¿Soqta watayoq wawaykichu nishu terco? ¿Imatapas kikin rato qonaykitachu munan? ¿Phiñakuspachu mayninpi nishuta mañosokun? Chhayna kaqtinqa yaqapaschá mayninpi tapukunki: “¿Chhaynapunichu wawakuna kanku?”, nispa. ¿Wiñasqanman hinachu chhayna kasqan chinkapunqa icha yachachinaykichu controlakuyta?

Kay tiempopiqa manan yachachinkuchu kikinku controlakuyta. David Walsh doctormi nin: “Kay tiempoqa munasqanchisman hina kawsanapaqmi, kuraqkunapas wawakunapas uyarillankun ‘munasqanchisman hina kawsasun’ niqta”, nispa. Nillantaqmi: “Imayna kawsayta yachachiqkunapas, yachaqman tukuspa yachachiqkunapas ninkun ‘sonqoykiq nisqanman hina ruway’”, nispa. *

Huch’uyllaraq kashaqtinmi yachachina controlakuyta. Wawakunamanta yachaqkunan pruebata ruwarqanku tawa watayoq wawakunawan, sapankamanmi misk’ita qorqanku mikhunankupaq, ichaqa nirqankun “huk ratotawan suyakunkichis chayqa pacienciayoq kasqaykichismantan huk misk’itawan qosqaykichis” nispa. Yachaqkunaqa qhepamanmi repararqanku tawa watankupi kashaspa pacienciayoq kaqkunaqa 18 watayoq kaspanku sentimientonkupi aswan allin kasqankuta, hukkunawan aswan allinta kawsasqankuta, mana pacienciayoq kaqkunamanta aswan yachayniyoq kasqankutapas.

¿Imapin tarikunkuman mana controlakuyta yachachiqtiyki? Yachaqkunaqa ninkun: “Wawakunaq imaynata kawsasqanqa afectanmi cerebronta”, nispa. Dan Kindlon doctormi nin: “Sichus wawanchisman ima munasqankutapas qosunchis, sichus mana yachachisunchu suyakuyta, ima tentaciontapas atipayta chayqa kuraqña kaspapas wawa hinallan kanqaku”, nispa. *

Ejemploykiwan yachachiy. ¿Yachankichu controlakuyta? ¿Icha wawaykichu rikusunki pi rimashaqtinpas otaq hukkunapipas mana pacienciayoq kasqaykita? Dan Kindlon doctormi nin: “Ñoqanchis kikinchis controlakuq kaspan wawakunamanqa aswan allinta yachachinchis controlakuq kayta”, nispa (Bibliaq yachachikuynin: Romanos 12:9).

Yachachiy ima ruwasqanmantapas cosechanan kasqanta. Wawaykita yachachiy pacienciakuyqa allin kasqanta, mana pacienciayoq kaytaq mana allin kasqanta. Sichus phiñasqa kashan mana allinta tratasqankurayku chayqa kaykunatan tapuwaq: “¿Allinchu kanman vengakuy? ¿Imata ruwaymi aswan allin kanman?”, nispa. Yaqapaschá thak sientekunanpaq chunkakama yupachiwaq, otaq yachachiwaq perdonaq kayta (Bibliaq yachachikuynin: Gálatas 6:7).

Kallpachay. Controlakuyta atiqtinqa “kusa” niy. Kayta niy: “Manan facilchu controlakuyqa, ichaqa controlakuspaqa atiyniyoq kasqaykitan rikuchinki”, nispa. Biblian nin: “Thunisqa mana perqayoq llaqta hinan pay kikinta mana cuidakuy [otaq controlakuyta] yachaq runaqa”, nispa (Proverbios 25:28). Nillantaqmi: “Kallpasapamanta aswan allinqa mana usqhay phiñakuqmi”, nispa (Proverbios 16:32).

Ensayaychis. Wawaykita ensayachiy controlakuyta. Yachachiy imaynata reaccionaymi allinpas otaq mana allinpas kasqanta. Chaytaqa pukllaq hina yachachiy: utilizay muñecokunata, dibujokunata, hukkunatapas. Wawaykiqa entiendenanmi caracterninta controlayqa allinpuni kasqanta, phiñakuytaq ichaqa mana allinninpaq kasqanta (Bibliaq yachachikuynin: Proverbios 29:11).

Pacienciayoq kay. Biblian nin: “Loqhe-kayqa [otaq mana yuyayniyoq kayqa] waynaq sonqonpin saphichakun”, nispa (Proverbios 22:15). Wawaykiqa manan huk kutillapichu controlakuytaqa yachanqa. “Wawaykita allinta yachachiy” (Teach Your Children Well) nisqa libron nin: “Unaypin controlakuytaqa yachanku, wawakunaqa controlakuyta yachashaspankuñan urmanku, chaymantataq hukmanta yachanku”, nispa. Ichaqa chayqa allinninkupaqmi kanqa. Nillantaqmi: “Pacienciayoq wawakunaqa atinkun controlakuyta drogakuymanpas warmi qhari puñuymanpas mana urmanankupaq, mana yachaqkunan ichaqa 12 watankupi 14 watankupi hina chaykunaman urmanku”, nispa.