu ai ina feita fitafita ma latou faia ai loa se isi auala. Na latou saisai oʻu lima i tua ae sasa faamoʻamoʻa oʻu alofivae i maea. A o oʻu lagonaina le matuitui o tigā, na ou manatua ai fetalaiga a Iesu: “E fiafia outou pe a upuleagaina, sauāina. . . . Ia outou olioli ma fiafia, auā o loo i le lagi lo outou taui e tele; auā na faapena foʻi ona latou faasauā i perofeta o ē na muamua atu iā te outou.” (Mata. 5:11, 12) Iā te aʻu, e foliga mai na umi se taimi na sasa ai aʻu ma iʻu ai ina ou matapogia.

Na ou teʻi ane o loo oʻu iai i totonu o se sela, e leai se meaʻai, vai, po o se palanikeke. E ui i lea, na ou lagona pea le toʻafilemu. E pei ona folafola mai i le Tusi Paia, sa ʻleoleoina loʻu loto ma le mafaufau’ i le “filemu mai i le Atua.” (Fili. 4:7) I le aso na sosoo ai, na agalelei mai se fitafita ma tuu mai iā te aʻu se falaoa, vai, ma se ofu māfanafana. Na aumai foʻi e le isi fitafita lana meaʻai mo aʻu. O lea, sa ou lagona le tausiga faapelepele a Ieova iā te aʻu.

Sa manatu le pulega o le nofoaga o faasalaga o aʻu o sē e matuā tetee, ma latou auina atu loa aʻu i Atenai ina ia tulaʻi i luma o le faamasinoga a le vaegaʻau. O le iʻuga na faasala aʻu mo le tolu tausaga i le falepuipui i Yíaros (Gyaros), o se motu e pe ā ma le 30 maila (50 km) i le itu i sasaʻe o Makrónisos.

O le falepuipui i Yíaros, o se fale piliki telē na taofia ai le silia i le 5,000 pagota o ni tagata faipolotiki. Na taofia ai foʻi ni Molimau a Ieova se toʻafitu ona o lo latou solitū faa-Kerisiano. E ui lava na matuā faasā, ae na matou feiloaʻi faalilolilo pea ina ia suʻesuʻe le Tusi Paia. Na faaauau foʻi ona matou mauaina kopi o  Le Olomatamata na avatu faananā, lea na matou tusi lima ni kopi ina ia faaaogā i a matou suʻesuʻega.

I se tasi o aso a o faia faalilolilo a matou suʻesuʻega, na tau atu ai se leoleo i la matou faatasiga ma aveese a matou lomiga. Ina ua feʻau mai i matou e le sui pule o le falepuipui, na matou faatalitalia o le a toe faaopoopo lo matou faasalaga. Nai lo o lea, na faapea mai le sui pule: “Ua o matou malamalama iā te outou, ma e matou te faaaloalogia o outou talitonuga. E matou te maufaatuatuaina outou. Ia toe foʻi e fai a outou galuega.” Na ia tuuina mai foʻi i nisi o i matou ni galuega faigofie. Na matou matuā lagona le lotofaafetai iā Ieova. E ui lava na matou iai i le falepuipui, ae na mafai lava e lo matou faamaoni o ni Kerisiano ona viia ai Ieova.

Na iai foʻi nisi iʻuga lelei o lo matou tutumau faamaoni. Ina ua mātauina e se pagota o se polofesa o le matematika, a matou amioga lelei, na uunaʻia ai o ia e fesili mai e faatatau i o matou talitonuga. Ina ua faasaʻoloto i matou o Molimau i le 1951, na faasaʻoloto ai foʻi ma ia. Mulimuli ane, na avea o ia ma Molimau papatiso ma o se tagata talaʻi faataimi atoa.

Ina ua faasaʻoloto aʻu, na ou toe foʻi loa i loʻu aiga i Karítsa. Mulimuli ane, na ou siitia i Melepone i Ausetalia faatasi ma le toʻatele o isi mai i lo matou atunuu. O inā na ou feiloaʻi ai ma faaipoipo iā Janette, o se Kerisiano lelei, ma tausia aʻe la ma fanau e toʻatasi le tama ma teine e toʻatolu, i le auala faa-Kerisiano.

Ua silia nei i le 90 oʻu tausaga, ma o loo oʻu auauna pea o se toeaina Kerisiano. E iai taimi e tigā ai loʻu tino ma oʻu vae ona o oʻu manuʻa na iai, aemaise pe a uma ona faia soʻu sao i le talaʻiga. Ae e ui i lea, o loo oʻu maumauaʻi pea e avea ma ʻfitafita a Keriso.’​—2 Timo. 2:3.