¿Imakunataq sasachasunkiman?

Japon nacionmanta Yoshimitsu sutiyuq runam nin: “Warmachay naceruptinmi cigarro pitayta saqinaypaq tantiakururqani. Chaymi wasiypa punkunpi ‘cigarrota ama pitaychu’ niq letrerota churarurqani, ichaqa huk hora pasaruptillanmi llumpayta pitanayaruwarqa hinaptinmi kaqmanta pitayta qallaykurqani”, nispa.

CIGARROTA manaña pitanaykipaq kallpanchakuspapas Yoshimitsu hinam wakinpiqa kaqmanta cigarro pitayta qallaykuwaq. Chaymantam achka doctorkuna ninku: “Cigarro pitayta saqiy munaqkuna, achkam kaqmanta qallaykuspanku saqiytaqa manaña atinkuchu”, nispa. Chaymi cigarro pitayta qampas manaña munaspaykiqa, ñawpaqmantaraq piensanayki ima sasachakuykuna kaptinpas imaynata atipanaykipaq. Qawaykusun imakuna sasachasunaykimanta.

Cigarro pitayta munapayayniki. Cigarro pitay saqisqaykimantam yaqa kimsa punchaw llumpayta munanki pitayta, chaymanta iskay semanapim chay munasqaykiqa pisi-pisimanta chinkanqa. Cigarro pitayta saqiruq runam nin: “Chay tiempopaqqa cigarrota pitaytaqa manañam anchataqa munapayankiñachu”, nispa. Unay watakunaña pasaruptinpas yaqapaschá munawaqraq cigarro pitaytaqa, chaywanqa ama llakikuychu, huk ratollamantam chay munapayaynikiqa chinkarunqa.

Cigarrota manaña pitaspaykiqa kaykunawanmi sasachakuwaq. Wakin runakunam cigarrota manaña pitaspankuqa puñuywan hapichikunku, mana imatapas ruwayta atinkuchu hinaspa wakinkuqa llumpayta mikunku. Wakinkupañataqmi cuerpon nanan, siqsipakuywan kanku, llumpayta sudanku chaynataq uquwanpas kanku, hukkunañataqmi chaylla piñakuq kanku utaq llumpayta hukmanyarunku. Ichaqa chaykunaqa chinkanqa yaqa suqta semanakunapim.

Chay sasallaña semanakunapim kaykunata ruwawaq:

● Achka horakunata puñuy.

● Achka yakuta utaq jugota tomay, chaynallataq allinta mikuy.

● Kallpaqpas lluqsiy.

● Wayrata allinta muskispayki piensay pulmonnikita yanapasqaykipi.

Pitayta munanaykipaq tanqasuqnikikuna. Wakinpiqa piñasqallaña utaq hukmanyasqa kaspaykiqa kaqmantam cigarro pitayta qallaykuwaq. Ñawpaqtaqa ichapas imatapas tomaspa pitaq kanki, chaymi imatapas tomayta munaspaykiqa chaylla tomanayki, manachayqa cigarro pitaytam qallaykuwaq.

Cigarro pitasqaykita unay watakunaña saqiruspaykipas munapayawaqraqmi pitaykuyta imatapas ruwaspa. Torben sutiyuq runaqa nirqataqmi: “Chunka isqunniyuq watakunañam cigarrotaqa manaña pitanichu, chaywanpas cafeyta tomaspayqa pitaykuytaraqmi munani”, nispa. Cigarrota manaña pitanaykipaq kallpanchakuspaqa tiempopa risqanman hinam qunqarunki.

Tragota tomaq hinaspa cigarro pitaqqa astawanmi kallpanchakunan. Kallpanchakunanmi tragota manaña mallinanpaq, manachayqa kaqmantam cigarro pitayman qukurunman, ¿imanasqataq chaynata ninchik?

● Tragota aschallata tomaspapas cigarro pitaytam munawaq.

● Amistadnikikunawan tragota tomaspaqa pitaytam qallaykuwaq.

● Tragota tomaspaqa manam allintachu piensanku manataqmi allintachu tantiakunku. Bibliapim nin: “Vinolla aqalla upyakuq runaqa mana entiendeqñam rikurirun”, nispa (Oseas 4:11).

Amistadnikikuna. Cigarrota pitaq amistadnikikunawanqa ama hukllawakuychu, nitaq asikuspa pitanaykipaq hikutasuqnikikunawanpas.

Llakisqa hinaspa hukmanyasqa kaspayki. Yachaysapa runakunam ninku achka runakuna llakisqa utaq hukmanyasqa kasqankurayku cigarro pitayman kaqmanta qukurusqankuta. Cigarro pitayta kaqmanta munapayaspaykiqa yakutam tomawaq, chiclekunatam kachuwaq chaymantapas puririkuqmi lluqsiwaq. Jehova Diosmanta astawan yachanaykipaq kallpanchakuy hinaspa mañakuy, chaynataq bibliata leey (Salmos 19:14).

Wakin runakunam ninku:

● “Malliyllam-mallichaykusaq”, nispanku.

Chayqa manam allinchu: Malliylla-malliykuspaykiqa kaqmantam cigarro pitayman qukuruwaq.

● “Cigarrota pitaykuspayqa hawkam tarikuni”, nispanku.

Chayqa manam allinchu: Yachaysapa runakunam ninku cigarrota pitaykuspa hawka kasqankumanta piensasqankuqa yanqa kasqanta.

● “Cigarro pitaytaqa manachusmi saqiyta atisaqchu”, nispanku.

Chayqa manam allinchu: Bibliapim nin: ‘Sasachakusqayki punchawpi hukmanyaruspaqa pisi kallpayuqñam rikurirunki qamqa’, nispa (Proverbios 24:10). Chaynaqa amayá hukmanyaychu, cigarro pitayta saqinaykipaq kallpanchakuspaykiqa atinkim venceyta.

● “Saqiruspaypas cigarro pitaykuytam llumpayta munachkani”, nispanku.

Chayqa manam allinchu: Cigarrota pitaytaqa anchatachá munapayanki, ichaqa semanakunapa pasasqanman hinam chinkanqa. Cigarro pitayta saqinaykipaqyá kallpanchakuy. Killakuna utaq watakuna pasaruptipas munapayankipasraqchá cigarrota pitaytaqa, ichaqa iskay-kimsa minutollapim chay munapayasqaykiqa pasarunqa.

● “Unqusqayraykum cigarro pitaytaqa mana saqiyta atinichu”, nispanku.

Chayqa manam allinchu: Depresion utaq esquizofrenia unquywan kaspaykiqa doctornikitam niwaq cigarro pitay saqiy munasqaykita. Payqa yanapaykusunkichá pastillakunata tomanaykipaq qususpayki.

● “Kaqmanta pitaruspay pinqaypi qiparuytam manchakuni”, nispanku.

Chayqa manam allinchu: Kaqmanta cigarrota pitaruspaykiqa ama hukmanyaychu, aswanqa hinallayá kallpanchakuy pitayta saqinaykipaq, atinkimá saqiytaqa. Mana kallpanchakuptikim ichaqa mana allinchu kanman.

Romualdo sutiyuq runam cigarrota pitarqa iskay chunka suqtayuq wata, ichaqa pitay saqisqanmantam kimsa chunka masnin watakunaña pasarun, paymi nin: “Achka kutitam kaqmanta cigarro pitayman wichirqani, chaywanmi llumpay hukmanyasqa tarikurqani, ichaqa Jehova Diosmanta astawan yachaspaymi payta mañakurqani yanapaykuwananpaq, hinaspapas bibliatam leerqani, chaykunam yanapawarqa cigarro pitayniyta wiñaypaq saqinaypaq”, nispa.

Qatiqnin yachachikuypim astawan yachasunchik cigarro pitaynikita saqispa kusisqa kawsakunaykipaq.

[Recuadro/​Foto]

CIGARRO PITAYQA WAÑUYMANMI APAKUN

Cigarrotaqa rantikunku tukuy rikchaqtam. Wakin nacionkunapiqa qurakuna rantikusqankupim tabacotapas rantikunku. Organizacion Mundial de la Salud nisqanman hinam “tabacoqa wañuchikuq”. Runakunaqa cigarrota pitasqankuraykum cancer unquywan hapichikunku, hinaspapas corazonninkuwanpas unqunkum. Wiksayuq warmikunapas cigarrota pitaspankuqa wawachankutam wañuypa patanman churanku. ¿Ima cigarrokunataq kan hinaspa imaynakunatataq cigarrota pitanku?

Bidis. Bidis nisqanku cigarrotaqa Asia lawpim astawan pitanku, chayta pitanankupaqqa tabacotam llañuchallata wankunku, ichaqa chay cigarroqa tiendapi rantisqanku cigarrokunamantapas astawanraqmi unquchikun

Puro. Puro nisqankutaqa tabacomanta ruwasqa papelpim wankunku. Chay cigarrota pitanankupaq mana ratachiptinkupas siminkuman churaykuptinkuqa chay nicotina sutiyuq drogam cuerponkuman yaykunña.

Kreteks, utaq clavo de olorniyuq cigarro. Kay cigarrotaqa ruwanku tabacotawan clavo de olorta chapuspam. Chay cigarrota pitaqkunaqa astawanraqmi cancer unquywan hapichikunku.

Pitanankupaq pipa nisqanku. Chaymanmi hinanku tabacota pitanankupaq. Chaywan tabacota pitaqkunaqa astawanraqmi cancer unquywan hinaspa huk unquykunawanpas hapichikunku.

Mana pitaspalla tabacota kachusqanku. Wakin nacionkunapiqa tabacotaqa rantikunku chicleta hina kachunankupaqmi, rantikunkutaqmi ñutuy-ñutuyta kutaruspanku miski asnaq qurakunawan chapusqatapas. Chaykunaqa cigarrota pitachkanmankupas hinam runakunataqa unquchin.

Pitanankupaq yakuyuq hinaspa manguerachayuq botella. Chaynintakama pitaspankuqa piensankum unquchiwananchikpaq kaqkuna yakupi qipasqanta, ichaqa manam chaynachu, chaywan pitaqkunapas cancerwanmi unqunku.

[Recuadro/​Foto]

CIGARROTA MANAÑA PITANANPAQ PITAPAS YANAPAYTA MUNASPAYKIQA

● Ama piñarikuychu. “Kaqmantachu pitayta qallaykurunki” ninaykimantaqa, “amayá hukmanyaychu, hinallayá kallpanchakuy. Cigarro pitayta saqiytaqa atinkim” nispam niykuwaq.

● Llakipayaspa entiendeykuy. Manaña pitasqanrayku mana rimapayaykunapaq piñasqallaña kaptinpas ama piñakuychu. Niwaqmi: “Sasachá cigarro pitayta saqiyqa, ichaqa kusikunim kallpanchakusqaykiwan”, nispa. Amayá niychu: “Cigarrota pitaspaykiqa manam chaynachu karqanki”, nispaqa.

● Kuyakuqyá kay. Bibliapim nin: ‘Tukuy tiempopim chiqap amigoqa kuyakun. Sasachakuy tiempopipas wawqi hinaraqmi kuyakun’, nispa (Proverbios 17:17). Chaynaqa tukuy tiempoyá pacienciakuspa kuyakuq kay.