1, 2. ¿Imata tapukunayki pantasqa religionmanta lloqsipusqayki qhepaman, ima rayku chay tapukusqayki allinpuni kanman?

SICHUS yacharuwaq pipas pakallapi ukyanayki unuman veneno hich’ayusqanta chayri, ¿imata ruwawaq? Usqhayllachá ch’uya unuta maskhawaq ukyanaykipaq, chaywanpas tapukuwaqraqchá: “¿Envenenasqachu kashani?” nispa.

² Chay hinallataqmi pantasqa religionwanpas. Biblia willan pantasqa yachachikuykunawan qhelli ruwaykunapiwan chaqrusqa kasqanta (2 Corintios 6:17). Chay rayku lloqsipuna “Hatun Babilonia” nisqamanta, chayqa teqsimuyuntinpi pantasqa religionkunawanmi tupan (Apocalipsis 18:2, 4). ¿Ñachu lloqsipunkiña? Chhayna kaqtinqa allinmi chay ruwasqayki. Ichaqa manan pantasqa religionta saqepuyllachu nitaq carta de renuncia nisqata apachiyllachu. Kaytawanmi tapukunayki: “¿Pantasqa religionpa yachachikuyninman hinaraqchu kawsashani?” nispa. Wakin yachachikuyninmanta yacharisun.

3. a) Willay, ¿ima ninmi Biblia idolokunamanta, ima rayku sasa wakin runakunapaq idolokunamanta Diospa kamachisqanta kasukuy? b) Sichus wasiykipi idolokunata hap’ishankiraq chayqa, ¿imatan ruwanayki?

³ Wakin runakunaqa unaymantañan idolokunata wasinkupi  hap’inku. ¿Qanri hap’ishankichu wasiykipi idolokunata? Chhayna kaqtinqa, allintapaschá rikunki idolokunaq yanapayninwan Dios yupaychayta. Munakunkipaschá chay idolokunata. Imaynaña kaqtinpas munasqanman hinan Diostaqa yupaychananchis; Diosqa manan munanchu idolokuna yupaychananchista nitaq chaykuna hap’inanchistapas, chaytan Biblia yachachin (leey Éxodo 20:4, 5; Salmo 115:4-8; Isaías 42:8; 1 Juan 5:21). Chay rayku cheqaq yupaychayman k’askakunaykipaqqa pantasqa yupaychaywan tupaq idolokunata p’akipunayki otaq ruphachipunayki. Jehová Dios hinan chaykunataqa ‘cheqnikunayki’ (Deuteronomio 27:15).

4. a) ¿Ima rayku wañupuqkunata yupaychay yanqapaq kanman? b) ¿Ima rayku Jehová Dios ñawpa Israel llaqtanta hark’aran layqakuykuna ruwanankumanta?

⁴ Wañupuqkuna yupaychaypas pantasqa religionkunamantan hamun. Manaraq Bibliamanta yachashaspa wakin runakuna yuyaykuranku wañupuqkunaq espiritun kawsashallasqanpi, kawsaq runakunata yanapananpi ñak’arichinankupipas. Wakinqa misachinkun, velakunata rawrachinku,  t’ikakunata apanku, otaq paykunamanta mañakunku. Qanpas chaytapaschá ruwaranki yanapanasuykipaq otaq mana ñak’arichinasuykipaq. Wañupuqkunaqa manañan maypipas kawsankuchu, 6 capitulopi yachasqayki hina. Paykunawan rimayta munayqa yanqapaqmi kanman. Wañupuqmanta ima willakuyña kaqtinpas supaykunamantan hamun. Chay raykun Jehová Dios ñawpa Israel llaqtanta hark’aran wañupuqkunawan rimanankumanta layqakuykuna ruwaykunamantapas (leey Deuteronomio 18:10-12).

5. Idolokunata wañupuqkunatapas yupaychashankiraq chayqa, ¿imata ruwanayki?

⁵ Sichus religionniykipi yupaychanku idolokunata wañupuqkunatapas chayqa, ¿imata ruwanayki? Chay ruwaykunamanta Bibliapi willaq textokunata allinta t’aqwiy Diospa yuyaykusqanta yachanaykipaq. Jehová Diosmanta sapa p’unchay mañakuy; cheqaq yupaychayman k’askakuy munasqaykita willay, mañakuytaq paypa yuyaykusqanta hina yuyaykunaykipaq (Isaías 55:9).

6, 7. a) Willay, ¿ima rayku Navidadta festejanku, ñawpaq cristianokuna festejarankuchu? b) Jesuspa tiemponpi, ¿imawanmi tuparan cumpleaño fiestakuna?

⁶ Pantasqa religionpa fiestankunata ruwasunman chayqa cheqaq yupaychayninchismi qhellichakunman. Yachasun Navidad fiestamanta. Ninkun, chay fiestapiqa Jesuspa nacesqanta yuyarikun nispa, yaqa llapa religionkuna cristiano sutiwan sutichakuqkunataq chay fiestata ruwanku. Ichaqa manas Jesuspa tiemponpi qatikuqninkunaqa chay fiestata ruwasqakuchu. Los orígenes sagrados de las cosas profundas nisqa libron nin: “Cristoq nacesqanmanta iskay pachak wata qhepamanqa manan pipas yacharanchu nitaqmi interesakurankuchu Jesuspa hayk’aq nacesqanpi”, nispa.

⁷ Jesuspa qatikuqninkuna yachankumanña karan Jesuspa hayk’aq nacesqanta chaypas, manan nacesqan p’unchayta  festejankumanchu karan. ¿Ima rayku? Ñawpaq cristianokunaqa “yacharankun chay fiestakuna [...] pantasqa religionkunamanta paqarisqanta” (Las cosas nuestras de cada día). Biblian ichaqa willan Jehová Diosta mana yupaychaq iskay kamachikuqkunaq cumpleañonmanta (Génesis 40:20; Marcos 6:21). Chay fiestakunataqa ruwaranku pantasqa dioskunata yupaychanankupaqwanmi. Romanokunan 24 de mayo p’unchayta Diana diosaq nacesqanta festejaranku, paqaristintaq Apolo nisqa Inti diospa nacesqanta. Arí, ñawpaq cristianokunaqa manan cumpleañokunata festejarankuchu, aswanmi chay fiestaqa pantasqa dioskuna yupaychaywan tuparan.

8. Willay imaynapin cumpleañokuna tupan creenciakunawan.

⁸ Hinaspapas ñawpaq cristianokunaqa yacharankupaschá cumpleañokuna creenciakunawan tupasqanta. Ñawpa tiempopi griegokuna romanokunapas creeranku nacesqanku p’unchaypi huk pakaykuq espíritu qayllankupi kasqanta, wañupunankama chay espíritu pakaykusqanpipas. “Chay espiritun reqsinakuran pakaykusqan runaq nacesqan p’unchayllapitaq naceq dioswan.” (The Lore of Birthdays [La tradición de los cumpleaños].) Jehová Diosqa manapunin munanmanchu Jesuspa nacesqan p’unchayta chay creenciakunawan tupachinata (Isaías 65:11, 12). Chhaynaqa, ¿ima raykun askha runakuna Navidadta festejanku?

9. ¿Ima raykun 25 de diciembre p’unchayta akllaranku Jesuspa nacesqanta yuyarinankupaq?

⁹ Jesuspa nacesqan pachak-pachak watakuna qhepatan 25 de diciembre p’unchayta akllakuran Jesuspa nacesqanta yuyarinapaq. Ichaqa manan diciembre killapichu Jesús naceran, * aswanmi octubre killapi hina. Chhaynari, ¿ima raykutaq chay p’unchayta akllaranku? Cristianon kayku niq runakunapaschá “pantasqa religionpa fiestankunata  cristiana fiestakunaman tukuchiyta munaranku. [...] Roma llaqtapi runakunaqa 25 de diciembre p’unchaytan [...] ‘Intiq’ nacesqanta festejaranku” (Enciclopedia de la Religión Católica). Chiri tiempopi Inti mana nishutachu q’oñiriqtinmi pantasqa dioskunata yupaychaqkuna fiestakunata ruwaqku, Inti kutimuspa astawan k’ancharispa q’oñirinanpaq. Paykunapaqqa 25 de diciembre p’unchaypin Inti kutimuyta qallariran. Umalliq religiosokuna pantasqa dioskuna yupaychaqkunata cristianoman tukuchiyta munaspa chay fiestakunata “cristiana” nisqa fiestakunaman tukuchiranku. *

10. ¿Ima rayku ñawpa tiempopi wakin runakuna mana Navidadta festejarankuchu?

¹⁰ Unaymantañan yachakuran Navidad fiesta pantasqa religionkunapi paqarisqanta. Bibliaq mana yachachisqan raykun, waranqa soqta pachak watakunapi Inglaterra suyupi norteamerica nisqa wakin llaqtankunapipas kamachiranku chay fiestata mana ruwanankupaq. Navidad p’unchaypi llank’ananman mana riqqa multasqan karan. Ichaqa chay qhepallamanmi ñawpa costumbrekunata huk fiestakunatawan ruwayta qallariranku. Wakmantan Navidad fiesta hatun fiestaman tukupuran, chhaynan kashan kunankamapas askha suyukunapi. Diospa sonqonta kusichiyta munaqkunan ichaqa yachanku chay fiestakuna pantasqa religionpi  paqarisqanta, chay rayku mana Navidadta festejankuchu nitaq pantasqa religionmanta paqarimuq fiestakunatapas. *

11. Willay ima rayku wakin runakuna fiestakunata ruwanku, imataqmi aswan importante ñoqanchispaq kanan.

¹¹ Wakin runakunaqa yachankun Navidadpas huk fiestakunapas pantasqa religionmanta paqarimusqanta, chaywanpas festejashallankun. Ninkun, imaynaña kaqtinpas manan pipas pantasqa yupaychaywanñachu tupachinku, hinaspapas familiakunan chay fiestakunapi hukllachakun, nispa. ¿Chhaynatachu qanpas yuyaykunki? Chhaynaqa manan pantasqa religionchu hark’ashasunki aswanmi familiaykita munakusqayki hark’ashasunkiman cheqaq yupaychayman k’askakunaykita. Familiata Kamaq Jehová Diosqa munanpunin familiaykiwan allin kawsanaykita (Efesios 3:14, 15, NM). Ichaqa huk ruwaykunapin familiaykiwan kusikuyta tariwaq Diostapas kusichiwaq. Apóstol Pablo niran: ‘Señorpa sonqonta kusichiq kaqta ruwaymi’ aswan importante, nispa (Efesios 5:10).

12. ¿Ima rikch’anachiymi rikuchin pantasqa religionkunamanta paqarimuq costumbrekunamanta fiestakunamantapas karunchakunanchista?

¹² Ninkipaschá, kunan fiestakunaqa manan ñawpaqpi fiestakuna hinachu. ¿Allinchu kanman maymanta paqarimusqanta yachay? Riki. Asnaq putun unupi misk’ita tarispa, ¿ch’onqawaqchu? Manapunichá; qhellin kashan. Chay misk’i hinan chay fiestakunapas, sumaqpaschá ñawinchispaqqa ichaqa pantasqa religionkunamantan paqarimun. Sichus cheqaq yupaychayman k’askakuyta munanchis chayqa profeta Isaías hinan yuyaykunanchis. Diosta tukuy sonqowan yupaychaqkunatan niran: “¡Ama [ima] qhellitapas llamiychischu!” nispa (Isaías 52:11).

13. ¿Ima sasachakuykunapin tarikuwaq fiestakuna mana ruwaysikusqaykimanta?

¹³ Sasapaschá kanqa chay fiestakunata saqenaykipaq. ¿Imatan ruwawaq wakin fiestakunaman mana risqaykimanta llank’aqmasiykikuna phiñakuqtin? ¿Chaskiwaqchu Navidadpi regalota qosuqtiykiku? ¿Imatan ruwawaq qosayki otaq warmiyki mana iñiqmasiyki kaqtin? ¿Imaynatan wawaykikunatapas yanapawaq chay fiestakunata mana munapayanankupaq?

14, 15. ¿Imatan ruwawaq ima fiestapas chayamuqtin pipas felicitasuqtiyki otaq regalota qosuqtiykikupas?

¹⁴ Allin yuyayniyoqmi kana ima ruwananchistapas yachanapaq. Ima fiestapas chayamusqanmanta pipas felicitasunkiman chayqa, gracias nispallan kutichiwaq. Ichaqa sapa kutin tupanki chay runawan otaq llank’aqmasiykipas kanman chayqa, astawanpaschá willariwaq. Imaynaña kaqtinpas sumaqllata rimapayay. Biblian yuyaychan: “Rimakuyniykichisqa ancha sumaqpuni kachun, kachiwan kachichasqa hina, ahinapin yachankichis imaynatachus sapankamanpas allinta kutichinaykichista”, nispa (Colosenses 4:6). Iñisqaykimanta sumaqllata willariy ama pitapas phiñachispa. Sut’ita willariy regalo qoypas huñunakuypas mana huchachu kasqanta, chaykuna ruwanapaq huk p’unchaykuna akllarisqaykitapas.

¹⁵ ¿Imata ruwawaq regalota qosuqtiykiku? Chaskinaykipaqqa reparanaykin ima rayku chay regalota qoshasunki. Nisunkimanpaschá: “Yachanin kay fiesta mana ruwasqaykita, kaytan ichaqa qoyta munayki”, nispa. Sichus chay regalo chaskiyta qhawarinki chay fiestapi mana chaqrukuyta hinachu chayqa, chaskiwaqpaschá. Sichus chay runa mana yachanchu imakunapi iñisqaykita chayqa, willawaqmi chay fiesta mana ruwasqaykita. Chaywanmi yachanman regalo qosqasuykimanta mana huk regalowan kutichisqaykita.  Hukkunataqmi ichaqa regalota qosunkikuman iñiyniykipi urmachinasuykipaq otaq regalo rayku Diospa kamachikuyninkunata mana kasukusqaykita rikuchinankupaq. Chhayna kaqtinqa manan chaskinaykichu.

16. Familiayki fiestakunata ruwaqtin, ¿imatan allin yuyaywan ruwawaq?

¹⁶ ¿Imatan ruwawaq familiayki mana iñiqmasiyki kaqtin? Chhayna kaqtinpas sumaqllata rimarinayki allin yuyaywantaq imatapas ruwanayki. Manan phiñakunaykichu sapanka costumbrenkunamanta fiesta ruwasqankumantapas. Respetay yuyaykusqankuta yuyaykusqaykitapas respetanankupaq (leey Mateo 7:12). Ichaqa ama imatapas ruwaychu fiestankupi chaqrukunaykipaq hinaqa. Ichaqa manapaschá chay p’unchaypi llapa ruwaykunachu fiestapi chaqrukunapaq hina kanman, chaytapas allin yuyaywan reparay. Concienciayki allin kananpaq hinan imatapas ruwanayki (leey 1 Timoteo 1:18, 19).

17. ¿Imatan ruwanayki hukkunaq fiesta ruwasqanta wawaykikuna mana munapayananpaq?

¹⁷ ¿Imatan ruwanayki Bibliaq contranpi fiestakunata wawaykikuna mana munapayananpaq? Watantinpi imachus ruwasqaykimantan kanqa. Wakin tayta-mamakunaqa huk p’unchaykunapin wawankuman regalokunata qonku. Aswan hatun regaloqa wawakunawan kanapaq tiempo t’aqaymi munakuypiwan.

18. ¿Imaynatan huñunakuykuna yanapasunkiman cheqaq yupaychayman k’askakunaykipaq?

¹⁸ Diosta kusichinaykipaqqa pantasqa yupaychayta saqepunayki, cheqaq yupaychaymantaq k’askakunayki. ¿Imaynatan chayta ruwawaq? Biblia nin: “Hukkuna hukkunawan kallpachanakusunchis aswanta munanakunanchispaq, allin ruwaykunatapas ruwananchispaq. Ama  huñunakuyninchista saqesunchu, imaynan wakinkuna saqenku hinataqa, aswanpas astawanraq kallpachanakusun, Señorpa kutimunan p’unchay qayllaykamushasqanta yachashaspanchisqa”, nispa (Hebreos 10:24, 25). Huñunakuykunaqa kusichiwanchismi, chaypin Jehová Diosta yupaychanchis munasqanman hina (Salmo 22:22; 122:1). Chay huñunakuykunapin iñiqmasinchiskunawan ‘iñiyninchispi kallpachanakunchis’ (Romanos 1:12).

19. ¿Ima rayku Bibliapi yachasqaykimanta hukkunaman willanayki?

¹⁹ Chaymantapas cheqaq yupaychayman k’askakunaykipaqqa Jehová Diospa testigonkunawan Bibliamanta yachasqaykitan hukkunaman willanayki. Kay pachapi imaymana millaykuna kasqanwanmi askha runakuna llakisqa khuyay kashanku. Reqsinkipaschá chhaynapi tarikuq runakunata. ¿Manachu paykunaman willawaq hamuq tiempopaq sumaq suyakuymanta? Bibliapi sumaq yachasqaykimanta rimashallay, amataq huñunakuykunata saqeychu. Chayta ruwanki chayqa pisi-pisimantan pantasqa religionpa costumbrenkunata saqepunki. Arí, cheqaq yupaychayman k’askakunki chayqa kusisqan kanki, askha saminchaykunatataqmi chaskinkipas (Malaquías 3:10).