Kanan tiempuqa atskaq religiösu nunakunam creiyanqankuna Bibliachö këkanqanta o mana këkanqanta musyëta puëdiyan. 1500 wata witsanqa, parlayanqan idiömachö Biblia mana kaptinmi, tsëta rurëta puëdiyaqtsu. Tsëmi wallkaq nunakunalla iglesiakunachö yachatsiyanqanta Bibliachö ninqantawan igualatsita puëdiyaq. Iglesiakunata mandakoqkunapis manam alläpaqa yanapakuyaqtsu. Historia de la Iglesia cristiana a niyanqan libruchömi kënö willakun: “Suïza nacionchö iglesiata mandakoqkunaqa mana allikunatam rurayaq [...]. Tsë mandakoqkunaqa manam imatapis musyayaqtsu, imëkamanmi creiyaq y jukwan jukwanmi kakuyaq”.

 Ulrïcu Zuingliu nuna Bibliachö willakunqanta musyapakur qallanqan witsanmi tsënö pasëkarqan ¿Imatataq yachakurqan? Yachakunqantaqa, ¿imanötan jukkunata willarqan? Vïdampita y creinqampitaqa, ¿imatataq yachakuntsik?

 Veinti watayoqnö këkarmi Ulrïcu Zuingliu nunaqa sacerdöti kanampaq decidirqan. Tsë witsanqa, sacerdöti këta munaqkunaqa, yachaq nunakuna yachatsikuyanqanta, iglesiapa costumbrinkunata y iglesiachö mas reqishqa mandakoqkuna qellqayanqantam yachakuyaq. Peru Bibliataqa manam ichikllapis estudiayaqtsu.

 Ulrïcu Zuingliu nunaqa, ¿imatataq Bibliachö yachakurqan? Suïza nacionchö këkaq Basilëa universidächö estudiëkarmi, Tomas Wyttenbach nuna yachatsikunqanta wiyarqan. Pëqa jutsankunapita perdonashqa kayänampaq indulgencia niyanqanta rantikuyanqanwanmi acuerdutsu karqan. b Ingles idiömachö Zuinglio: el profeta armado de Dios c neq libruchömi Ulrïcu Zuingliu nunapaq kënö willakun: “Pëqa [Tomas] Wyttenbach nunata wiyarmi yachakurqan Cristuqa juk kutilla jutsantsikrëkur wanunqanta” (1 Pëdru 3:18). Jesus wanunqanrëkurlla jutsantsikpita perdonashqa kanapaq kaqta entiendirirqa, jutsankunapita perdonashqa kayänampaq nunakunata qellëta mañayanqan mana alli kanqantam nirqan (Hëchus 8:20). Tsënö kaptimpis, Ulrïcu Zuingliu nunaqa estudiarmi sïguirqan y veintidos watayoq këkarmi sacerdöti këman charqan.

 Tsë watakuna witsanmi griëgu idiömata kikinlla yachakurqan. Tsëtaqa rurarqan griëgu idiömachö qellqayanqan Mushoq Testamentuchö ninqanta entiendita munarmi. Erasmu de Rotterdam nuna qellqanqan librukunatapis leyirqanmi. Tsëchömi yachakurqan nunakuna Teyta Dioswan alli kayänampaqqa, Jesuslla yanapakunqanta Bibliachö willakunqanta (1 Timoteu 2:5). Tsëmi mañakunqantsikta Teyta Dios wiyanampaq santukuna yanapakuyanqantaqa segürunatsu karqan.

 Treinta watata cumplirirmi Ulrïcu Zuingliu nunaqa, Bibliachö willakunqanta masraq musyëta munarqan. Tsënö kaptimpis, Italia nacionta poderninchö katsiyänampaq Euröpa kinrëchö guërra kaptinmi soldädukunata yanaparqan. 1515 watanam, batalla de Marignanu niyanqanchö catölicupura imanö wanutsinakuyanqanta rikarqan. Tsëpita watakuna pasariptinnam, Griëgu Idiömachö Qellqayanqan Diospa Palabranta copiarqan y atska textukunatam dememoria yachakurqan. 1519 wataqa Suïza nacionchömi Zürich markachö kawarqan. Tsëchömi entiendirqan iglesiachö yachatsikuyanqan Bibliachö ninqannö mana kaptinqa, mana yachatsikuyänampaq kaqta. Peru tsënö pensayänampaqqa, ¿imanöraq jukkunata yanapanman karqan?

 Ulrïcu Zuingliu nunaqa segürum këkarqan Bibliachö ninqanta nunakuna wiyarqa, iglesiakunachö yachakuyanqanman manana creiyänampaq kaqta. Tsëpitanam Zürich markachö Grossmünster niyanqan iglesiachö sacerdöti kanampaq niyarqan. Tsë iglesiachöqa latin idiömachö Leccionario d niyanqan libruta leyinampa rantinmi, yachatsikur qallanqampita ushanqanyaq capïtulu por capïtulu kikin Bibliachö ninqanta leyirqan. Iglesiachö mas reqishqa mandakoqkuna textukunata imanö entienditsikuyanqampita parlanampa rantinmi, Bibliachö mana fäcil entiendinan textukunata fäcil entiendinan textukunawan entienditsikurqan (2 Timoteu 3:16).

 Ulrïcu Zuingliu nunaqa cada junaq imatapis rurayanqanchö Biblia yanapakunqantam nunakunata entienditsirqan. Pëqa imanö portakunapaq Bibliachö ninqantam yachatsikurqan, Jesuspa maman Marïata adorë, santukunaman mañakuy y perdonashqa kayänampaq indulgencia niyanqanta rantikuyanqan mana alli kanqantam entienditsikurqan. Iglesiachö mandakoqkuna jukwan jukwan kakuyanqan mana alli kanqantapis nirqanmi. Tsëkunata yachatsikunqanta wiyarqa, ¿imatataq nunakuna niyarqan? Punta kutichö yachatsikunqanta wiyarmi kënö niyarqan: “Manam tsënö yachatsikuyanqantaqa imëpis wiyarquntsiktsu”. Unë pasanqanta willakoq nunam, pë yachatsikunqanta wiyaq nunakunapaq kënö nirqan: “Sacerdötikuna upanö portakuyanqanta rikar y lluta kawakuyanqanta rikar iglesiaman ëwëta dejashqakunam yapë ëwar qallëkuyarqan”.

 1522 watanam iglesiachö mandakoqkunaqa Zürich markachö autoridäkunawan parlayarqan, tsënöpa iglesiachö yachatsikuyanqampa contran imatapis mana rurayänampaq nunakunata michäyänampaq. Tsëmi “iglesiachö yachatsikuyanqampa contranmi këkan” nirnin Ulrïcu Zuingliu nunata acusayarqan. Peru pëqa yachatsikunqanta mana dejëta munarmi sacerdöti këta dejarqan.

 Sacerdöti këta dejashqana karpis, Ulrïcu Zuingliu nunaqa creinqankunata yachatsikur y creinqanman creiyänampaqmi nunakunata yanapar sïguirqan. Pë yachatsikunqampaq mëtsikaq nunakuna parlayaptinmi, Zürich markachö autoridäkunapaqpis mas reqishqana karqan. Tsënö reqishqa karmi religion asuntuchö cambiukunata lograrqan. 1523 watachömi Bibliapa contran yachatsikuyanqanta prohibiyänampaq Zürich markachö juezkunata änitsirqan. 1524 watachönam santukunata adorëta prohibiyänampaq änitsirqan. Pastorkuna, iglesiakunachö mandakoqkuna, nunakuna y juezkuna yanapayaptinmi, Zürich markachö altarkunata, santukunata y maskunata ushakätsiyarqan. Ingles idiömachö Zuinglio: el profeta armado de Dios niyanqan libruchömi kënö willakun: “Vikingu niyanqan nunakuna iglesiakunachö suwakuyanqampitaqa, inti o rupay läduchö këkaq iglesiakunaqa manam tsënö pasakunqanta rikashqatsu kayarqan”. 1525 watanam autoridäkunata änitsirqan iglesiakunata hospitalman tikratsiyänampaq, y monjikuna y monjakuna casakuyänanta permitiyänampaq. Misata rurayänampa rantin Bibliachö ninqampita yachatsikuyänampaqpis nirqanmi (1 Corintius 11:23-25). Unë pasanqanta willakoqkunam niyan, iglesiakunachö mandakoqkuna y autoridäkuna juntu trabajayänampaq, Reforma niyanqan kanampaq y protestanti religion patsakänampaq yanapakunqanta.

 Tsënö kaptimpis, Ulrïcu Zuingliu nunaqa Bibliata traducirmi masqa yanapakurqan. 1520 wata witsanmi pë y juk grüpu estudiösu nunakuna Bibliata traduciyarqan. Tsëpaqqa cada versïculutam hebreu o griëgu idiömachö, Septuaginta niyanqanchö y Vulgäta niyanqanchö leyiyaq. Tsëpitanam imata entienditsikunqampaq parlayaq y yachakuyanqanta qellqayaq. Tsë traduciyanqan Bibliaqa 1531 watachömi yarqamurqan, y Biblia de Zúrich nirmi jutin churayarqan.

 Allita rurëta munarpis Ulrïcu Zuingliu nunaqa, manam wakinkuna pensayanqanta respetarqantsu y imatapis llutam rurarqan. Pëqa 1525 watachö llullukunata bautizayänanta mana munaqkunata juzgayaptinmi yanapakurqan. Llullukunata bautizayänanta mana munaqkunata wanutsiyänampaq juezkuna decidiyaptimpis, decidiyanqanwanmi acuerdu karqan. Autoridäkunatapis nirqanmi yachatsikunqanman creiyänampaq nunakunata obligayänampaq. Tsënö kaptimpis, Suïza nacionchö mas catölicukuna kayanqan markakunachöqa, manam pë ninqanta rurëta munayarqantsu. Tsë kinrëchö kikinkunapura guërrata rurayaptinmi Ulrïcu Zuingliu nunaqa, guërraman ëwaq soldädukunawan Zürich markapita pelyayanqan sitiuyaq ëwarqan. Tsëchömi cuarenta y siëti watayoq këkaqta wanutsiyarqan.

 Martin Lutëru y Juan Calvïnu nunakunanö mana alläpa reqishqa kaptimpis, Ulrïcu Zuingliu nuna ruranqantaqa nunakuna yarpäyanran. Pëqa Lutëru nunapitapis mas ras o sasmi iglesia catölicapita rakikäkurirqan, y Juan Calvïnu yachatsikunqanta nunakuna wiyakuyänampaqmi yanapakurqan. Tsëmi Martin Lutëruta y Juan Calvïnuta yarpäyanqannölla pëtapis yarpäyan.

 Ulrïcu Zuingliu nuna ruranqanqa allipaq y mana allipaqmi karqan. Pëqa pensanqanta musyatsikunampaqmi polïticaman y guërraman mëtikurqan. Tsëkunata rurarmi Jesus ruranqannötsu rurarqan. Jesusqa manam polïticaman mëtikurqantsu. Pëqa chikeqninkunata kuyayänampaqmi qateqninkunata yachatsirqan y manam wanutsiyänampaqtsu (Mateu 5:43, 44; Juan 6:14, 15).

 Tsënö kaptimpis, Ulrïcu Zuingliu nunataqa yarpäyan Bibliata alli yachakunqampita y yachakunqanta jukkunata yachatsinqampitam. Pëqa Bibliata estudiarmi imëkata yachakurqan, y pënölla rurayänampaqmi jukkunatapis yanaparqan.