Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

ATA MAI I ASO UA MAVAE

Ignaz Semmelweis

Ignaz Semmelweis

O IGNAZ SEMMELWEIS atonu e lē o se isi e lauiloa, peitaʻi e toʻatele aiga i aso nei ua maua aogā mai i ana suʻesuʻega. Na fanau i Buda lea ua iloa i aso nei o Budapest i Hungary, ma na maua lona tikeri faafomaʻi i le Iunivesite o Vienna i le 1844. Ina ua galue o sē e fesoasoani i se polofesa i le falemaʻi i Vienna i le fale failele i le 1846, na ia fesagaʻi ai se tulaga e sili ona leaga. E silia ma le 13 pasene o fafine na fananau, na maliliu i se faamaʻi e taʻua o le fiva failele (childbed fever).

E tele suʻesuʻega eseese na faia i le pogai o lea faamaʻi, peitaʻi e leai se tasi na mauaina le vaifofō. E leʻi taulau manuia taumafaiga uma e faaitiitia ai le maliliu o fafine. Na lē mafai ona teʻa ese mai i le mafaufau o Ignaz le toʻatele o fafine failele na matuā tigāina seʻia oo lava ina maliliu, o lea na ia maumauaʻi ai e saʻili le pogai o le faamaʻi ma le auala e foʻia ai.

E lua fale failele i le falemaʻi na galue ai Ignaz, peitaʻi e toʻatele atu fafine na maliliu i le fale failele muamua nai lo o le fale failele lona lua. E pau le eseesega ona o le fale failele muamua e galulue ai tamaiti o loo aʻoʻoga faafomaʻi, a o le fale failele lona lua e galulue ai i latou e gafa ma le faafanauina o fafine. Aiseā ua eseese ai fuainumera o fafine maliliu? Ina ia tali lenā fesili na auʻiliʻili ai e Ignaz vala atonu o le pogai o le faamaʻi, peitaʻi e māeʻa ane e leʻi maua lava le pogai.

O le amataga o le 1847 na maua ai e Ignaz se fesoasoani tāua. O lana uō e la te faigaluega faatasi o Jakob Kolletschka, na maliu ona ua oona lona toto mai i se manuʻa a o faia se taotoga o se tagata oti. A o ia faitauina le lipoti na faia i le tino maliu o lana uō o Jakob, na ia iloa ai nisi vala e tutusa ai ma fafine e maua i le fiva failele. O lea, na manatu ai Ignaz atonu o mea ia e na te taʻua o mea “oona” mai i tino o tagata oti, o mea ia o loo aafia ai fafine maʻitaga, ma faapogaia ai le fiva failele. O fomaʻi ma tamaiti aʻoga faafomaʻi, o ē e tele ina faia taotoga o tino maliu a o leʻi ō atu i le fale failele, o loo latou feaveaʻia le faamaʻi e aunoa ma le iloaina i fafine maʻitaga i le taimi e siaki ai, po o le taimi e faafanau ai. E toʻaitiiti e maliliu i le fale failele lona lua, ona o ē e aʻoʻoga i le faafanauina o fafine e latou te lē faia ni taotoga i tino maliu.

Na vave ona faatulaga e Ignaz se tulafono maʻoti o le fufuluina o lima lea e aofia ai le faaaogāina o se ituaiga o vailaau, a o leʻi siakiina fafine maʻitaga. E maoaʻe le iʻuga o lea faiga, auā na paʻū maulalo ai le aofaʻi o fafine maliliu mai i le 18.27 pasene iā Aperila, i le 0.19 pasene i le faaiʻuga o le tausaga.

“O le pogai o aʻu suʻesuʻega, ina ia aveesea ai le tulaga mafatia i fale failele, ina ia ola le avā mo lana tane ma le tinā mo lana tama.”—Ignaz Semmelweis

E lē o tagata uma na fiafia i le taulau manuia o Ignaz. O suʻesuʻega a Ignaz na feteenaʻi ma suʻesuʻega na faia e lana pule, o lē na lē fiafia foʻi i le uiga maumauaʻi o Ignaz. Na iʻu ina lē toe faigaluega Ignaz i le falemaʻi i Vienna ae toe foʻi i Hungary. I inā na ia vaaia ai le matagaluega e siaki ai fafine maʻitaga i le falemaʻi o St. Rochus i Pest, ma na faaaogā ai lana metotia lea foʻi na faaitiitia ai i lalo ifo o le tasi pasene fafine e maliliu i le fiva failele.

O le 1861 na lomia ai e Ignaz ana suʻesuʻega i lana tusi The Cause, Concept, and Prophylaxis of Childbed Fever. Peitaʻi e leʻi aloaʻia le tāua o ana suʻesuʻega seʻia mavae le tele o tausaga. I lenā vaitaimi, e tele ola na maʻimau ae na semanū e faasaoina.

O Ignaz na faamalosia le tumamā i falemaʻi na ia vaavaaia.—Ata na tusia e Robert Thom

Mulimuli ane na amanaʻia Ignaz o se tasi o tamā o suʻesuʻega tau vailaau e tapē ai siama lea ua faaaogā i aso nei. O ana suʻesuʻega na fesoasoani e iloa ai, o mea ninii i le tino e lē mafai ona vaaia e ono faapogaia ai faamaʻi. E iai foʻi sana vaega i le talafaasolopito i le suʻesuʻeina o siama o faamaʻi, lea ua taʻua o “se sao e sili ona tāua i saʻiliʻiliga ma galuega faafomaʻi.” Peitaʻi ua leva ona faailoa mai i le tulafono a Mose i le 3,000 tausaga muamua atu lea na mulimuli ane faaaofia i le Tusi Paia, taʻiala manino e feagai ai ma tino maliu.