Arquéologo runakunan t’aqwisqankupi mayninqa tarinku Bibliaq willasqan runakunaq sutinta. Chay sutikunatan mayninpi tarinku imapas ñawpa tiempomanta kaqkunapi, otaq chaypi tarisqanku sutikuna tupan Bibliamanta runakunawan. 2011 watapin Israel nacionmanta investigaqkuna 2.000 watayoq cajachata tarirqanku. Chay cajachaqa rumimanta ruwasqan karqan, huk warmiq cuerponta ismuchispataq tullunta chay cajachaman churasqaku.

Chay cajachapin kayta qelqasqaku: “Míriam, Yeshuaq ususin, Caifaspa churin, Bet Imrí nisqamanta Maazías nisqamanta sacerdote”, nispa. Caifasqa uma sacerdoten karqan, paywan kuskan huk umallikuna Jesusta juzgaspa wañuchirqanku (Juan 11:48-50). Flavio Josefo qelqasqanpin paymanta willaspa nin: “José, Caifás sutiyoq”, nispa. Chaypin yachanchis cajachapi tarisqanku warmiq tullunkuna Caifaspa familianmanta kasqanta. Ñawpaqtan chhayna cajachata tarillarqankutaq, chaytan “Caifaspan” ninku, ichaqa kaymi qelqasqa kashan: “Yehosef bar Caiapha”, nispa (Caifaspa churin José). * Chaypin yachanchis Miriamqa Caifaspa familian kasqanta.

La Autoridad de Antigüedades de Israel (IAA, inglespi sutiman hina) nisqan willan chay cajachata suwakunamanta qechumusqankuta, chaytan suwakuna ñawpa tiempo cementeriomanta horqosqaku. Allinta investigasqankupin yachakurqan chay cajachapas chaypi qelqasqakunapas cheqaqpuni kasqanta.

Chay cajachapin huk allin willakuyta yachakullarqantaq. Ñawpa Israel llaqtapin sacerdotekuna 24 t’aqakunapi t’aqasqa karqanku, turnopitaq yupaychana wasipi llank’aqku, paykunamanta Maazías t’aqa qhepa kaq t’aqa karqan (1 Crón. 24:18). IAA nisqan hina, cajachapi kaq qelqan willan “Caifaspa familianqa Maazías t’aqamanta kasqanta”.

Chay cajachapi “Bet Imrí” nisqa qelqamantan IAA nisqa iskayta yuyaykun. Ñawpaqtan nin: “Imerpa churinkunamanta hamuq sacerdotekunan [kanman], paykunamantan hamurqan Maaziaspa t’aqan”, nispa (Esdras 2:36-37; Nehemías 7:39-42). Qhepatataq nin: “Wañupuq warmiq llaqtanmi, otaq familianpa llaqtanmi [kanman]”, nispa. Imaynaña kanman chaypas, chay cajachapi tarisqankun rikuchin runakunamanta Biblia willasqanqa cheqaqpuni kasqanta.