“Na ma iloa lelei le matuiā o ata matagā taufeusuaʻiga. Ae e ma te leʻi iloa le faigofie ona maua e le ma tama teine o na ata.”—Nicole.

I lenei mataupu

•  Mea e tatau ona e iloa

•  Auala e puipuia ai lou alo mai i ata matagā taufeusuaʻiga

•  Pe afai ua maua e lou alo ni ata matagā taufeusuaʻiga

 Mea e tatau ona e iloa

 E mafai ona maua e lau fanau ata matagā taufeusuaʻiga a o lāiti. E tusa ai ma suʻesuʻega, o le fua faatatau o le matua o le tamaitiiti e na te maua ai ni ata matagā taufeusuaʻiga, o le 11 o ona tausaga.

 E mafai ona maua e tamaiti ata matagā taufeusuaʻiga e aunoa ma lo latou saʻilia. O se faataʻitaʻiga, e latou te ono maua ni ata matagā taufeusuaʻiga a o faia ni a latou saʻiliʻiliga i le Initaneti, pe a o matamata foʻi i le social media. Atonu e faafuaseʻi ona oso aʻe faalauiloaga o ata matagā taufeusuaʻiga a o taaalo i ni taaloga i le Initaneti. E eseese auala e maua ai na ata, ae o le auala e sili ona taatele o ata na puʻeina ma vitiō. E faigofie foʻi ona faitau ma faalogo i tala o feusuaʻiga matagā i le Initaneti, pe kopi na ata i masini.

 O se isi vala e mafaufau ai, e faigofie ona lafo atu e tagata i le fanau iti ni ata matagā taufeusuaʻiga i a latou masini. I se suʻesuʻega na faia i talavou e silia ma le 900, o le toetoe 90 pasene o teine ma le toetoe 50 pasene o tama na faapea mai e masani ona lafo atu e tamaiti o le vasega ata ma vitiō o tagata telenonoa.

 E masani ona iai faiga sauā i ata matagā taufeusuaʻiga. O ata matagā taufeusuaʻiga ia e taatele ma faigofie ona maua e tagata lautele, e masani ona faaalia ai ni vaaiga sauā aemaise lava i fafine.

 O ata matagā taufeusuaʻiga e faaleagaina ai mafaufau o tamaiti. Ua faaalia i suʻesuʻega, o tamaiti ua matamata i ata matagā taufeusuaʻiga e ono oo i ai nisi o tulaga nei:

•   e lē lelei le faiga o a latou meaaʻoga

•   e lagona le popole, lotomafatia, ma manatu e leai so latou tāua

•   e mafaufau e mafai ona latou faamalosia isi tamaiti e latou te faia feusuaʻiga matagā

 O le manatu tāua: E faigofie ona faaleagaina mafaufau o tamaiti i ata matagā taufeusuaʻiga, ma o tagata e sili ona lelei e puipuia i latou o o latou mātua.

 Mataupu silisili o le Tusi Paia: “Ia teu i lou loto upu ia ua ou poloaʻi atu ai iā te oe i le asō, ma ia e matuā aʻoaʻo soo ai i lau fanau, ia e tautala ai pe a e nofo i lou fale, pe a e savali i le ala, pe a e taoto, ma pe a e tulaʻi foʻi.”—Teuteronome 6:6, 7.

 Auala e puipuia ai lou alo mai i ata matagā taufeusuaʻiga

 Ia e iloa faaaogā masini faaonapōnei. Ia mafaufau po o le ā le taimi ma le nofoaga e ono maua ai e lau tama ni ata matagā taufeusuaʻiga. O se faaaʻoaʻoga, pe e na te faaaogāina le Initaneti i taimi o mālōlōga a le aʻoga a o leai ni faiaʻoga o vaavaai ane?

 Ia e iloa features o lana telefoni e faaaogā e faatapulaa ai faamatalaga e na te maua. Ia faamasani foʻi i apps e na te faaaogāina ma taaloga e taalo ai i lana telefoni. O se faataʻitaʻiga, e iai apps e mafai ona seti ina ia vave ona alu ese ni faamatalaga, ata, po o vitiō matagā e lafo atu e isi. Ua tele foʻi taaloga vitiō i le Initaneti e mafai ai e tagata taaalo ona matamata i ni ata matagā taufeusuaʻiga, ma latou faia ai na faiga matagā i luga o taaloga vitiō.

 “O laʻu fautuaga lea i mātua: Afai e iai se telefoni a lou alo, ia e iloa seti parental controls i lana telefoni ina ia faatapulaa ai mea e vaai ma matamata ai lou alo i le Initaneti, ma siaki po o ā mea o loo ia faia i lana telefoni.”—David.

 Ia mataala i so o se avanoa e ono maua ai e lou alo se ata matagā taufeusuaʻiga. Ia gaoioi e faaitiitia lamatiaga. O se faaaʻoaʻoga, ia seti filters o le telefoni a lou alo ma isi uma telefoni a le tou aiga ina ia lē mafai ona maua ni ata matagā. Ia faaola le vaega e taʻua o le parental controls i telefoni ma ia iloa passwords e faaaogā e lou alo.

 “E aogā tele le faaola o parental controls i a matou masini, ma faatapulaa polokalame e mafai ona matamata ai loʻu atalii i le Initaneti i le TV, ma iloa le PIN o lana telefoni.”—Maurizio.

 “E faasā ona tapuni faitotoʻa o potu o oʻu atalii pe a matamata ni vitiō. E faasā foʻi ona ave a latou telefoni i le potu pe a oo i le taimi e momoe ai.”—Gianluca.

 Ia sauniuni lou alo ina ia iloa le mea e fai pe a maua ni ata matagā taufeusuaʻiga. Ua faapea mai se tinā e igoa iā Flavia: “E lē fia talanoa nisi mātua i a latou fanau e uiga i ata matagā taufeusuaʻiga, ona e manatu e lē taitai aafia a latou fanau i lenā faafitauli.” E popole nisi mātua ina neʻi fia matamata a latou fanau i ata matagā pe a talanoa i ai e faatatau i na ata. Ae e sesē na manatu. O mātua atamamai e latou te aʻoaʻoina a latou fanau e faatatau i lamatiaga o ata matagā taufeusuaʻiga, a o leʻi mauaina e le fanau na ata. E faapefea ona e aʻoaʻoina lau fanau?

 Ia aʻoaʻo lau fanau iti i le mea e fai pe a latou maua ni ata matagā taufeusuaʻiga. O se faaaʻoaʻoga, fai i ai e moeiini o latou mata pe tapē a latou masini pe a oso aʻe na ata. Ia faalaeiau foʻi i latou e talanoa atu iā te oe e faatatau i mea na vāai pe faalogo i ai. a

 “A o laʻitiiti lava loʻu atalii, na amata ona ma talanoa i lamatiaga o ata matagā. Na oso aʻe faalauiloaga o ata matagā taufeusuaʻiga i se taaloga na ia kopiina i lana telefoni, ina ua 11 ona tausaga. Na iai foʻi i na faalauiloaga ni talosaga e lafo atu ni ona ata. Ae ona ua uma ona ma talanoa i le mea e fai, na sau ma taʻu mai le mea na tupu.”—Maurizio.

 Ia fesoasoani i le fanau talavou e teena le faaosoosoga e faitau, faalogologo, pe matamata i ata matagā taufeusuaʻiga. O se faaaʻoaʻoga, ia fesoasoani i lou alo e tusi i lalo tulafono a le tou aiga o mea e fai pe a ia maua ni ata matagā taufeusuaʻiga, ma māfuaaga e na te faia ai faapea. Ia faaaofia i mea e na te tusia i lalo āuga lē lelei o le fiafia e matamata i ata matagā taufeusuaʻiga, e pei o le lē toe iai o se lagona mautinoa iā te ia lava, o le lē talitonuina e mātua, ma le faaleagaina o le la faiā ma le Atua.

 “A o faasolo ina matutua lau fanau, ia fesoasoani i ai e teena le faaosoosoga e matamata i ata matagā e ala i le mafaufau i āuga o le a oo i ai.”—Lauretta.

 “O le a malupuipuia a tatou fanau pe a latou malamalama i lamatiaga o ata matagā, aemaise o faalogona o Ieova e faatatau i na ata.”—David.

 Ia talanoa e lē aunoa. O le mea moni, e fia talanoa le fanau i o latou mātua e faatatau i mataupu taufeusuaʻiga, e aofia ai ata matagā. Ua faapea mai Dame Rachel de Souza, o le Komesina o le Faalapotopotoga e Puipuia Tamaiti i Egelani, “E mananaʻo le fanau e talanoa atu o latou mātua iā i latou mai lava a o lāiti, ma ia talanoa soo. E mananaʻo foʻi e talanoa atu e fua i o latou tausaga, ma ia fesuisuiaʻi mataupu e talanoa i ai ma o latou mātua e faatatau i feusuaʻiga a o faasolo ina matutua.”

 “A o oʻu laʻitiiti, na iai mataupu e leʻi talanoa mai ai oʻu mātua iā te aʻu. Maʻimau pe ana faapea na mafai ona matou talanoa i so o se mea! O lea ua fai laʻu fanau, ma ou te taumafai malosi e talanoa pea ma i latou e faatatau i feusuaʻiga i se auala faasamasamanoa.”—Flavia.

 Pe afai ua maua e lou alo ni ata matagā taufeusuaʻiga

 Ia toʻafilemu pea. Pe a e iloa ua faitau, faalogologo, pe matamata lou alo i ata matagā taufeusuaʻiga, ia taumafai e aua le ita. Atonu ua māsiasi, faateʻia, ma lē lelei faalogona o lou alo. O le ita o le a atili ai ona leaga ona faalogona, ma atonu o le a lē talanoa atu iā te oe pe a toe tupu se mea faapena i le lumanaʻi.

 Ia iloa le mea tonu na tupu. Aua le vave faia se faaiʻuga, ae fesili i ai pe na faapefea ona ia maua ata matagā. O se faataʻitaʻiga, pe na lafo atu e se isi iā te ia, pe na ia suʻeina? Po ua faatoʻā tupu, pe na matamata muamua i ai? Pe na iai ni filters o lana telefoni e lē mafai ai ona maua ni ata matagā, ma pe na faaola parental controls? Afai e iai, pe na ia tapēina? Ia manatua o lou sini o le taumafai e faailoa mai e lou alo ona faalogona, ae lē o le tuʻifesili o ia.

 Ia gaoioi. O se faataʻitaʻiga, afai na faafuaseʻi ona maua e lou alo ni ata matagā, atonu e tatau ona toe fetuunaʻi parental controls ma filters o lana telefoni.

 Afai na ia suʻeina ni ata matagā, ia maumauaʻi e aʻoaʻi o ia ma le alofa. Ia fesoasoani i lou alo e faamalosia lona faanaunauga e teena ata matagā, e ala i le fefulifulisaʻi i mau e pei o le Iopu 31:1, Salamo 97:10, ma le Salamo 101:3. b Ia faailoa i ai o le a oulua talanoa i vaiaso taʻitasi ina ia iloa po ua iai se suiga, ma pe e iai nisi mea e te faia e fesoasoani ai iā te ia.