Ua Fesili Mai Talavou . . .

O le ā Lava se Leaga o le Sola Ese?

“Sa matou sosola i le valuapō ma ō atu i se faleʻaiga e fetaui ai ma ni tama. Ona matou tafafao solo ai lava lea i luga o se mauga. Sa ulaula uma tamaiti seʻi vaganā ai lava aʻu. Sa matou nofonofo solo lava ma talatalanoa i mea eseese, ma faalogologo i musika tuʻituʻi. Ona matou toe foʻi lea i aiga i le 5:00 i le taeao, a o leʻi feala oʻu mātua.”—Tara. *

“Pe a alu ese atu loʻu tamā e faigaluega ma ua moe foʻi loʻu tinā, ona ou sola ese lea e ui atu i le faitotoʻa i luma. Ou te faamatalaina pea le faitotoʻa ina neʻi lagona mai e loʻu tinā loʻu tapunia—o se faitotoʻa uʻamea. E alu le pō atoa o matou tafafao ma aʻu uō. Ma pe a oo i le taeao ua amata ona oso aʻe le lā, ona ou taumafai lea e toe alu atu faalilolilo i le fale. O nisi taimi e iloa ai e loʻu tinā ua ou alu ese ona ia lokaina lea o aʻu i fafo.”—Iosefa.

SOLA ESE—e foliga e mālie. O se avanoa e te tofo ai lava oe i le olaga mo ni nai itula, o se avanoa e te faia ai mea o loo e manaʻo ai ma e faatasitasi ai ma ē o loo e manaʻo i ai e aunoa ma lou tau popole fua i se tasi. E lē gata i lea, atonu ua e faalogo o taufai gugutu solo au aumea e faatatau i mea o loo latou faia ma le fiafiaga o loo latou maua pe a sosola ese i le pō. Atonu la e matuā tofotofoina ai lava oe i lou fia manaʻo e faatasi atu ma i latou.

I se suʻesuʻega na faia i tamaiti aʻoga e toʻa 110 mai le taʻi 13 i le 18 tausaga le matutua i Amerika i Mātū, e toʻa 55 tamaiti na taʻutino mai lo latou sosola ese a itiiti mai e faatasi ona fai. O le toʻatele o i latou, o le taimi muamua na latou faia ai lenei mea, a o taʻi 14 o latou tausaga. Ua matuā matuiā lava le faafitauli, ua oo ai lava ina fautuaina e nisi tagata atamamai, le lelei mo mātua ona faapipii ni faailoilo eletise i o latou fale, e taofia ai a latou fanau mai le ō ese atu e aunoa ma se faailoa ane. Aiseā ua toʻatele ai talavou e tofotofoina le onosai o o latou mātua e ala i le sosola ese?

Le Pogai e Sosola Ese ai Nisi

O nisi taimi e pau lava le pogai e sosola ese ai talavou, ona ua fiu i le leai o ni mea e faia ma mananaʻo ai e fai ni nai faafiafiaga ma a latou uō. Ua faamatala mai e le tusi o le Adolescents and Youth e faapea, atonu e sosola ese talavou “ona o nisi o faasāsāga, seʻi faapea o se sā po o se faasalaga ua lē mafai ai ona latou ō atu i nisi o faatasitasiga faasamasamanoa. Ae o le a alu lava le talavou, ma o nisi taimi e toe foʻi mai lava e leʻi iloa e se tasi faapea na alu ese.” Na faamatala mai e se teine talavou ua 16 ona tausaga ana māfuaaga e sola ese ai. Na ia faapea mai: “Ou te lagona ua pei aʻu o se pepe ma e leai soʻu saʻolotoga ou te faia ai mea ou te manaʻo ai lava aʻu. E sili atu lava ona vave le taimi e tatau ai ona ou toe foʻi i le fale, na i lo o isi uma tamaiti. Ma e lē faatagaina e oʻu mātua loʻu alu atu i nofoaga o loo ō i ai aʻu uō . . . E mautinoa lava la ou te alu pea ae ou te pepelo iā i laʻua.” O Iosefa lea na taʻua i le amataga, sa amata ona sola ese i le 14 o ona tausaga, ina ua alu atu i se koneseti mo faafiafiaga rap, lea sa faasā e ona mātua lona auai atu i ai.

 O le mea moni, o le toʻatele lava o talavou e leai ni o latou faanaunauga leaga e māfua ai ona sosola ese. Na faapea mai Tara, o se tasi o talavou ia na taʻua i le amataga: “E lē o se mea muamua i o matou mafaufau le faapea, ‘Seʻi o tatou ō e fai se agasala leaga.’ Sa na ona ou manaʻo lava e ma te faifaimea faatasi ma loʻu uso, ma na manaʻo o ia e alu atu e tafafao ma ana uō.” Na faapea mai Iosefa: “Sa na ona matou feofeoaʻi solo lava. Sa ou fia talatalanoa ma aʻu uō ma matou faatasitasi.” Peitaʻi, e ui o le feofeoaʻi o se tasi ma ana uō atonu e seāseā iʻu ai i ni soligatulafono mataʻutia, ae ua toʻatele talavou ua aafia ai i ni faalavelave matuiā.

O Lamatiaga

O le manatu o se fomaʻi faapitoa o le mafaufau, le tamaʻitaʻi o Dr. Lynn E. Ponton e faapea: “O se uiga masani lava i talavou le faia o ni mea e ono lamatia ai.” Ua faamatala atili mai e Dr. Ponton e faapea, o se uiga masani ma atonu o se mea lelei foʻi mo talavou le mananaʻo e fia tutoʻatasi, le taumafai e faataʻitaʻi ni mea fou, le fia iai i ni tulaga fou ma e fiafia i ai. O se vaega o lo latou tuputupu aʻe. Peitaʻi o le toʻatele o talavou o loo latou faia se mea e ono lamatia ai, ua faia e sili atu na i lo tapulaa talafeagai—aemaise lava pe afai ua latou mamao ese mai le vaavaaiga a o latou mātua. Ua faapea mai le mekasini o le Teen: “O le tuufaatasia o omiga mai aumea, le fiu i se mea, se malosi ua lē o faaaogā saʻo ma pe atonu foʻi o isi vala e pei o le pia . . . e mafai ona taʻitaʻiina ai talavou e faia se mea sesē e ono lamatia ai—ma āfaina ai o latou ola.” Na lisi mai e se tasi suʻesuʻega nisi o nei gaoioiga mataʻutia e faia e talavou, e aofia ai le avetaavale saosaoa, le faaleagamea, le avetaavale onā, ma le gaoi.

O le taimi lava e amatamata mālie ai ona e lē usiusitai, e faigofie ai lava ona e agaʻi atu i le faia o sesē e sili atu ona matuiā. E pei lava ona sa fetalai Iesu i le Luka 16:10: “O lē amioletonu i le mea itiiti, e amioletonu foi o ia i mea e tele.” O lona uiga la, o le sola ese ina ia ō atu ma uō e mafai ona taʻitaʻia ai i ni agasala matuiā. Na faia e Tara le faitaaga. Na amata ona faatau atu e Iosefa fualaau faasāina, na puʻeina e leoleo, ma faafalepuipui. E iai se talavou Kerisiano e igoa iā Ioane, sa amata ona ia faaaogāina fualaau faasāina ma gaoi taavale. E faanoanoa lava ona e toʻatele talavou ua latou seleseleina foʻi āuga faaletino o na amioga—le maʻitō sa leʻi manaʻomia, o faamaʻi e pipisi mai feusuaʻiga, po o le puleaina e le ʻava malosi po o fualaau faasāina.—Kalatia 6:7, 8.

Le Faaleagaina

E ui lava i se faaleagaina o lou tino, peitaʻi e sili atu ai ona mataʻutia le faaleagaina o ou faalogona. E mafai ona matuā tigāina lava i se loto fuatiaifo ua ōia. (Salamo 38:3, 4) Ua faapea mai Iosefa: “E iai le muagagana faapea, e faatoʻā e iloa lava se mea na iā te oe, ina ua leiloa atu lena mea. O nisi taimi e toe faasolo ai i tua loʻu mafaufau ma ou te lē talitonu i le mafiafia o loʻu valea sa iai.”

Ia aua foʻi neʻi galo le ono faaleagaina ai o lou talaaga. Fai mai le Failauga 10:1: “O lago mamate e elo ai ma masa ai le suāuu manogi a le fai mea manogi; o le valea itiiti foi e leaga ai le ua taʻua o le poto ma le mamalu.” I taimi anamua, e mafai e sina mea itiiti lava e pei o se lago mate ona faaleagaina  se suauu taugatā po o se uu manogi. E mafai foʻi faapena i sou talaaga lelei sa e taumafai malosi e fafau aʻe, ona toe faaleagaina i sina “valea itiiti” lava. Ma pe afai o oe o se Kerisiano, o se amio lē lelei faapena e mautinoa le taofia ai o oe mai ni ou faaeaga i le faapotopotoga. Aemaise ai, e mafai faapefea ona e faalaeiau atu i isi ina ia usitaia mataupu silisili o le Tusi Paia pe afai e iloa e isi e te lē o usitai foʻi oe i ai?—Roma 2:1-3.

Ma le manatu faaiʻu, seʻi mafaufau i le tigā e oo i ou mātua pe a la iloa ane ua e alu ese. Ua faamatala e se tasi matua ona lagona tigā ma le matuā atuatuvale na oo i ai, ina ua iloa ane e lē o iai i le fale lana tama teine e 15 tausaga le matua. Ua ia taʻua lo ‘⁠la matuā taufai popole’ uma ma lana tane ona o lo la lē iloaina po o fea ua alu atu i ai la laʻua tama. Pe e te fia faapogaia ea se tigā ma se faanoanoaga faapena i ou mātua?—Faataoto 10:1.

Le Mauaina Atili o le Saʻolotoga

E mautinoa lava, e ono faatigā ulu foʻi pe a foliga mai ua ova faasāsā ou mātua. Ae pe o le sola ese ea o le tali moni lena? E toetoe lava o le iʻuga masani, e iʻu lava ina maua oe. E tusa lava pe e te atamai i le faavaleaina o ou mātua, ae o loo silafia uma mai e Ieova le Atua au gaoioiga, e oo lava i gaoioiga na e faia i le pogisa o le pō. (Iopu 34:21) E lē umi lava la, ae faaalialia loa oe, ma e foliga mai o le a faaleagaina ai so o se faatuatuaga na iai a ou mātua iā te oe a o leʻi tupu lena mea. O le ā le iʻuga? O le a e melea ai le vaega tele o le mea silisili sa e manaʻo i ai—le saʻolotoga!

Ia manatua: Ina ia e maua le saʻolotoga, e manaʻomia ona e maua le faatuatuaga a ou mātua. Ma o le auala e sili ona lelei e faia ai lena mea o lou usiusitai lea iā i laʻua. (Efeso 6:1-3) Pe afai e iai sou faalogona faapea e lē o paleni ou mātua i nisi o a la gaoioiga, ia tautala saʻo atu i ai—ma le faaaloalo—iā i laʻua. Atonu o le a la manatunatu lelei i mea e te fai atu ai. I le isi itu, atonu e te iloa ai o loo iai ni a la māfuaaga lelei mo le faasāsāina o oe. E tusa lava pe e te lē malie ai, ae ia aua neʻi galo e la te alolofa iā te oe ma e la te mananaʻo e faia le mea e sili ona lelei mo oe. Ia e faatuputupuina pea lo la faatuatuaga ua tuu mai iā te oe, ma e sau se taimi talafeagai o le a e maua ai le saʻolotoga o loo e faanaunau i ai. *

‘⁠Aua Tou te O Faatasi ma i Latou’

I tuā i aso anamua, sa masani lava ona faaosoosoina talavou o ē sa matataʻu i le Atua, i le fia auai faatasi ma a latou aumea i le faia o amioga e sili ona lē pulea. O le ala lea o le ʻaiʻoi mai o Solomona i talavou: “Loʻu atalii e, afai e faaoleole ia te oe tagata agasala, aua neʻi e usiusitai i ai. . . . Aua tou te o i le ala faatasi ma i latou.” (Faataoto 1:10, 15) Ia utagia lena fautuaga pe a taumafai au uō e faaosooso oe ina ia e sola ese. Ua lapataʻi atili mai Solomona: “O le ua faautauta, na te iloa atu le leaga, ma lafi ai; a o e ua faigofie, e o atu pea i latou, ona faasalaina ai lea.”—Faataoto 22:3.

Pe afai o lena ua e faia lea amio o le sola ese, ia tuu loa! E na ona e faaleagaina ai o oe lava i taimi o mulimuli mai. Ia taʻu atu i ou mātua lau mea lena sa fai, ma ia e malie e talitali so o se faasalaga po o ni faasāsāga e la te ono faaoo atu. Pe afai e talafeagai, ia filifili ni au uō fou—ni uō o le a avea ma taaʻiga lelei iā te oe. (Faataoto 13:20) Saʻili mo ni auala e sili atu ona aogā ae itiiti ni lamatiaga, mo le faafiafiaina o oe.

O le itu e sili atu ona tāua, ia faamalosia lou itu faaleagaga e ala i le faitauina o le Tusi Paia ma auai i sauniga faa-Kerisiano. Na fesili le faisalamo: “E faapefea ea ona faamamāina e le taulealea o lona ala?” Ona ia tali lea: “Ona ua tausi i ai e tusa ma lau [le Atua] afioga.” (Salamo 119:9) A o faasolosolo mālie ona e mafaufau i le faia o le mea tonu, o le a oo ai ina e iloa faapea, e ui atonu e mālie le sola ese, ae e matuā leai lava se tāua e ono lamatia ai fua le ola.

[Faaopoopoga i lalo]

[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 17]

“E lē faatagaina e oʻu mātua loʻu alu atu i nofoaga o loo ō i ai aʻu uō . . . ou te alu pea ae ou te pepelo iā i laʻua”

[Ata i le itulau 16]

O le sola ese e masani lava ona iʻu atu i faafitauli matuiā