O loo taʻua i le Tusi Paia o le umī o Koliata, e “ono kupita ma le aga e tasi.” (1 Samuelu 17:4) O le umī o le kupita o loo taʻua i le mau e 17.5 inisi (44.5 senitimita); o le aga e tasi e tutusa ma le 8.75 inisi (22.2 senitimita). E tutusa lenā ma le pe ā ma le iva futu ma le ono inisi (2.9 mita). E teena e nisi e faapea e lē umī faapena Koliata, ae seʻi o tatou iloiloina: I aso nei, ua faamauina ai le tagata aupito umī lea e valu futu 11 inisi (2.7 mita). Pe e lē talafeagai la ona umī atu Koliata i le ono inisi (15 senitimita) pe sili atu foʻi? O Koliata o se tasi e mai i le ituaiga o Refaimi o ē na iloga i le tinoeese. E tusa ai ma se tusitusiga mai Aikupito i le senituri 13 T.L.M., na taʻua ai o nisi fitafita mai i le vaipanoa o Kanana, e silia i le valu futu (2.4 mita) le uumī. O lea la, e ui lava e lē masani ona iai ni tagata e uumi ae e talafeagai le umī o Koliata.

E iai le taimi sa taumafai ai nisi tagata faitofā e taʻufaatauvaa le tupu o Tavita i le faapea mai e lē o se tagata moni ae ua na o se talafatu, peitaʻi e faigatā ona talitonuina lenā manatu. Na maua e ē eliina toega o mea se tusitusiga mai anamua o loo taʻua ai “le fale o Tavita.” E lē gata i lea, na taʻua e Iesu Tavita o ia o se tagata moni. (Mataio 12:3; 22:43-45) O le avea o Iesu ma Mesia, e lagolagoina e gafa auʻiliʻili e lua lea e faailoa mai ai na tupuga mai o ia mai i le tupu o Tavita. (Mataio 1:6-16; Luka 3:23-31) Ua manino mai o Tavita o se tagata moni lava.

O loo taʻua i le Tusi Paia na fai le taua i le fanua laugatasi o Ele. Na taʻua ai foʻi le nofoaga tonu na tolauapi ai ʻautau a Filisitia i le isi aʻega, i le va o aai e lua o Suka ma Aseka. Peitaʻi, na tolauapi le ʻautau a Isaraelu i le isi aʻega na faasaga mai i le isi itu. Pe e moni nei nofoaga?

Seʻi mātau faamatalaga a se tagata na asiasi talu ai nei i lenei nofoaga, na ia faapea mai: “O lē na taʻitaʻia la matou malaga i le fanua laugatasi o Ele, e lē o ia o se tagata lotu. Na matou savavali agaʻi i le tumutumu o le aʻega. A o matou vāai atu i le fanua laugatasi, na ia faapea mai iā i matou e faitau le 1 Samuelu 17:1-3. Na tusi lona lima i le fanua laugatasi ma faapea mai: ʻO le itu agavale o loo iai Suka.’ Na liliu o ia ma faapea mai, ʻI lo outou itu taumatau o loo iai toegamea o Aseka. I le va o na aai na tolauapi ai Filisitia, atonu o se tasi o aʻega o loo outou tagaʻi atu i ai. O lea, atonu o loo tatou tutū i le nofoaga na tolauapi ai Isaraelu.’ Na ou tomānatu atonu na tutū Saulo ma Tavita i le mea o loo oʻu tū ai. Na matou agaʻi loa i lalo i le fanua laugatasi, ma sopoʻia se ālia ua tau leai se vai ma e tele ai maa. Na faaata i loʻu mafaufau le punou ifo o Tavita e ave ni maa lamolemole se lima, o se tasi o na maa na faaaogā e fasioti ai Koliata.” Na matuā maofa lenei tagata asiasi e pei foʻi o isi i le saʻo aʻiaʻi o faamatalaga o loo i le Tusi Paia.

E leai se māfuaaga e masalosalo ai i le moni o lenei tala i le talafaasolopito. O loo aofia ai tagata moni ma nofoaga moni. Ae sili atu i lenā, o lenei tala o se vaega o le Afioga faagaeeina a le Atua. O lea, e mai i le Atua o le upu moni, o Lē “e lē mafai ona tala pepelo.”—Tito 1:2; 2 Timoteo 3:16.