ISKAY chunka soqtayoq watanpi Mohamed Bouazizi frutakuna rantikuq runam, 17 diciembre killapi 2010 watapi mana llamkayniyoq kaspan hukmanyasqa tarikurqa. Hinaspapas mana allin policiakuna qollqellata mañakuptinkum piñasqa karqa. Chay punchawtaqmi gobiernopaq llamkaqkuna qechururqaku rantikusqan perata, platanota hinaspa manzanakunatapas. Balanzanta qechuyta munaptinkum mana kachaykurqachu, hinaptinmi huk policia laqechururqa.

Hukmanyasqa hinaspa piñasqam payqa autoridadkunaman quejakuq rirqa, ichaqa manam pipas uyarirqachu. Hinaspanmi hawaman lloqsiruspan qaparirqa: “¿Imawan vida pasanaytataq munankichik?”, nispa. Hinaspanmi gasolinawan chaqchukuykuspan kañakuykurqa. Kimsa semana pasaytam wañukurqa.

Mohamed Bouazizi runapa chay ruwasqanmi achka nacionkunapi runakunata admirachirqa. Achkam ninku paypa wañusqanrayku Túnez nacionpi gobiernopa contranpi hatarisqankuta hinaspa Arabia lawpipas achka chaqwakuna hatarisqanta. Parlamento Europeo nisqam Bouaziziman hinaspa tawa runakunaman Sájarov nisqa premiota qorqa, Londres llaqtapi The Times nisqa periodicopas 2011 watapim ancha reqsisqa runa kananpaq akllarurqa.

Kaypi qawasqanchikman hinaqa, chaqwa ruwayqa atiyniyoqmi kanman. Ichaqa, ¿imataq pasachkan kunan tiempopi chaqwa ruwaykunawan? ¿Imatam ruwachwan mana chaqwakunapaq?

Qatiqninpi kaqkunam chaqwata hatarichin:

• Imapas mana gustonkupaq kaptin. Qollqemanta mana sasachakuspanku hinaspa gobiernopas gustonkupaq hina kaptinqa manam chaqwakunataqa ruwankuchu. Ima sasachakuy kaptinpas sumaqllatam allichanku. Ichaqa autoridadkuna suwakuptinku hinaspa wakillanpi favorninpi kaptinqa, chayllam runakuna chaqwa ruwayta qallaykunku.

• Llumpay sasachakuy kaptin. Wakinpiqa huk runallata imapas sasachaptinmi, llakipayaymanta astawan ima ruwaytapas munanku. Chaynam pasarqa Mohamed Bouazizi wañukusqanwan, Túnez nacionpim chaqwa ruwayta qallaykurqaku. India nacionpiñataqmi Anna Hazare warmi mana mikuspan huelgata ruwarqa autoridadkuna suwakusqanmanta quejakuspan, hinaptinmi 450 llaqtakunapi chaqwata hatarichirqaku.

Ñawpaq tiempomantaraqmi Bibliaqa nirqa, kunan tiempopi runakuna ‘runamasinta munaychakuspan ñakarichinanmanta’ (Eclesiastes 8:9). Kunan punchawkunaqa astawanraqmi tukuy chaykuna pasakun, hinaspapas runakunaqa musyankuñam gobiernokuna yanqachakunantaqa.  Celular, Internet hinaspa television kasqanraykum maypi imakunapas pasakusqan chaylla yachakun, chaymi huklaw nacionkunapi runakunata intun chaqwata ruwanankupaq.

Chay chaqwa ruwaqkunaman sayapakuqkunam ninku chay ruwasqankuwan kaykuna haypasqankuta:

• Wakchakunata hawkayachisqanta. Qollqemanta sasachakuy kaptinmi wasikunapi yachapakuqkuna qarqosqa karqaku Chicago, Illinois (Estados Unidos) lawpi, ichaqa chaqwa ruwasqankuraykum chay llaqtapi autoridadkuna manaña qarqorqakuñachu hinaspam wakin chaqwa ruwaqkunamanpas llamkayta qorqaku. Nueva York llaqtapipas chaqwa ruwasqankuwanmi, 77.000 qarqosqa familiakuna wasinkuman kutiyta atirqaku.

• Mana allin ruwaykuna tukuchisqanta. Montgomery, Alabama (Estados Unidos) lawpim 1955-1956 watakunapi carrokuna mana llamkarqakuchu, chaynapi huk kamachikuyta chinkachinankupaq, chay kamachikuymi karqa gringokunapaq asientokuna sapaqchay.

• Imapipas llamkasqankuta harkakusqankumanta. 2011 watapim diciembre killapi, waranqantin runakuna chaqwata ruwarqaku Hong Kong  llaqtapa hichpanpi central eléctrica de carbón nisqata ruwaptinku, chayqa wayratam qachachanman karqa chaynapim chay ruwayta saqerurqaku.

Manamá lliwpichu chaqwa ruwaqkunaqa munasqankuta haypanku, wakin autoridadkunaqa manam mañakusqankuta uyarinkuchu. Qaynakunallam Oriente Medio lawmanta huk kamachikuq nirqa, nacionninpi chaqwa ruwaqkunata astawan ñakarichinanmanta. Chaqwa ruwasqankupim waranqantin runakuna wañurqaku.

Chaqwa ruwaq runakuna munasqankuta hayparuptinkupas hinallam huk sasachakuykuna rikurimun. África lawpi huk gobiernota qarqoypi yanapaq runam kaynata nirqa Time revistaman: “Munasqaykuta hayparuptiykupas manapas unayllamantam huk gobiernopas astawan sasachawarqaku”, nispa.

Ancha reqsisqa runakunam ninku imapas sasachawaptinchikqa deberninchikmi chaqwa ruwayqa nispa. República Checa nacionmanta ñawpaq presidente Václav Havel runam, achka watakuna preso karqa runakunapa derechonta defiendesqanrayku, paymi 1985 watapi kaynata qellqarqa: “Chaqwa ruwaqqa vidanwanmi defienden imam munasqantawan piensasqankunataqa”, nispa.

Kay runapa nisqanmi allinta tupan Mohamed Bouazizi runapa ruwasqanwan hinaspa hukkunapawanpas. Qaynakunallam Asia lawpi achka runakuna kañakuykurqaku religionpa hinaspa gobiernopa contranpi chaqwata ruwaspanku. Imanasqa chayna ruwasqankumanta rimaspanmi huk runa Newsweek revistaman nirqa: “Manam ima armaykupas kanchu, manam pitapas ñakarichiyta munanikuchu. ¿Imatawantaq ruwaymanku?”, nispa.

Bibliam willawanchik ñakariywan mana allin ruwaykuna imayna chinkananmanta. Hanaq pachapi Diospa gobiernonmantam riman, chaymi kamachinqa chaqwa hatarichiq mana allin gobiernokunapa rantinpi. Bibliam willakun chay gobiernopi kamachiqmanta: “Payqa libraykunqam qayakuq wakcha runataqa. Payqa libraykunqam mana yanapasqa runataqa. Engañasqa kanankumantam payqa wakchakunata libraykunqa” (Salmo 72:12, 14).

Diospa gobiernollanwan runakuna hawkayay haypanankutam Jehova Diospa testigonkunaqa piensanku (Mateo 6:9, 10). Chaymi chaqwa ruwaypiqa mana chaqrukunkuchu. ¿Yaqachu Diospa gobiernon chinkachinman chaqwa ruwaykunata? Chayna kanantamá achka runakuna piensanku. Kikikiyá chaymanta yachay.