A DÜ mbi na nze ti mars, ngu 1930 na Namkumba, mbeni kete kodoro so ayeke nduru na gbata ti Lilongwe, na Malawi. Afami nga na akamarade ti mbi avoro lani Jéhovah be-ta-zo. Na ngu 1942, mbi mû tere ti mbi na Jéhovah na mbi wara batême na yâ ti mbeni pendere ngu so ayeke na yâ ti kodoro ni. Teti ngu 70, mbi sara kue ti sara ye alingbi na wango so Paul amû na Timothée, a tene: “Fa tënë ni, ngbâ na ndo ni atâa a yeke na ngoi so aye atambela nzoni wala na ngoi ti wusuwusu.”—2 Tim. 4:2.

Kozo vizite so Nathan Homer Knorr na Milton Henschel asara na Malawi na ngu 1948 asara si nzara ti sarango kua ti ngoi kue akiri ahon ndo ti mbi. Mbi dabe ti mbi na anzoni wango so aita so, so aga na iri ti kota ndokua ti e na Brooklyn na New York amû. Ita Knorr amû mbeni pendere diskur na Anglais so mama-tene ni atene: “Mbeni gbia so ayeke komande teti lakue lakue na ndo ti amara kue.” Wungo ti e so e luti na yâ ti popoto e dengi mê ti e nzoni na pendere diskur ni ayeke 6 000.

Na ngoi so mbi wara Lidasi, mbeni pendere ita-wali so babâ na mama ti lo ayeke aTémoin ti Jéhovah tongana ti mbi, mbi bâ so lo nga kue lo ye ti sara kua ti ngoi kue. E sara mariage na ngu 1950, nga ti si na ngu 1953 e dü amolenge use. Atâa so e kiri e wara kua ti batango amolenge, e mû desizion ti tene mbi mû kua ti pionnier permanent. Ngu use na pekoni, a hunda mbi ti sara kua ti pionnier spécial.

Kete na pekoni, mbi ga surveillant ti circonscription na mbi yeke sara vizite na acongrégation. Teti so Lidasi amû maboko na mbi nzoni, a sara si mbi bâ lege ti azo ti sewa ti mbi na lege ti mitele nga mbi fa ye na ala na ndo ti Jéhovah na mbi ngbâ ti sara kua ti ngoi kue. * Me e ye lani mingi ti tene e use kue e sara kua ti ngoi kue. Tongaso, e leke yâ ti kapa ti e nzoni, nga amolenge ti e oku amû maboko na e, a sara si Lidasi akomanse kua ti ngoi kue na ngu 1960.

E yeke na ngia ti mû maboko na aita ti e na yâ ti acongrégation nde nde na ngoi so aye atambela lani nzoni so. E sara kua ti circonscription na tere ti apendere hoto ti Mulanje so ayeke na mbage ti mbongo ti si na yanga ti ngu-lende ti Malawi, so ayeke sua nduru na tere ti kodoro ni na mbage ti tö. E bâ lani so wungo ti awafango tënë nga na acongrégation so e sara kua ti circonscription dä ayeke gue gi na li ni.

Na ngu 1962, e sara kota bungbi ti district na Anglais so mama-tene ni atene: “Awafango tënë so ayeke na mbeto pëpe.” Tongana mbi dabe ti mbi na  akota bungbi so e sara lani so, mbi bâ so a yeke ye so e kue e yeke na bezoin ni na Malawi ti mû maboko na e ti hon ndo ti akpale so ayeke ku e. Ngu oko na pekoni, Ita Henschel akiri asara vizite na Malawi nga a sara mbeni kota bungbi nduru na gbata ti Blantyre na azo 10 000 la aga. Kota bungbi so amû maboko na e ti wara ngangu ti hon ndo ti atara so ayeke ku e.

Na ngu 1964, a sara ye ti ngangu mingi na aTémoin ti Jéhovah ndali ti so ala ke ti sara akua ti poroso. A zö aDa ti Royaume ahon 100 na ada ti aita ahon 1000. Me, mbi na Lidasi e ngbâ lani ti sara kua ti circonscription juska na ngoi so gouvernement ti Malawi ake ti tene aTémoin ti Jéhovah afa tënë na yâ ti kodoro ni, na ngu 1967. Gouvernement ni amû da ti filiale, a hunda na amissionnaire ti kiri na kodoro ti ala, nga a bi mbi na Lidasi nga na ambeni ita mingi na da ti kanga. Na peko ti so a zi e na kanga, mbi na Lidasi e ngbâ lani ti sara kua ti circonscription na hondengo ni.

Mbeni lâ na octobre, ngu 1972, mbeni bungbi ti amaseka so wungo ti ala asi ngbangbo oko tongaso so ayeke na yâ ti mbeni kama-poroso ti Malawi amû lege ti ga na yanga-da ti e. Me mbeni oko na popo ti ala akpe kozo aga atene na mbi ti honde tere ti mbi ndali ti so azo ni aleke ti fâ mbi. Mbi tene na wali ti mbi nga na amolenge ti mbi ti honde tere ti ala na yâ ti akeke ti bule so ayeke nduru na tere ti da ti e. Na pekoni, mbi kpe mbi montê mbeni kota keke ti mango. Kâ na yâ ti keke ti mango ni, mbi bâ so ala zö da ti e nga na aye ti e kue.

Teti so aye ti ngangu so a sara na aTémoin ti Jéhovah na Malawi ahon ndo ni, mbi na Lidasi nga na aita saki mingi e kpe kodoro ni. E ngbâ na yâ ti mbeni camp ti aréfugié so ayeke na do ti Mozambique juska na nze ti juin, ngu 1974. Na ngoi ni so, a hunda na mbi na Lidasi ti sara kua ti pionnier spécial na Dómue na Mozambique, nduru na frontière ti Malawi. E sara kua ni juska na ngu 1975, ngu so Mozambique asigigi na gbe ti komandema ti kodoro ti Portugal. Na pekoni, a forcé e na ambeni ita ti kiri na Malawi na tere ti azo so angbâ ti sara ye ti ngangu na aTémoin ti Jéhovah.

Na peko ti so e kiri na Malawi, a hunda na e ti sara vizite na acongrégation so ayeke na Lilongwe, li-kodoro ti Malawi. Atâa aye ti ngangu so a sara na aita nga na akpale kue so ala wara, wungo ti acongrégation ague na li ni na yâ ti acirconscription so e sara kua dä.

Mbeni lâ, e si na mbeni kete kodoro na ambeni zo ni angbâ ti sara bungbi ti poroso. Ambeni zo ti bungbi ni ahinga so e yeke aTémoin ti Jéhovah, na ala tene na e ti duti na popo ti mbeni bungbi ti ambeni maseka so ayeke na yâ ti mbeni kama-poroso ti Malawi. E sambela Jéhovah ngangu ti mû  maboko na e nga ti fa lege na e na yâ ti ngangu kpale so. Na ngoi so bungbi ni ahunzi, ala komanse ti pika e. Mbeni wali so ayeke mbakoro aga na loro lo dekongo, lo tene: “Pardon, ala zia ala kpo! Koli so ayeke omba ti mbi. Ala zia lo gue na voyage ti lo.” Zo so amû li ni na li ti bungbi ni atene: “Ala zia ala ala gue!” Wali so ayeke lani fami ti e ape, me e hinga ndani so lo sara ye so ape. E pensé so Jéhovah la akiri tënë na sambela ti e so.

Na ngu 1981, e kiri e wara ambeni maseka so ayeke na yâ ti mbeni kama-poroso ti Malawi so. Ala mû avélo ti e, akungba ti e, acarton ti ambeti ti e, nga na ambeti ti e so andu aita na yâ ti circonscription. E kpe e gue na ndo ti mbeni ancien. E kiri e sambela Nzapa ndali ti kpale so. E gi bê ti e lani mingi ndali ti ambeti so ala mû ni so. Na ngoi so amaseka ti kama-poroso so abâ yâ ti ambeti ni, ala wara alettre so aita ti Malawi atokua na mbi. Mbeto ahon ndo ti ala ndali ti so ala pensé so mbi yeke mbeni kota zo na yâ ti gouvernement. Tongaso, ala kiri na ambeti ni kue hio na a-ancien ti ndo ni, ye oko amanke dä ape.

Na mbeni ngoi nde, e mû bateau ti fâ mbeni ngu. Wa ti bateau ni ayeke lani kota zo ti poroso ti ndo ni, tongaso lo mû desizion ti tene azo ti yâ ti bateau ni kue afa akarte ti ala ti kama-poroso. Na ngoi so lo si nduru na e, lo wara mbeni zo ti nzi so aturugu ti lapolice ayeke gi lo gingo depuis. Ye so asara si wusuwusu alondo na lo zia lege ti bango ambeti ni. Ge nga kue e bâ so Jéhovah abata e nzoni.

Na février, ngu 1984, mbi yeke gue lani na Lilongwe ti zia arapport na filiale ti Zambie. Mbeni zo ti lapolice a-arrêté mbi, lo gi yâ ti bozo ti mbi. Lo wara gi ambeni mbeti ti Nzapa, lo mû mbi lo gue na mbi na commissariat lo komanse ti pika mbi. Na pekoni, lo gbe mbi na kamba na lo zia mbi na yâ ti chambre so a kanga azo ti nzi dä.

Na ndade ni, chef ti lapolice ni ague na mbi na yâ ti mbeni chambre nde, lo hunda na mbi ti sû maboko na gbe ti mbeni mbeti so atene: “Mbi, Trophim R. Nsomba, mbi yeke Témoin ti Jéhovah encore ape, mbi ye si a zi mbi na kanga.” Mbi ke ti sû maboko na gbe ti mbeti ni, mbi tene: “Mbi yeke nduru ti tene a gbe gi mbi na kamba pëpe, me mbi yeke nga nduru ti kui. Mbi yeke ngbâ lakue Témoin ti Jéhovah.” Tënë so ason bê ti chef ti lapolice ni, lo pika ndo ti table ngangu asara si mbeni zo ti lapolice so ayeke na yâ ti chambre na tere ni akpe loro aga ti bâ ye so apasêe. Chef ni atene na lo, a tene: “Koli so ake ti sû maboko na gbe ti mbeti so afa atene lo yeke Témoin ti Jéhovah encore ape. Zia lo sû maboko na gbe ti mbeti so atene lo yeke Témoin ti Jéhovah, na e tokua lo ti tene a gbe lo na kamba na Lilongwe.” Na yâ ti angoi so kue, wali ti mbi ayeke gi bê ti lo na ndo ti ye asi na mbi. Lango osio na pekoni la ambeni ita aga ti fa na lo ye so asi na mbi.

Kâ na commissariat ti Lilongwe, a sara ye na mbi na nzoni bê. Chef ti lapolice ni atene na mbi, lo tene: “Bâ loso la na yâ ti sembe so ndali ti so a kanga mo ndali ti tënë ti Nzapa. Atanga ti azo so ge ayeke  azo ti nzi.” Na pekoni lo tokua mbi na da ti kanga ti Kachere, mbi ngbâ na kanga kâ nze oku.

Tere ti zo so ayeke bâ ndo na ndo ti azo ti kanga ni anzere ndali ti so a tokua mbi kâ, lo ye ti tene mbi duti pasteur ti azo ti kanga ni. Lo zi ngbene pasteur ni lo tene na lo, lo tene: “Mbi ye ti tene mo fa tënë ti Nzapa ge encore ape, a kanga mo ndali ti so mo nzi ye ti eglize ti mo.” Tongaso, a mû na mbi pasa ti fa atënë so ayeke na yâ ti Bible yenga oko oko na ngoi ti abungbi so a leke ti sara ndali ti azo ti kanga.

A si na mbeni ngoi, ye ni aga sioni. Akota zo so abâ ndo na ndo ti azo ti kanga ni ahunda mbi ti fa na ala wungo ti aTémoin ti Jéhovah so ayeke na Malawi. Mbi kiri tënë tongana ti so bê ti ala aye ape, ala pika mbi juska mbi évanouir. Na mbeni ngoi ala ye ti hinga ndo so kota ndokua ti e ayeke dä. Mbi tene na ala, mbi tene: “Hundango ndo ti so ayeke ngangu ape, mbi yeke fa ni na ala.” Tere ti azo ti lapolice ni anzere, ala zi radio ti ala ti mû go ti mbi. Mbi tene na ala so a sara tënë ti kota ndokua ti aTémoin ti Jéhovah na yâ ti Bible. Bê ti ala adö, ala hunda ndo atene: “Na yâ ti Bible na mbage wa?”

Mbi tene na ala, mbi tene: “A yeke na Ésaïe 43:12.” Ala zi ni na ala diko ni nzoni, a tene: “[Jéhovah] atene, I yeke atémoin ti Mbi, Mbi yeke Nzapa.” Ala diko versê so lege ota. Na pekoni, ala hunda ndo atene: “Ngbanga ti nyen la kota ndokua ti aTémoin ti Jéhovah ayeke na yâ ti Bible me ayeke na Amerika ape?” Mbi tene na ala, mbi tene: “A-Témoin ti Jéhovah na Amerika nga kue abâ so versê so la asara tënë ti kota ndokua ti ala.” Teti so mbi tene na ala pëpe ye so ala ye ti mä, ala tokua mbi na da ti kanga ti Dzaleka, na banga ti Lilongwe.

Na ngoi so mbi si na da ti kanga ti Dzaleka na juillet, ngu 1984, mbi wara aTémoin 81 so ayeke ti ala kâ kozo awe. Kâ na Dzaleka, azo ti kanga so wungo ti ala asi 300 ayeke lango na sese na tere ti mba. Yeke yeke, e so e yeke aTémoin ti Jéhovah e kangbi yâ ti e na yâ ti akete groupe ti sara lisoro lango oko oko na ndo ti mbeni versê so zo oko oko afa ni. Ye so akpengba e mingi.

Na pekoni, koli so ayeke bâ ndo na ndo ti azo ti kanga ni azia e nde na tanga ti azo ti kanga ni. Mbeni garde atene na e na hondengo ni, lo tene: “Gouvernement ake ala pëpe. E yeke bata ala na da ti kanga ndali ti araison use: Gouvernement asara mbeto ti tene amaseka so ayeke na yâ ti kama-poroso afâ ala, nga teti so ala yeke fa tënë ti mbeni bira so ayeke ga ande, gouvernement asara mbeto ti tene mbeto asara aturugu ti lo na ala kpe na ngoi ti bira ni.”

Na nze ti octobre, ngu 1984, a hunda na e kue ti gue na devant ti ngbanga. A tene na e kue so e yeke sara kanga ngu use. Tongana ti kozo, a bungbi e oko na azo so ayeke aTémoin ti Jéhovah pëpe na yâ ti chambre oko. Me zo so ayeke bâ ndo na ndo ti azo ti kanga ni atene na azo ti kanga kue, a tene: “A-Témoin ti Jéhovah ayeke nyon manga pëpe. Agarde, ala zia ala kpô. Ala hunda manga na ala  pëpe nga ala tokua ala pëpe ti gue ti mû na ala wâ ti tene ala nyon na manga ti ala. Ala yeke azo ti Nzapa. A lingbi a mû na aTémoin ti Jéhovah kobe lege use na yâ ti lango oko, ala yeke ge pëpe ndali ti so ala sara ye ti sioni me ndali ti so ala mä na bê na Bible.”

Nzoni sarango ye ti e aga nga na e aye ti nzoni na ambeni lege nde. Tongana ndo avuko wala tongana ngu apika, a ke na azo ti kanga ti sigigi. Me a tene na e ti sigigi na l’heure kue so bê ti e aye. Ala hinga so e yeke kpe pëpe. Mbeni lâ, tere ti mbeni garde so abâ ndo na ndo ti e ason na ngoi so e yeke sara kua, e yô lo e kiri na lo na place ti da ti kanga ni ti tene a sava lo. Akota zo so abâ ndo na ndo ti azo ti kanga ni ahinga lani so ala lingbi ti sara confiance na e. Teti so e ngbâ ti bata nzoni sarango ye ti e, tere ti e anzere mingi ti bâ so azo so agbu e ayeke gonda iri ti Jéhovah.—1 Pi. 2:12. *

Na lango 11 ti mai, ngu 1985, a zi mbi na kanga na Dzaleka. Mbi yeke lani na ngia mingi ti kiri ti wara tere na sewa ti mbi. E kiri singila na Jéhovah so amû maboko na e ti ngbâ be-ta-zo na lo na ngoi ti wusuwusu so. Na yâ ti ngoi ni so, pensé ti e ague oko na ti Paul so atene: “Aita, e ye si ala hinga tënë ti vundu so asi na e . . . A sara lani pasi mingi na e, pasi ni ahon ngangu ti e biani, na a sara si e hinga pëpe wala e yeke ngbâ na fini. Ti tâ tënë ni, e wani e bâ ti e lani so a dë ngbanga ti kuâ na li ti e awe. Ye so asi ti tene e zia bê ti e na e wani pëpe, me na Nzapa so ayeke zingo akuâ. Lo zi e lani na yâ ti kota ye ti kuâ tongaso.”—2 aCor. 1:8-10.

Biani, na mbeni ngoi e pensé so e yeke ngbâ na fini pëpe. Me e sambela lani Jéhovah lakue ti mû na e ngangu nga na ndara so e yeke na bezoin ni ti tene e ngbâ ti sara tere ti e kete tongaso si e ngbâ lakue ti sara si iri ti lo so ayeke kota awara gloire.

Jéhovah airi tënë nzoni na ndo ti kua so e sara na lo na ngoi so aye atambela nzoni nga na ngoi ti wusuwusu. Laso, e yeke na ngia mingi ti bâ fini filiale ti Lilongwe so a hunzi kua ti lekengo ni na ngu 2000, nga na afini Da ti Royaume ahon 1000 so a leke ni na Malawi. Aye ti nzoni kue so Jéhovah asara so apika bê ti mbi na Lidasi mingi, na e bâ ni mo bâ mo tene a yeke bango-li. *