Kodi Imwe Mukhapidziwa?
Kusiyapo pinalonga Bhibhlya, ndi umboni upi unango unapangiza kuti Aizraeli akhala mu ubitcu ku Ejitu?
Bhibhlya isalonga kuti pidakwatwa Zuze mbaenda ku Ejitu, pai wace, Yakobe na banjace afuluka ku Kanani mbaenda ku Ejitu. Iwo aenda kakhala mucisa ca ku Ejitu cinacemerwa Gozeni, kudagumanikana nkulo wa Nilo na bara ya Mediterrâneo. (Gen. 47:1, 6) Aizraeli “akhapitiriza kunjipa mbakhala amphambvu kakamwe.” Natenepa Aejitu atoma kugopa Aizraeli mbaacita mabitcu.—Eks. 1:7-14.
Anyakupokanya anango lero nee asatawira pinalonga Bhibhlya, iwo asaona pyenepi ninga cithankano. Ngakhale tenepo, pana umboni unapangiza kuti dzindza ya Semu * yakhala mu ubitcu ku Ejitu wakale.
Mwacitsandzo, anyakufufudza pya m’madembe agumana mbuto zikhakhala anthu kunkwiriro kwa Ejitu. Dr. John Bimson alonga kuti pana pidzindikiro 20 peno kupiringana pya mbuto zikhakhala dzindza ya Semu kunkwiriro kwa Ejitu. Kusiyapo pyenepi, Nyakufufudza pya m’madembe wa ku Ejitu anacemerwa James K. Hoffmeier alonga kuti: “Kutomera mu caka 1800 mpaka 1540 Kristu Mbadzati Kubalwa, dziko ya Ejitu ikhali mbuto yakubalika kuna dzindza ya Semu idabuluka kumadokero a dzuwa a Azya [kudabuluka banja ya Yakobe.]” Iye athimiza: “Ndzidzi unoyu ndi ubodzi ene udakhala maso Abhrahamu, Izaki na Yakobe, pontho ndi ndzidzi ubodzi ene udacitika pinthu pinaleri ife m’bukhu ya Genesi.”
Pana pidzindikiro pinango kunterero kwa Ejitu. Maphindi a papiro adalembwa mu caka 2000–1600 Kristu Mbadzati Kubalwa musagumanika madzina a mabitcu akuti akhaphata basa kunterero kwa Ejitu. Madzina akupiringana 40 a mabitcu anewa akhali a dzindza ya Semu. Mabitcu anewa akhaphata basa yakuphika, yakufula na mabasa anango akuwanga. Hoffmeier alonga: “Nakuti mabitcu anewa akupiringana 40 akhaphata basa panyumba ya munthu m’bodzi mucisa ca Thebaid [kunterero kwa Ejitu], pisaoneka kuti anthu a dzindza ya Semu akhagumanika ku Ejitu akhali azinji, makamaka mucisa cidagumanikana nkulo wa Nilo na bara ya Mediterrâneo.
Nyakufufudza pya m’madembe unango anacemerwa David Rohl alemba kuti madzina anango adalembwa mu papiro ineyi “asaoneka ninga madzina anagumanika m’Bhibhlya.” Mwacitsandzo, maphindi anewa a papiro ali na madzina akulandana ninga Isakari, Azeri na Sifra. (Eks. 1:3, 4, 15) Natenepa Rohl alonga: “Unoyu ndi umboni wandimomwene unapangiza kuti Aizraeli akhala mu ubitcu ku Ejitu.”
Dr. Bimson alonga: “Pinalonga Bhibhlya thangwi ya kufuluka kwa anthu kuenda ku Ejitu na kubuluka kwawo ku Ejitu piri na umboni wandimomwene.”
^ ndima 4 Semu akhali m’bodzi mwa ana atatu a Nowa. Pisaoneka kuti dzindza ya Semu ikhaphataniza dzindza ya Elami, Asirya, Akaldheya, Ahebheri, arameus (ou sírios) na madzindza mazinji a Arabhya.