Fondo Mundial para la Naturaleza nisqanman hina, 1997 watamanta 2011 watakaman Gran Mekong nisqa ladopi mana reqsisqa plantakunata animalkunata ima tarirqanku. Gran Mekong nisqa ladopin tarikun Camboya, Laos, Myanmar, Tailandia, Vietnam, Yunnan (China) nacionkuna. 2011 watapin tarirqanku 82 plantakunata, 44 animalkunatawan, chay tarisqankupitaq kasharqan suchuq animalkuna (Trimeresurus rubeus nisqa sutiyoq puka ñawi mach’aqway), challwakuna, huk animalkunapas.

Askha nacionkunapin runakuna kikin runamasinkuta vendeshanku, chaytan willarqan huk periódico. Chay runakunan astawanqa wakchakunata, mana llank’anayoqkunata, huk razamanta kaqkunata vendenku, ¿imapaq? Prostituta hina llank’anankupaq, sasa llank’anakunapi kanankupaq, cuerponpa partenkunata vendenankupaq ima.

Estudiosokunaq nisqanman hinaqa televisionta nishuta qhawaq wawakuna otaq wayna-sipaskunaqa “wiñayta tukuspan manaña runakunawan huñukuyta munankuñachu”. Academia Americana de Pediatría nisqanman hinaqa “wawakunaqa 1 otaq 2 horallatan televisionpi allin programata qhawananku”, chay estudiosokunapas kaqllatataqmi ninku.

Yaqa lliw llaqtachakunan lamar-qocha patapi otaq mayu patakunapi kashan, chaymi unuqa wasinkumanraq haykun, hallp’atapas unun mikhupushan. Hinaspapas inti nishuta q’oñirisqanraykun mana ratollachu chhullunkukuna ruwakun, chaymi wasikunataqa manaña imapas hark’anñachu hatun wayrakunamanta.

Runakunaqa askha qolqetan gastanku wayrata mana qhellichaspalla electricidad nisqata ruwanankupaq, chaymi mayninpiqa intita otaq wayrata utilizanku. Chaywanpas “20 watakuna ñawpaqpi hinan kaqllata wayrata qhellichashanku”, chaytan nirqan Agencia Internacional de Energía nisqamanta Maria van der Hoeven directora.