1-3. a) ¿Maypin Esteban kasharqan? ¿Imaynan kasharqan? b) ¿Imakunamantan kaypi yachasun?

 ESTEBANMI Jatun Juntaq ñaupanpi kasharqan. Chay wasiqa yaqachus jina Jerusalén templo qayllallapi kashanman karqan, chaypin kasharqanku 71 juezkuna, paykunaqa liston kasharqanku Estebanta juzganankupaq. Llapa chay t’aqa runakunaqa munayniyoq atiyniyoqmi karqanku. Estebantaqa manan khuyapayaqkuchu, aswanpas cheqnikuqkun. Paykunatan uma sacerdote Caifasqa wajachimurqan. Chay uma sacerdoten Jesusta wañuchinankupaqpas sentenciata qorqan. ¿Imaynan chaypi Esteban kashanman karqan? ¿Manchasqachu kashanman karqan?

² Estebanqa manan manchasqachu kasharqan. Paypa uyanqa “juj angelpa uyan” jinan kasharqan (Hech. 6:15). Imaynan Jehová Diospa angelninkunaqa mana manchakuspa thaj sonqo imamantapas willanku, chhaynan Estebanqa kasharqan. Payqa mana imata manchakuspan thaj, tranquilo chaypi sayasharqan. Chaytaqa chay cheqnikuqnin runakunapas allintan repararqanku. Ichaqa, ¿imaynapitaq Estebanri chhayna kasharqan?

³ Chaytan kunan kaypi allinta yachasunchis. Ñaupaqtaqa imaynapichus Esteban chayman chayarqan chaytan yachasunchis, yachallasuntaqmi imaynatas imapichus iñisqanmanta mana manchakuspa rimarqan chaytapas; jinallataq imaynatas noqanchispas pay jina kasunman chayta.

4, 5. a) ¿Imaraykun nisunman “Estebanqa allin iñiqmi karqan” nispa? b) ¿Imayna runan Esteban karqan?

⁴ Pisqa yachachikuypi yachamusqanchis jina, Estebanqa allin iñiyniyoq runan karqan. Chaypi yachamusqanchis jina, paymi qanchis ajllasqa hermanokunamanta jujnin karqan, paykunatan churarqanku apostolkunata yanapanankupaq. Estebanqa humilde sonqo runan karqan, manapunin payqa imawanpas jatunchakuqchu ni alabakuqchu. Hechos 6:8 nisqan jina, paypas wakin apostolkuna jinan “jatun milagrokunata señalkunata  ima” ruwaq kasqa. Chaymantapas Diospa sumaq qhawarisqanmi karqan, atiyninta iman chaskirqan, ¿imaynatan payta chay yanaparqan?

⁵ Payqa sumaq sonqo, llamp’u sonqo runan karqan, mana iskayaspan Diosmantaqa rimaq, chhaynapin wakin uyariqnin runakunaqa Diospi iñipurqanku. Diospa espiritunwanña junt’a kasharqan chaypas, manan chaywanchu payqa alabakuq, aswanmi payqa llapa ima ruway atisqanmantapas Jehová Diosta jatunchaq. Chaymantapas runakunata yanapaypin payqa ocupasqa kasharqan, chaychá cheqnikuqnin runakunapas paytaqa manchakuqku.

6-8. a) ¿Imakunamantan Estebanta tumparqanku? ¿Imaraykun chaykunamanta tumparqanku? b) ¿Imakunapi tarikuqtinchismi yanapawasunman Estebanpa ejemplon?

⁶ Askha runakunan Estebanwanqa rimarqanku, ichaqa manan atipayta atirqankuchu yachaywan espirituq yanapayninwan ima rimasqanrayku. a Mana atipayta atispankun chay runakunaqa pakallapi juj runakunata kallpacharqanku Estebanta yanqamanta tumpanankupaq. Chaymantapas “llaqta runakunata, umalliq runakunata, kamachikuy simi yachachiqkunata iman ch’aqwachirqanku”, chhaynapi Estebanta Jatun Juntaq ñaupanman apanankupaq (Hech. 6:9-12). Chay runakunaq nisqanman jinaqa Estebanqa Dios contra Moisés contra imas millayta rimashanman karqan.

⁷ ¿Imaraykun Estebanta tumpankuman karqan Dios contra millayta rimaqmanta? Paykunaq nisqankuman jinaqa Jerusalenpi templo contras rimashanman karqan, “templo contra” rimaspaqa Dios contras rimashanman karqan (Hech. 6:13). Chaymantapas, ¿imaraykun tumpankuman karqan Moisés contra millayta rimaqmanta? Chay runakunaq nisqanman jinaqa, Estebanqa kamachikuy simi contras rimashanman karqan. Chaymantapas Moisespa chaskisqan costumbrekunatas cambiayta munashanman karqan. Chaykunaqa jatun juchan paykunapaqqa karqan. Chay tiempopi judío runakunaqa anchatan respetaqku templota, kamachikuy simipi llapa ima nisqantapas; respetaqkun chay kamachikuyman yapasqanku costumbrekunatapas. Chayraykun Estebantaqa mana allin runata jina rikusharqanku, wañuchisqa kananpaq jinan qhawarisharqanku.

⁸ Kay tiempopipas chayqa pasashanmi, religionkunapi wakin umallikunan imaymanata ruwanku Diosta serviqkuna cheqnisqa kanankupaq. Autoridadkunata iman tanqanku qatikachasqa jark’asqa ima kananchispaq.  ¿Imatan ruwasunman chhaynapi tarikuspa, yanqa tumpasqa kaspapas? Esteban jinan kananchis, pay jinan imatapas ruwananchis.

9, 10. ¿Imaynatan wakin runakuna Estebanpa rimasqanta qhawarirqanku?

⁹ Qallariypi yachamusqanchis jina, Estebanqa mana manchakuspan thaj chaypi sayasharqan. Imaymanataña pay contra rimasharqanku chaypas, angelpa uyan jinan uyanqa kasharqan. Chayllamanmi Caifasqa payta tapurqan: “¿Cheqaqchu chay nisqanku?”, nispa (Hech. 7:1). Kunanqa Estebanñataqmi rimanan kasharqan, payqa allinta piensaykuspan rimarqan.

¹⁰ Wakin yachaysapa runakunan Estebanpa rimasqanta mana allinpaq qhawarirqanku, unaytaña rimarqan chaypas manan defiendekurqanchu nispan nirqanku. ¿Razonwanchu chhaynata nisharqanku? Manan. Estebanqa allintan rikuchirqan allin willakuykunata willananpaq listo kashasqanta (1 Ped. 3:15). Yachamusqanchis jina, Estebantaqa Dios contra millayta rimaqmantan tumpasharqanku. Chaymantapas Moisés contra millayta rimaqmantan tumpashallarqankutaq. Chay tumpasqanku cheqaqchus manachus chayta sut’inchananpaqmi payqa ñaupa tiempo Israel runakunamanta rimarqan. Kinsa t’aqapin paykunamanta rimarqan, imakunachus pasarqan chaytan allinta explicarqan. Chaykunata kunan qhawarisun.

11, 12. a) ¿Imatan Esteban rikuchisharqan Abrahanmanta rimaspa? b) ¿Imaraykun Esteban Josemanta rimarqan?

¹¹ Ñaupa tiempopi Dios serviqkunamanta (Hech. 7:1-16). Estebanqa rimayta qallarishaspaqa Abrahanmantan rimarqan. Abrahanqa judío runakunapaqqa allin respetasqan karqan, paytaqa allin ejemplota jinan rikurqanku. Paymanta rimaspan Estebanqa chay judío runakunaq imachus piensasqankuman jinan rimasharqan. Allintan reparachirqan imaynas qhapaq atiyniyoq Dios payta rimapayarqan chayta. Arí, Mesopotamia ladopi kashaqtinmi Abrahantaqa Dios rimapayarqan (Hech. 7:2). Chaymantataq prometesqa jallp’api forastero jina tiyarqan. Abrahanpa tiemponpiqa manataq karqanchu Moisespa chaskisqan kamachikuy simipas ni templopas chayqa, ¿chaykunallawanpunichu Jehová Diosta servina kanman karqan? Chayta reparanankutan Estebanqa munasharqan.

¹² Estebanqa Abrahanmanta jamuq Josemantan rimallarqantaq, paytapas anchatan respetaqku uyariqnin runakunaqa. Estebanqa allintan yuyarichirqan imaynas Joseta vendeqkunaqa wayqenkunallataq karqanku chayta. Arí, Israel llaqtata paqarichiq runakunan paytaqa esclavota jina venderqanku. Chaywanpas Josewanmi Jehová Diosqa Israel runakunata yarqaymanta librarqan. Estebanqa allintachá repararqan imaynas Jacobpa churin Joseqa, Diospa churin Jesuswan yaqa igual ruwayta  ruwarqanku chayta. Ichaqa manan chaytaqa nirqanchu uyariqnin runakunamanqa, payqa astawanraqmi rimayta munasharqan.

13. a) ¿Imaynatan Estebanta yanaparqan Moisesmanta rimasqan? b) ¿Imatan chay rimasqanwan runakunaman allinta reparachirqan?

¹³ Moisespa tiemponmanta (Hech. 7:17-43). Estebanqa unaytan rimarqan Moisesmantaqa, chay ruwasqanqa allinmi karqan, ¿imarayku? Jatun Juntapi wakin runakunaqa Saduceo runakunan karqanku. Paykunaqa Moisespa qelqasqan qelqakunallapin creeqku. Chaymantapas ñaupaqpi yachamusqanchis jina, Estebantaqa Moisés contra mana allin rimaqmantan tumpasharqanku. Chayraykun Moisesmanta unayta rimasqanqa allinpuni karqan, chhaynapin rikuchisharqan Moisestapas kamachikuy simitapas respetasqanta (Hech. 7:38). Chaymantapas allintan reparachirqan imaynas Israel runakunaqa Moisestapas cheqnikurqanku chayta. Tawa chunka watanpi kashaspa Israel runakunata librayta munashaqtinmi paykunaqa mana munarqankuchu. Tawa chunka wata qhepamanpas Moisés Israel runakunata pusashaqtinqa manan payta kasukuyta munarqankuchu. b Chaykunata rimaspan Estebanqa allinta reparachisharqan imaynas Israel runakunaqa Jehová Diospa churasqan umalliqkunata cheqnikurqanku chayta.

14. ¿Estebanpa imakuna rimasqanmi Moiseswan imachus pasasqanman jina kasharqan?

¹⁴ Moisesqa ñaupaqmantapachan willarqan imaynas pay jina juj profeta jamunan karqan chayta. Chaytapas Estebanqa yuyarichirqanmi uyariqnin runakunaman. ¿Pin chay profeta kanman karqan? ¿Imayna chaskisqan kanman karqan? Chaytaqa rimayta tukushaspañan Estebanqa willarqan. Chaymantapas Estebanqa imaynas Jehová Diosqa Moisesta raurashaq sach’a ukhumanta rimapayarqan, chaytan uyariqnin runakunaman yuyarichirqan. Chayta willaspan rikuchisharqan imaynas may partepipas Diostaqa yupaychakullanman chayta. Chhaynaqa, ¿Jerusalenpi kaq templollapichu Jehová Diosta adorakunan karqan? Chaymanta qatiqninpi yachasun.

15, 16. a) ¿Imaraykun yupaychana karpamanta Estebanpa rimasqan allinpuni karqan? b) ¿Imanirqanmi Esteban Salomonpa ruwasqan templomanta rimashaspa?

 ¹⁵ Yupaychana karpaq jinallataq temploq ruwakusqan tiempomanta (Hech. 7:44-50). Estebanmi Jatun Juntapi runakunata yuyarichirqan manaraq templo kashaqtin Jehová Dios Moisesta yupaychana karpata ruwananpaq kamachisqanta, chaypi payta yupaychanankupaq. Moisés kikinmi chaypi Jehová Diosta yupaycharqan. Chhaynaqa, ¿pipas ninmanchu karqan “yupaychana karpaqa templomanta pisin karqan” nispa?

¹⁶ Chay qhepamanmi Estebanqa willarqan Salomón Jerusalenpi juj jatun templota ruwasqanmanta. Chaypi Salomón Diosmanta mañakusqantan Estebanpas nillarqantaq: “Ancha jatun Diosmi ichaqa mana runakunaq ruwasqan wasipichu tiyan”, nispa (Hech. 7:48; 2 Cró. 6:18). Arí, Jehová Diosqa munaynin ruwakunanpaqmi templota ruwachirqan, ichaqa manan templo kallaqtinchu munayninqa junt’akunqa. Chhaynaqa, ¿allintachu pipas nishanman “Diosta servinapaqqa runaq ruwasqan juj templopin paytaqa yupaychana” nispa? Manan. Estebanqa profeta Isaiaspa imachus qelqasqanta willaspan rimayta tukurqan. Paymi nirqan: “Jehová Diosmi nin: Janaq pachaqa tronoymi, kay jallp’a pachataq chaki sarunay. ¿Imayna wasitataq noqapaqri ruwapuwankichisman? ¿Maypin noqaq samanay kashan? ¿Manachu tukuy kaykunataqa makiy ruwarqan?”, nispa (Hech. 7:49, 50; Isa. 66:1, 2).

17. a) ¿Imaynatan Esteban sut’iman orqorqan uyariqninkunaq mana allin ruwasqanta? b) ¿Imaynatan sut’incharqan imakunamantachus tumpasqanku yanqa kasqanta?

¹⁷ ¿Imatan kaykama yachamurqanchis Estebanpa imachus rimasqanmanta? Payqa munayllatan sut’iman orqorqan uyariqnin runakunaq mana allin ruwasqankuta. Allintan rikuchirqan imaynas Jehová Diosqa mana qaqa jinachu sayashan chayta, imaynas payqa mana juj ruwayllamanchu jap’ipakun chayta. Aswanmi Jehová Diosqa munaynin ruwakunanpaqqa mayninpiqa imaymanakunata cambian. Templollaman kamachikuy simillaman jap’ipakuqkunaqa ñausapas kashankuman jinan kasharqanku. ¿Imarayku? Manan allintachu reparasharqanku imapaqsi chay templo karqan chayta, imapaqsi kamachikuy simi qelqakurqan chaytapas. Estebanqa “¿imaynatan kamachikuy simitapas templotapas respetasunman? ¿Manachu chaytaqa ruwasunman Jehová Diosta kasukuspanchis?” nispapas nishanman jinan karqan. Kaykama yachamusqanchis jina Estebanqa tukuy imatan ruwarqan Jehová Diosta kasukunanpaq.

18. ¿Imakunapin noqanchispas Esteban jina kasunman?

¹⁸ ¿Imatan Estebanmanta yachasunman? Imaymanatan paymantaqa yachasunman. Ñaupaq kaq kashan: Payqa allintan Diospa simin qelqata reqsirqan. Noqanchispas tukuy atisqanchistan kallpachakunanchis Diospa siminta allinta reqsinanchispaq, chhaynapin noqanchismanta ninqaku: “Diospa siminta allin yachachiqmi”, nispa (2 Tim. 2:15). Iskay kaqtaq kashan: Estebanqa respetowanmi, llamp’u sonqowanmi rimaq.  Uyariqnin runakuna sinchi millayña karqanku chaypas, unaytan payqa rimarqan imakunapichus acuerdopi kasharqanku chaymanta, imakunatachus chay runakuna allinpaq qhawariqku chaymantawan. Chaymantapas, nimusqanchis jina, respetowanmi paykunataqa rimapayarqan, “taytakuna” nispa (Hech. 7:2). Pay jinan noqanchispas “llamp’u sonqowan ancha respetowan ima” runamasinchistaqa rimapayananchis (1 Ped. 3:15).

19. ¿Imatan Esteban mana manchakuspa nirqan?

¹⁹ Yaqapaschá mayninqa pitapas mana ofiendeyta munaspa Bibliaq imachus nisqanta mana willayta munasunmanchu. Yaqapaschá Jehová Diospa willachisqan juiciotapas llamp’uyachiyta munasunman. Ichaqa manan chaytaqa ruwananchischu. Chaypin Estebanqa noqanchispaq allin ejemplo kallarqantaq. Payqa yaqapaschá repararqan imachus willasqanwan chay juezkunaq piensayninkuta mana cambiasqanta. Chayraykun payqa Diospa espiritunpa kallpachasqan kaspa sut’ita nirqan imaynachus kasqankuta. Mana manchakuspan nirqan ñaupa taytanku jina kasqankuta. Chay ñaupa Israel runakunaqa cheqnikurqankun Moisesta, Joseta, jinallataq profetakunatapas (Hech. 7:51-53). Chay Jatun Juntapi kaqkunan Jesustapas wañuchirqanku. Jesuspa jamunantaqa Moisespas juj profetakunapas willarqankuñan. Chhaynaqa, chay runakunaqa kamachikuy simiq contranpin ruwasharqanku.

20, 21. a) ¿Ima nirqankun Jatun Juntapi runakuna Esteban rimayta tukuqtin? b) ¿Imaynatan Jehová Dios kallpacharqan Estebanta?

²⁰ Chay runakunaqa manan Estebanpa imachus nisqanmantaqa imaniytapas atirqankuchu, jinan sinchita phiñakurqanku, k’utupakurqankuraqmi. Manan p’enqarikuypas paykunapiqa karqanñachu. Estebanqa allintachá reparakurqan imapichus tarikunan kasharqan chayta. “Kunanqa Señor Jesusta jinachá mana khuyapayaspa wañuchiwanqaku” nisharqanchá.

²¹ Estebanqa kallpachaytan chaskirqan Jehová Dios juj rijuriyta rikuchisqanwan. Diospa lliflli kaynintan rikurqan, Jesustataq paña ladonpi sayashaqta rikurqan. Chaypi umalliqkunaqa manan munarqankuchu Estebanpa chaykuna willasqanta uyariyta, aswanmi ninrinkuta tapakurqanku. ¿Imarayku? Yachasqanchis jina Jesusmi chay runakunataqa nirqan ajllasqa Mesías kasqanta, Taytanpa paña ladonpi sayaykunan kasqantapas (Mar. 14:62). Chhaynaqa, Estebanpa imachus rikusqanqa Jesuspa willasqan cheqaq kasqantan rikuchisharqan. Chay runakunan ajllasqa Mesiastaqa wañuchirqanku. Chhaynatan Estebantapas aparqanku rumiwan ch’aqespa wañuchinankupaq. c

22, 23. a) ¿Imaynapin Estebanpa wañusqan karqan Jesuspa wañusqan jina? b) ¿Imaraykun noqanchispas Esteban jina tukuy sonqo Diospi confiananchis?

 ²² Estebanpa wañusqanqa Señor Jesuspa wañusqan jinan karqan, ¿imaynapi? Payqa Jesús jinan thaj wañurqan, Jehová Diospin tukuy sonqo confiarqan, wañuchiqnin runakuna perdonasqa kanankupaqtaq mañakurqan. Tukupay rimasqankunapin nirqan: “Señor Jesús, kausayniyta chaskiykuway”, nispa. Yaqapaschá Estebanqa rikusharqanraq Jesusta Taytanpa ladonpi sayashaqta, chaypaschá chhaynata nirqan. Payqa allintan yacharqan Jesuspa “noqan kani kausarimpuypas kausaypas” nispa nisqantaqa (Juan 11:25). Ultimotataq Dios kikinta fuerteta nirqan: “Jehová Diosníy, ama kay jucha ruwasqankumantaqa juchachankichu”, nispa. Chayta nispataq wañupurqan (Hech. 7:59, 60).

²³ Yachakusqanman jinaqa Estebanmi Cristoq discipulonkunamantaqa ñaupaqta ñak’arichisqa karqan. Ichaqa manan payllachu chhaynapi tarikunan karqan (qhaway 54 paginapi “ Esteban, rikusqanmanta willaq chaymantapas iñisqanrayku ñak’ariq” nisqa willakuyta). Kunan tiempopas Jehová Diosta wakin serviqkunaqa religionta umalliqkunaq makinpin wañunku. Político runakunapas juj mana allin runakunapas imaymanatan Diosta serviqkunataqa ruwanku, chaymi noqanchisqa Esteban jina tukuy sonqo Diospi confiananchis. Yachasqanchis jinapas Jesusqa ñan reyña kapun. Jehová Diosmi paymanqa jatun atiyta qon, paymi llapa qatikuqninkunata kausarichimpunqa (Juan 5:28, 29).

24. a) ¿Imaynatan Saulo yanapakurqan Estebanta wañuchiypi? b) ¿Imaynatan iñiqkunata yanaparqan Estebanpa ejemplon?

²⁴ Estebanta wañuchisqankuta qhawaq runakuna ukhupin kasharqan Saulo sutiyoq wayna. Payqa acuerdopin kasharqan Estebanta wañuchinankupaq, paymi qhawasharqan wañuchiq runakunaq p’achankutapas. Chay qhepamanqa, paymi iñiqkunata lliu ladokunapi qatikacharqan. Ichaqa Estebanpa wañusqanqa manan yanqapaqchu karqan, paypa wañusqanwanmi iñiqkunaqa kallpachasqa karqanku, chhaynapi mana manchakuspa junt’aq sonqolla kanankupaq. Tiempowanmi Sauloqa pesapakurqan mana allinkuna ruwasqanmanta. Paytan sutichakurqan Pablo nispa (Hech. 22:20). Mana allin ruwaykunapiña yanapakurqan chaypas qhepamanqa allintan reparakurqan Diosta pisichaspa rimaq kasqanta, jujkunata qatikachaq kasqanta, millay k’amikuq kasqantapas (1 Tim. 1:13). Payqa manachá jayk’aqpas qonqarqanchu Estebanpa mana manchakuspa Diosmanta rimasqantaqa. Chaychá jujkunata rimapayaspapas, cartakuna apachisqanpipas rimarqanpuni Estebanpa wakin rimasqankunamantaqa (Hech. 7:48; 17:24; Heb. 9:24). Tiempowanqa paypas Esteban jinan karqan mana manchakuq tukuy sonqo Diosmanta rimaq. Sapankanchismi tapukunanchis: “¿Noqapas paykuna jinachu kani?”, nispa.