Runaqa, ¿imayna kasqanwantaq reqsichikun allin runa kasqanta? Kawsasqanpi otaq ima ruwasqanpipas allin runaqa reqsichikun: kuyakuq, pampachakuq, honrado, hukkunapa vidanta respetaq chaynataq controlakuq kaspam. Runaqa imayna kasqantam sutillata qawachin imayna portakusqanwan, imata puntata maskasqanwan chaynataq wawa-churinman imamanta yachachisqanwan. Allin sonqoyoq kayqa ancha allinmi, ichaqa chayna kayqa chinkachkanmi.

2008 kaq watapim Estados Unidospi yachayniyoq runakuna achka mozo-sipaskunata tapurqaku imakuna allin ruway kasqanmanta rimanankupaq. Chaymi David Brooks sutiyoq runa periodicopi qellqarqa: “Chay tapusqankumantaqa manam ima niytapas atirqakuchu chay mozo-sipaskunaqa, chayqa hukmanyanapaqmi”, nispa. (The New York Times.) Ichaqa yaqa llapankum nirqaku pitapas abusayqa otaq hukkunata wañuchiyqa mana allin kasqanmanta, paykunaqa “manam repararqakuchu carrota sinka manejayqa, examenpi copiakuyqa otaq casado vidapi hukwan kakuyqa allin otaq mana allin kasqanmantaqa”. Huknin sipasmi nirqa:  “Imam allin otaq mana allin kasqanpiqa manam piensanichu”, nispa. Yaqa lliwmi ninku allinpaq rikchakusuptikiqa “sonqoykipa munasqanta ruway”, nispa. ¿Allinchu chayna piensayqa?

Llakipayakuyta chaynataq kuyapayakuyta yachaspanpas “engañakuqllañam runapa sonqonqa” (Jeremias 17:9). Chaytam sutillata qawanchik kay tukupay tiempopi runakuna imayna sonqoyoq kasqankumanta, chaymantam Biblia nin: ‘Runakunam kanqaku kikillanpaq munaqkuna, qollqella kuyaqkuna, hatun tukuspa alabakuqkuna, mana kuyakuqkuna, allin kaqkunapa contranpi kaqkuna. Dios yupaychayta qepaman churaspanku kikinkupa munasqallanpi purikuqkuna’, nispa (2 Timoteo 3:1-5).

Qawasqanchikman hina, ¿allinchu kanman sonqonchikpi otaq imayna piensasqallanchikpi hapipakuyqa? Manam, Bibliam nin: “Piensasqallanpi otaq sonqollanpi hapipakuq runaqa sonso runam”, nispa (Proverbios 28:26). Sonqonchik yanapawananchikpaqqa Diospa agradonpaq hinam kawsana. ¿Imataq yanapawachwan chaynata kawsanapaq? Bibliapa yachachisqankunam, achka runakunam reqsikunku Bibliapi yachachikuykunaqa allin kasqanta.

Bibliapi yachachikuykunaqa runakunapa allinninpaq ruwasqam kachkan. Qatiqninpiyá yachasun: kuyakuymanta, llakipayakuymanta, qokuykuq kaymanta hinaspa honrado kaymantapas.

Runamasinchiktam kuyana.

Huk librom nin: “Kuyakuyta yachaspaykiqa pisi tiempollapim kusikuyta tarinki”, nispa. (La fórmula de la felicidad.) Runakunaqa kuyasqa kaytam munanchik. Kuyakuyta mana yachaspaqa manam cheqap kusikuytaqa tarichwanchu.

Bibliapa nisqan: “Tukuymanta llalliqtaqa kuyanakuychikyá, kuyanakuyllam tukuy imatapas sumaqtaqa allinyanachin” (Colosenses 3:14). Chay textota qellqaqmi nirqa: “Ichaqa mana kuyakuyniyoq kaspayqa manam imapaqpas valenichu”, nispa (1 Corintios 13:2).

Rimachkanchikqa manam warmi-qari kuyanakuymantachu aswanqa Diospa yachachisqanman hina kuyanakuymantam, chayna kuyanakuymi kallpanchawanchik mana reqsisqanchik runakuna sasachakuypi kaptin yanapaykunapaq. Bibliam nin: “Kuyakuyniyoqqa pacienciakuqmi, imapas qokuykuqmi, manam envidiosochu, manam alto tukuqchu, manam alabakuqchu, manam penqaypaq ruraqchu, manam kikillanpaq munaqchu, manam piñakuqchu, nitaqmi cheqnikuqchu. Manataqmi kusikunchu hukpa huchankunamantapas aswanqa cheqap kaqmantam kusikun. Tukuytam aguantan, tukuytam creen”, nispa (1 Corintios 13:4-7).

Familiapi kuyanakuy mana kaptinqa lliwmi ñakarinku astawanraqmi wawa-churikunaqa. Monicatam warmacha kaptin puramenteta ñakarichirqaku tukuyta nispa chaynataq abusaspa. Paymi nin: “Mana valeqpaqmi hapikurqani chaynataq mana suyakuyniyoqmi karqani”, nispa. 15 watanpi kaspanmi abuelonkunapa wasinman astakurqa, paykunaqa Jehova Diospa testigonmi karqaku.

Monicam willakun: “Manchakuspa mana rimariq kaspaypas abueloykunawanmi iskay  watallapi yacharurqani mana manchakuspa hukkunawan rimayta, kuyakuyta chaynataq hukkuna yanapayta. Yanapawarqakum allin sipas kanaypaq”, nispa. Monicaqa casarasqañam tarikun, chaymi qosanpiwan chaynataq kimsa wawankunapiwan Diospa allin noticiankunamanta kuyakuywan willakuchkanku.

Qollqeta kuyasqankuwan chaynataq aychankupa munasqanta ruwasqankuwanmi runakunaqa mana kuyakuyniyoq kanku. Ichaqa mayna qollqeyoq kaspankupas manam tarinkuchu cheqap kusikuytaqa. Aswan qollqeyoqkunaqa llaki sonqollañam tarikunku. Chaymantam Biblia nin: “Qollqe kuyaq runaqa maynaña qollqewanpas manam contentakunmanchu. Achka imayoqpas kayta munaqqa manam contentakunmanchu. Chaypas chinkaruq waspiy hinallam”, nispa (Eclesiastes 5:10). Chaymantapas ninmi: “Amayá apuyaytaqa kuyaychikchu”, nispa (Hebreos 13:5).

Llakipayakuq chaynataq qoykuqmi kana.

Huk qellqam nirqa: “¡Mayna allinraq kanman tiendaman rispa kusikuyta wiñaypaq rantiruyqa! Chayna piensayqa manam hukmanyanapaqchu rantisqayki hukpaqwan kaptinqa”, nispa. (Berkeley sutiyoq llaqtapi Universidad de California, Estados Unidos.) Imapas qoykuqqa kikinmi kusikun chaskiqmantaqa.

Bibliapa nisqan: “Ima chaskiqmantapas aswan kusisqaqa imapas qoqmi” (Hechos 20:35).

Ima qoymantapas aswan allinqa tiempochakuspa yanapanapaq kallpanchakuymi. Kaypi reparasun, Karen sutiyoq warmim rikururqa carreterapi malograsqa carrota. Chay carropa ukunpiñataqmi kachkasqaku huk señora iskay warmi wawankunapiwan, paykunaqa avionkunapa tiyanan otaq aeropuertoman apaqninku taxitam suyachkarqaku. Chay taxitaqa unayñam suyarqaku. Chaymi Karenqa avionkunapa tiyanan sitioman chayananpaq 45 minutota rinan kaptinpas carronpi paykunata apananpaq nirqa. Viajaq señorapa huknin wawanñataqmi carronpi qeparqa yanapaqnin hamuqta suyaspan. Karenqa chayninta kutimuspanmi hinallapiraq kasqanta rikurqa.

Chaymi nirqa: “Qosaymi yanapawananpaq hamuchkanña”, nispa.

Karenñataqmi nirqa: “Mayna allinmi chayqa, anchatam kusikuni allinlla tarikusqaykiwan. Ñoqaqa huñunakunay Salonmanmi richkani chaypi huertata allichaypi yanapakunaypaq”, nispa.

Chaymi chay warmiqa tapurqa: “¿Jehova Diospa testigonchu kanki?”, nispa.

Karenñataqmi “awriki” nirqa, chaymi tumpata parlarirqaku.

Semanakuna pasayllatam Karenqa chaskirqa huk cartata chaypim nirqa: “Mamaywan ñoqam yanapaykuwasqaykimanta anchata agradecekuniku. Qam yanapaykuwaptikikum avionqa mana saqeruwarqakuchu. Ñañaymi willawarqaku Testigo kasqaykimanta. Mamaywan ñoqapas Testigom kaniku, ichaqa iñiyniypi chiriyasqam tarikuni. Diosta servinaypaqmi kaqmanta kallpanchakusaq”, nispa. Karenqa anchatam kusikurqa iskay iñiqmasinkuna yanapasqanmanta, paymi nin: “Chay cartata leespaymi waqarqani”, nispa.

Huk runam qellqarqa: “Pitapas tukuy sonqowan yanapaspaqa kikinchikpas kusisqam  tarikunchik”, nispa. (Charles D. Warner.) Diosmi unanchawarqanchik paypa sumaq kayninkunata qatipakunapaq, manam kikillanchikpaq munaqtachu (Genesis 1:27).

Honradom kana.

Honrado kayqa maylaw llaqtapipas allinpunim. Engañakuqtaqa otaq suwataqa manam maylaw llaqtapipas allinpaqchu qawanku.

Bibliapa nisqan: ‘Dios Taytalláy, ¿pitaq yachanman qampa yachanayki karpapiqa? ¿Pitaq yachanman sapaqchasqayki moqopiqa? Yachanqaqariki mana huchayoqña kawsaqmi, allin kaqkunata ruraqmi, sonqomanta cheqap rimaqmi’ (Salmo 15:1, 2). Allin sonqoyoq runaqa manam imapas kaptillanchu otaq munasqanman hina kaptillanchu honrado kasqantaqa qawachin, aswanqa tukuy vidanpim.

¿Yuyachkankichu kay yachachikuypa qallariyninpi qollqe tarikuq Christinamanta? Payqa manam qollqetachu munarqa aswanqa Jehova Diospa agradonpaq kawsakuytam. Chaymi qollqen wischukuq runa llakisqallaña kutimuptin nirqa qollqenta tarirusqanmanta. Chaywanmi chay runaqa chaynataq Christinapa jefenpas anchata admirakurqaku. Chayna honrada kasqanraykum chaymanta qepallata Christinataqa tiendapi llamkaqkunamanta cuentallikunanpaqña nombrarqaku. Chaymi Biblia nin: ‘Pipas vidanta kuyaq runaqa hinaspa kusikuyta munaq runaqa [...] amayá engañotaqa rimachunchu’, nispa (1 Pedro 3:10).

Unanchawaqninchik Diosqa kuyawasqanchikraykum Bibliantakama yachachiwanchik allin sonqoyoq runa kananchikpaq chayqa yanapawanchikmi ‘allin ñanta richkaq hina kawsananchikpaq’ (Proverbios 2:20; Isaias 48:17, 18). Diospa yachachiwasqanchikman hina kawsaspaqa pay kuyasqanchiktam qawachinchik chaynapim achka bendicionkunata tarisun. Chaymantam Biblia nin: “Diospi confiakuspa kasukuypuni payllata. Hatunchaspam qoykusunki dueñoyanayki allpata. Puchukaqtam qawaykunki mana allinlla ruraqta”, nispa (Salmo 37:34).

Diospa kamachisqanta kasukuqkunaqa hamuq tiempopim pipapas manaña ñakarichisqan hawkayaypi kawsakunqaku. Chaymi Jehova Diospa kamachisqanman hina kawsananchik allin runa kananchikpaq.