1-3. (1) ¿Imanirtaq nintsik nunapa pensënin y parlakïnin Diospawan mana igualanqanta? (2) ¿Imapitataq kë yachatsikïchö yachakushun?

¿IMANIRTAQ Jehoväqa angelkunata y nunakunata kamarqan? Pënö kawar kushikuyänanta munarmi (Salmu 36:9; 1 Timoteu 1:11, NM). Puntataqa Jesustam kamarqan, pëtam apostol Juanqa, ‘willacoq’ nir qayan (Juan 1:1; Apocalipsis 3:14). Jehoväqa pensanqampita y sientinqampitam Jesusta parlapaq (Juan 1:14, 17; Colosensis 1:15). Y Pablupis angelkuna parlapänakuyanqanta y idiömankuna kanqantam nin. Peru pëkuna parlayanqan idiömaqa manam nunakunapawan igualantsu (1 Corintius 13:1).

² Jehoväqa alleqmi reqin mëtsika millon angelkunata y nunakunatapis. Pëqa, mëtsika millon nunakuna tsë hörallachö mañakuyaptimpis wiyëta puëdinmi. Jina ima idiömachö mañakushqapis entiendimantsikllam. Jina mañakïnintsikta wiyëkarmi, angelkunata parlapan y mandan. Jehoväqa këkunata rurëta puëdin, noqantsik pensanqantsikpitapis pensënin mas jatun kaptin y pensanqanta wakinkunata imanöpis musyatsita alläpa yacharninmi (leyi Isaïas 55:8, 9 *).  Y parlapämanqantsikta entiendinapaqqa, fäcil entiendinallatam parlapämantsik.

³ Kë yachatsikïchömi rikäshun, Jehoväqa fäcil entiendinallata parlapämanqantsikta. Jina imanö tiempuchö kawanqantsikmannö parlapämanqantsiktapis rikäshunmi.

4. (1) ¿Ima idiömachötaq Moisesta, Samuelta y Davidta Jehovä parlaparqan? (2) ¿Imakunapitataq Biblia parlan?

⁴ Jehoväqa Adanta parlaparqan unë kaq hebrëu idiömachömi. Jina tsë idiömachömi Moisesta, Samuelta y Davidtapis parlaparqan. Jehovämi kë nunakunata willarqan imata pensanqampita, y pëkunanam parlakïninkunamannö qellqayarqan. Jina qellqayarqanmi Jehovä dictanqan palabrakunatapis. Y Diospa markan imakunapa pasanqantam qellqarëkaqta jaqiyarqan. Këllaman pensarishun, Bibliaqa parlan Diosman markäkoq y pëta kuyaq nunakunapitam, jina parlanmi pantayanqankunapita y jutsata rurayanqankunapitapis. Kë llapanqa qellqakarqan noqantsikta yanapamänantsikpaqmi (Romänus 15:4).

5. ¿Imanirtaq Jehoväqa hebrëu idiömallachötsu nunakunata parlaparqan?

⁵ Jehoväqa manam hebrëu idiömallachötsu nunakunata parlaparqan. Porqui tiempu pasanqanmannömi nunakunapa kawëninkuna cambiarëkaq. Këllaman pensarishun, Babiloniapita israelïtakuna libri yarqaramurqa mëtsikaqmi aramëu idiömatana parlayarqan. Tsëchi Daniel, Jeremïas y Esdrasqa Bibliapa wakin librunkunata aramëu idiömachö qellqayarqan (rikäri Esdras 4:8 y 7:12, Jeremïas 10:11 y Daniel 2:4 textukunapa ura kuchunchö willakïkunata).

6. ¿Imanirtaq Escritüras Hebrëasta griëgu idiömaman tikratsiyarqan?

⁶ Tiempuwannam, Greciapa reynin Alejandru Magnu mëtsika nacionkunata guërrata rurar tsarikurqan. Tsënam tsë nacionkunachö täraq nunakunaqa mëtsikaq nunakuna entiendiyanqan griëgu idiömatana parlayarqan. Y judïukunapis tsë idiömatam parlar qallëkuyarqan. Tsëmi, Escritüras Hebrëasta griëgu idiömamanna tikratsiyarqan. Tsë tikratsiyanqantam Septuaginta nishpa reqiyan. Bibliata tikratsiyanqanchöqa tsëmi punta kaq. Y alläpa precisaqmi. Yachaq nunakunam niyan tsë Bibliata 72 nunakuna tikratsiyashqa kayanqanta. * Wakinkunaqa cada palabratam tikratsiyaq, peru wakinqa manam tsënötsu rurayaq. Tsënö kaptimpis, griëgu parlaq judïukunapaq y cristiänukunapaq tikratsiyanqan tsë Septuaginta Bibliaqa Diospa palabranmi karqan.

7. ¿Ima idiömachötaq Jesusqa discïpulunkunata parlapaq?

⁷ Jesus Patsachö kanqan witsanqa, hebrëu  idiömatachi parlarqan (Juan 19:20; 20:16; Hëchus 26:14). Aramëu idiömatapis parlarqanchi, porqui tsë witsanqa mëtsikaqmi tsë idiömata parlayaq. Jina Moises y wakin profëtakuna parlayanqan unë kaq hebrëu idiömatapis yachaqchi, porqui judïukunam tsë profëtakuna qellqayanqankunata juntakäyanqan sitiukunachö cada semäna leyiyaq (Lücas 4:17-19; 24:44, 45; Hëchus 15:21). Jina tsë witsankunaqa griëguta y latin idiömatapis parlayaqmi, peru Bibliaqa manam willakuntsu Jesus tsë idiömakunachö parlanqanta.

8, 9. (1) ¿Imanirtaq Bibliapa wakin librunkunaqa griëgu idiömachö qellqakarqan? (2) ¿Imatataq Jehoväpita këqa yachatsimantsik?

⁸ Jesuspa punta kaq discïpulunkunaqa griëgu idiömatam parlayaq. Peru wanurinqanchöraq discïpulun tikraqkunaqa juk idiömakunatam parlayaq (leyi Hëchus 6:1). Tiempuwannam cristiänukunaqa griëgu idiömata mas parlayarqan. Y griëgu idiömata nunakuna mas parlayaptinmi Mateu, Marcus, Lücas y Juan librukunaqa tsë idiömachöna qellqakarqan. * Pablupa cartankuna y Bibliapa wakin librunkunapis griëgu idiömachömi qellqakarqan.

⁹ Escritüras Griëgasta qellqaq nunakunaqa, Escritüras Hebrëas parlanqampita qellqëta munarqa, Septuagintapitam masqa jorqayämoq, porqui griëguman tikratsishqanam karqan. Höraqa Septuagintachö qellqarëkaqkunaqa punta kaq Escritüras Hebrëaspita ichik jukläyam kayaq. Tsënö karpis, tsë Septuagintam alläpa yanapakushqa katsinqantsik Bibliata tikratsiyämunampaq. ¿Imatataq këqa yachatsimantsik? Juk idiömata o juk costumbrita wakin kaqkunapita mas precisaqpaq Jehovä mana churanqantam (leyi Hëchus 10:34).

10. ¿Unë kaq idiömallachöku Jehovä parlapämantsik?

¹⁰ Këyaqmi rikärirquntsik, nunakuna imanö tiempuchö kawayanqanmannö y entiendiyänampaqnö Jehovä parlapanqanta. Manam pëta reqinapaq o änikunqankunata musyanapaq juk reqishqa idiömata yachakunantsiktaraqtsu shuyaran (leyi Zacarïas 8:23 * y Apocalipsis 7:9, 10). Jina rikarquntsikmi, imata pensanqanta nunakunatawan qellqatsinqanta, peru parlëninkunamannö qellqayänanta jaqinqanta.

11. Mëtsika idiömakunata parlashqapis, ¿imanirtaq tsëqa michantsu noqantsikwan Jehovä parlanampaq?

¹¹ Mëtsika idiömakunatam parlantsik. Peru manam tsëqa michantsu noqantsikwan  Jehovä parlananta. ¿Imanir? Porqui mëtsika idiömakunaman Palabranta tikratsiyänantam permitishqa. Tantiyarinapaq, Bibliachöqa ima idiömachö Jesus parlanqanqa juk ishkë palabrakunallam yurin (Mateu 27:46; Marcus 5:41; 7:34; 14:36, NM). Peru Jehoväqa permitirqan Jesus parlanqankunata griëgu idiömaman y juk idiömakunaman tikratsiyänantam. Jinamampis Palabranqa manam ushakarqantsu, porqui judïukuna y cristiänukunaqa mëtsika copiakunatam rurayarqan. Y tsë copiakunataqa mëtsika idiömakunamanmi tikratsiyarqan. Tsëmi 400 watakuna Jesus wanunqampita pasarinqanchö, juk qellqaq religiösu nirqan Jesuspa yachatsikïninkunaqa Siria, Egiptu, India, Persia y Etiopïa markakunachö parlayanqan idiömakunamanna tikratsishqa kanqanta.

12. ¿Imakunatataq rurayarqan Bibliata ushakätsita munarnin?

¹² Tiempu pasanqanmannömi Bibliata, juk idiömaman traduceqkunata y nunakunapa makinman Bibliata chätseqkunata ushakätsita munayashqa. Tantiyarinapaq, Jesus shamunqampita 300 wata pasarinqanchömi, llapan Bibliakunata ushakätsiyänampaq Römachö juk gobernaq mandakurqan. Y tsëpita 1.200 watakuna pasarinqanchönam, William Tyndali ingles idiömaman Bibliata tikratsir qallarqan. Pëmi nirqan, kawanantaraq Dios permitiptinqa, juk murukoq jövin juk cürapitapis mas Bibliata entiendinampaq logrëta munanqanta. Pushakoq religiösukuna qatikachar qallëkuyaptinmi, Tyndaliqa Bibliata tikratsir ushanampaq y imprimir qallanampaq Inglatërrapita ëwakurqan. Tariyanqan kaqtaqa pushakoq religiösukuna llapan copiankunata kayëkäyaptimpis, tikratsinqan Bibliaqa mëtsikaq nunakunamanmi charqan. Tiempuwannam, Tyndalitaqa wanuratsir kayëkuyarqan. Peru tikratsinqan Bibliataqa manam ushakätsiyarqantsu, antis tsë Bibliam King James Version (Versión del Rey Jacobo) nishqan Bibliata jorqayämunampaq allipa yanapakushqa (leyi 2 Timoteu 2:9).

13. Bibliata unë qellqayanqanta estudiayanqanchö, ¿imatataq yachaq nunakuna tariyashqa?

¹³ Rasunmi, unë qellqakanqan Bibliapa wakin copiankunachöqa ichik pantayanqankuna yurin y ichik jukläyam. Tsënö kaptimpis, mëtsikaq yachaq nunakunam unëna qellqashqa kaqkunata y juk idiömakunaman tikratsishqa kaqkunata mëtsikata alleq estudiarnin tariyashqa juk ishkë versïculukunalla ichik jukläya kanqanta, y tsëkunaqa Biblia imata yachatsikïta  munanqanta mana cambianqanta. Bibliata rasumpa estudiaqkunaqa Diospa Palabranta katsiyanqantam següru kayan (Isaïas 40:8).

14. ¿Ëka idiömakunachötaq kananqa Bibliata leyita puëdiyan?

¹⁴ Imëkanöpa ushakätsita munayashqa kayaptimpis, kananqa Bibliata leyita puëdintsik 2.800 idiömapitapis maschömi. Manam juk librukunataqa tsënö mëtsika idiömamanqa tikratsiyashqatsu. Mëtsikaq nunakuna Diosman mana creiyaptimpis, Bibliaqa entëru Patsamanmi chashqa. Awmi, wakin Bibliakunaqa fäcil leyina mana kaptin y wakin wakinchö punta qellqakanqannölla mana kaptimpis, cäsi llapanmi juk precisaq willakïta katsin y mana wanushpa kawakïta tarinapaq yachatsikun.

15. (1) ¿Ima cambiukunataq kashqa 1919 watapita kanan witsanyaq? (2) ¿Imanirtaq publicacionkunata puntataqa ingles idiömachöraq rurayämun?

¹⁵ 1919 watachömi, Bibliata estudiaq juk ichiklla grüpu nunakuna “llapanchö wiyakoq y yachëwan sirweq” kanampaq carguta chaskirqan (Mateu 24:45, NM). Tsë witsanqa, kë yachëwan sirweqqa Diospa markanta ingles idiömallachömi yachatsirqan. Peru kananqa 700 idiömapitapis maschömi publicacionkunata jorqamun. Unë witsan griëgu idiömata nunakuna mas parlayanqannömi, kanan witsanqa ingles idiömata mas parlayan. Tsëmi publicacionkunataqa ingles idiömachöraq puntata qellqayämun y tsëpitaran juk idiömakunaman tikratsiyämun.

16, 17. (1) ¿Imatataq Diospa markanqa wanarqantsik? (2) ¿Imatataq rurayarqan Diospa markan wananqanta qoyänampaq? (3) ¿Imatataq wawqi Knorr munarqan?

¹⁶ Diospa markanqa publicacionkunachö yachatsikamun Biblia yachatsikunqanllapitam. 60 watapitapis masnam pasashqa Versión del Rey Jacobu Biblia mas utilizashqa kanqampita. Peru kë Bibliaqa 1611 watapitam, unë palabrakunayoqmi y entiendinanqa manam fäciltsu karqan. Mas unë qellqayanqankunachöqa, Diospa jutinqa atska kutim yureq, peru Rey Jacöbu nishqan Bibliachöqa ichikllam yurin. Jina tikratsiyanqanchöqa atskatam pantayashqa y unë mana yurinqan versïculukunatapis churayashqam. Ingleschö këkaq wakin Bibliakunawampis igual-llam pasakun.

¹⁷ Tsëmi Diospa markanqa, mas alli tikratsishqata y mas fäcil entiendina Bibliata wanarqantsik. Tsëmi juk grüpu  wawqikunata churayarqan Bibliata tikratsiyänampaq. Tsëmi kë grüputa, Bibliata juk Idiömaman Tikratseqkunata Rikaqkuna nishpa qayayarqan. Pëkunam 1950 watapita 1960 watayaq Bibliata jorqayämurqan joqtaman rakishqata. Punta yarqamoq kaqtaqa, 1950 wata 2 de agostu killachömi juk asamblëachö chaskiriyarqan. Tsë junaqmi, wawqi Knorr nirqan Diospa sirweqninkunaqa kanan witsampaqnö fäcil-lla entiendinata y puntata qellqayanqanchö entienditsikunqantanölla juk Bibliata wananqantsikta. Tsënöpa mas fäcil-lla Diospa yachatsikïninkunata yachakuyänampaq. Tsë Bibliaqa kanan karqan Jesuspa discïpulunkuna qellqayanqannömi, humildi nunakuna fäcil-lla entiendiyänampaq y leyiyänampaq. Wawqi Knorrqa munarqan Traducción del Nuevo Mundo Bibliaqa millonyëpayan nunakunata Diosta reqiyänampaq yanapanantam.

18. ¿Imataq yanapakushqa mas idiömakunaman Bibliata tikratsiyänampaq?

¹⁸ Wawqi Knorr munanqanqa 1963 watachömi cumplikärirqan. Tsë watapaqqa, Traducción del Nuevo Mundo de las Escrituras Griegas Cristianas nishqan Bibliaqa alemanchö, españolchö, franceschö, holandeschö, italiänuchö y portugues idiömakunachönam yarqamushqa karqan. 1989 watachönam Jehoväpa Testïgunta Pushaqkuna churayarqan Bibliata traduceqkunata yanapayänampaq juk grüpu wawqikunata. 2005 watachönam permïsuta qoyarqan Täpakoq revista yarqamunqan idiömakunachö Bibliata jorqayämunampaq. Tsëkunarëkurmi kananqa Traducción del Nuevo Mundo Bibliaqa complëtu kar o pullanlla karpis 130 idiömapitapis maschöna kan.

19. (1) ¿Imataq pasakurqan 2013 watachö? (2) ¿Imapitataq parlashun qateqnin kaq yachatsikïchö?

¹⁹ 60 watapitapis masnam pasarishqa ingleschö Traducción del Nuevo Mundo nishqan Bibliata jorqayämunqampita. Tsëpita patsëqa ingles idiömaqa alläpam cambiashqa. Tsëmi kë Bibliata yapë revisayänan precisashqa. Y 2013 wata 5 y 6 de octubri killam cada wata reunionta rurayanqanchö 1.400.000 nunakunapitapis mas 31 nacionkunapita tsë reunionta jinan localchö kar o Internetpa kar wiyayarqan y rikäyarqan. Tsë reunionchömi Jehoväpa Testïgunta Pushaqkunapita juk wawqi revisashqa Traducción del Nuevo Mundo ingleschö yarqamushqa Bibliapita willakur rikätsikarämurqan. Llapanmi alläpa kushikuyarqan y hasta waqayarqanmi tsë Bibliata chaskirirnin. Discursaq wawqikunaqa tsë Bibliawannam yachatsikäyämurqan y llapan wiyaqkunam cuentata qokuyarqan mas fäcil-lla entiendina kanqanta. Qateqnin yachatsikïchömi kë revisashqa Bibliapita y juk idiömakunaman tikrëkätsiyanqampita parlashun.