1. ¿Imachötaq willamantsik shamoq tiempochö pasananta?

TELEVISIONCHÖ o radiochö noticiakunata wiyar, imëllaqa tapukorqonkiku, ¿mëyaqraq kë mana allikunaqa chanqa nishpa? Kanan tiempoqa mana shuyaranqantsik höram imëka desgraciakunapis pasan, y waränin pasanantaqa manam nunakuna musyayantsu (Santiagu 4:14). Pero Jehová Diosnintsikqa musyanmi (Isaías 46:10). Unë tiempopitanam Bibliachöqa willakorqan desgraciakuna pasananta, y manam tsëllatatsu sinöqa shamoq tiempochö imëka allikuna pasanantapis nikarqannam.

2, 3. ¿Imatataq qateqninkuna Jesusta tapukuyarqan, y ima nishpataq nerqan?

² Jesucristuqa parlarqan, kë gobiernoqa Patsachö mana allikunata ushakäratsir huk paraïsoman tikratsinantam (Lucas 4:43). Jesusta wiyaq nunakunaqa imë tsë Reino shamunantapis musyëtam munayarqan. Tsëmi, “[¿]imataq noqakunawan këkanqëkita y kë mundo ushakänanta musyayänampaqqa pasanqa?”, nishpa tapukuyarqan qateqninkuna (Mateo 24:3, NM). Tsënam, Jehová Diosllam musyan imë kë mundo ushakänantapis, nishpa nerqan (Mateo 24:36). Pero Diospa Reinon kë Patsaman manaraq alli kawakïta apamuptin imakuna  pasanantapis Jesusqa willakorqanmi. Y kë tiempontsikchömi pasëkan llapan pë willakonqanqa.

³ Kë “mundopa ushakënin hunaqkunachö” pasëkanqankunata manaraq yachakurmi, puntataqa nunakuna mana rikäyashqan guerrapita yachakurishun. Kë guerraqa angelkuna kawayänan ciëlochömi karqan, y tsëchö pasanqanqa llakikïkunatam noqantsikpaq apamushqa.

4, 5. a)  ¿Imaraq pasarqan Jesus ciëlochö gobernar qallëkuptin? b) Apocalipsis 12:12 nenqannö ¿imaraq pasanan karqan ciëlochö guerra kariptin?

⁴ Tsë 1914 watachö Jesucristu ciëlochö gobernar qallëkamonqantam punta capïtulochöqa yachakorqontsik (leyi Daniel 7:13, 14). Tsëpita ichik tiempollachönam altsapakur qallëkorqan. Tsëmi Bibliachöqa kënö willakun: “Tsepitanam rara sieluchona maqanaqui qallaquicorqan. Miguelmi [Jesuspa huknin shutin] anjelnincunawan tse culebrata [Satanasta] maqayarqan. Tsenollam jina tse culebrapis anjelnincunawan ticrapuyarqan Miguelta”. * Y tsë hatun maqanakïchöqa venciriyarqan Diablutam mana alli angelninkunatawan, tsëpitam kë Patsaman qarqarayämorqan. Fiel angelkunaqa alläpam kushïkuyarqan Satanás y demonionkuna ciëlochö manana kayanqampita. Pero nunakunaqa manam kushikuyänantsu karqan. Bibliam kënö willakorqan: “¡Allau patsacho [...] quecaqcuna, porqui diablum sielupita weqaparcayämushqa captin, y pocu tiempullana engañacur carinanta musyarnin, qamcunapa contrequicuna allapa piñashqa quecan!”, nishpa (Apocalipsis 12:7, 9, 12).

⁵ Rikärishun ciëlochö guerra kanqampita, kë Patsachö ima pasanqantapis: Alläpa piñarmi Diabluqa kë Patsachö imëka mana allikunawan nunakunata hipatsinan karqan. Y kananmi yachakushun tsë mana alli tiempokunachö kawëkanqantsikta. Pero këqa ‘pocu tiempullanam’ kanqa, y tsëtaqa kikin  Satanaspis musyanmi. Bibliachöqa kë tiempota “ushanan hunaqkuna” nishpam shutitsin (2 Timoteo 3:1, NM). ¡Imanömi kushikuntsik, Diosnintsik kë mana allikunata ushakäratsimunampaq ichikllana pishenqanta! Bibliaqa willakorqanmi kë tiempochö imakuna pasanantapis y tsëtam rikärishun. Kë llapan pasëkanqankunaqa rikätsimantsik ushanan hunaqkunachö këkanqantsiktam y Diospa Reinon gobernamuptin alli nunakuna shumaq bendicionkunata chaskiyänampaq ichikllana pishenqantam. Kë ushanan hunaqkunachö chusku señalkuna cumplikänampaq Jesus nenqanta rikärishun.

6, 7. ¿Imanötaq, mallaqëkunapaq y guërrakunapaqwan Jesus parlanqan cumplikëkan?

⁶ “Juc nasionmi juc nasionwan guerata rurayanqa. Y juc marca nunacunam juc marca nunacunawan wanutsinacuyanqa.” (Mateo 24:7.) Tsë qepa waranqa watakunachömi waranqa kuti waranqëpayan nunakuna wanuyashqa guerrakunarëkur. Inglaterra markapita huk nunam qellqarqan kënö nishpa: “Imëpitapis más hatun yawar ramëqa këkushqa kë siglo XX nishqan watakunachömi. [...] Kë siglochöqa qatinallamanmi guerrakuna këkushqa, y ichik tiempollam pärareq”. Worldwatch nishqan institutom kënö nerqan: “Siglo I nishqan watakunapita hasta 1899 watayaq  wanutsinakïkunapitapis, kima kutipitapis masmi kë [siglo XX] nishqan watakunachö wanutsinakïkunaqa kashqa”. Tsërëkurmi 1914 watapita patsë pachak waranqa kuti waranqapitapis más nunakuna wanïkuyashqa. Tsënömi atska nunakunata kuyashqa kastannaqta haqïkushqa tsë guerrakunaqa. Itsapis pasashqa kankiman kë llakikïkunapa.

⁷ “Mechopis mallaqäqui watacunam canqa.” (Mateo 24:7.) Kë pasaq kima chunka watakunachöqa murupakïkuna masmi mirëkushqa niyanmi yachaqkuna. Tsënö këkaptimpis, nunakunaqa mallaqëkayanllam mana mëchöpis mikïninkuna murukuyänampaq kaptin y rantiyänampaqpis mana qellëninkuna kaptin. Tsëmi waktsa markakunachöqa, waranqa kutipitapis waranqëpayan nunakuna kawayan kima sol-llawan o hasta mënosllawanmi cada hunaq. Casi llapannömi imëpis mallaqäyanlla. Cada watam pitsqa waranqa kuti waranqëpayan wambrakuna wanïkuyan mallaqëwan nishpa nin Organización Mundial de la Salud.

8, 9. ¿Imataq terremötokunapaq y qeshyakunapaq Jesus parlanqan cumplikëkanqanta rikätsimantsik?

⁸ “Mecho tsechopis allapa feyupam temblorwan patsa cuyonqa.” (Lucas 21:11.) Tsë 1990 watapita qallëkurllam, patsatapis kichakätseq y hatusaq wayikunatapis ishkitseq sinchi patsakuyïkuna kashqa, chunka isqonnö cada wata, hinamampis cada watam chipyëpa  hatusaq wayikuna ushakätseq terremötokuna kashqa ninmi Estados Unidospa Patsa Estudiaqninkuna. Hina huk estudiokunapis niyanmi: “1900 watapita patsëmi, terremötokunawan ishkë millonpitapis más wanïkuyashqa y nunakuna imëka rurayanqanwampis ichikllam wallkärishqa”.

⁹ “Pesti qeshyawanmi wanuyanqa.” (Lucas 21:11.) Imëka hampikunata rurëkäyaptimpis, nunakunaqa qeshyëkäyanllam unë qeshyakunawan o mushoq qeshyakunawampis. Huk informe willakonqannömi, kë pasaq chunka watakunachöqa ishkë chunka reqishqa qeshyakuna —tuberculosis, paludismo (o malaria) y cólera— y wakimpis manam fácil hampinannatsu kayan. Hinamampis kima chunkanö mushoq qeshyakunam yurirayämushqa. Wakin qeshyakunapaqnäqa manam hampi kantsu.

10. 2 Timoteu 3:1-5 nishqampita ¿imakunatataq nunakunachö kanan rikanki?

¹⁰ Bibliachöqa manam imapis pasananllapaqtsu willakorqan, sinöqa nunakuna imanö kayänantapis nikarqanmi. Y apóstol Pablupis imanö nunakuna kayänantaqa alleqmi willamantsik. Kë ushanan tiempokunachöqa ‘alläpa sasa cawaqui tiempucunam chämonqa’, nishpa (leyi 2 Timoteu 3:1-5). Tsëmi Pablu nenqannö kë ushanan tiempochöqa:

•   nunakunaqa kikinkunallata kuyakuyan

• qellëllata kuyayan

• papaninkunatapis manam wiyakuyantsu

• manam agradecïdotsu kayan

• kastankunatapis manam kuyayantsu

• ichikllapitam piñakuyan

• manam ankupäkuyantsu o llakipäkuyantsu

• Diosta mana kuyashpam, kikinkunapa kushikïninkunallata kuyayan

• Diosta kuyaqnömi hananllapaqa kayan, pero kawëninkunachö rurëninkunawanqa, mana wiyakuyanqantam rikätsikuyan

11. Salmo 92:7 nenqannö, ¿imaraq mana alli nunakunata pasanqa?

¹¹ ¿Markëkichö nunakunaqa tsënöku tikrakuriyashqa? Tsënöchiyä. Hinantin Patsachömi tsënö nunakuna kayan. Kë llapanmi rikätsimantsik Diosnintsik llapan mana allita ushakätsimunampaqqa ichikllana pishenqanta, tsëmi Bibliachöqa kënö nikämantsik: “Mana alli nunakuna qoranö winamorqa, y llapan mana allita ruraqkuna wëtamorqa, ni imëpis mana kutimoqpaq ushakäyänampaqnam kayan”, nishpa (Salmo 92:7).

12, 13. ¿Imakunataq rikätsimantsik ‘kë ushanan tiempokunachö’ ‘rasumpëpa yachë atskayanqanta’?

¹² Biblia nenqannömi ushanan hunaqkunaqa, imëka problëmakunata apamun. Tsënö kaptimpis alli señalkunam cumplikëkan Jehová Diosta sirveqkunachöqa.

¹³ “Rasumpëpa yachëqa, atskayanqam” nishpam Daniel libro willakorqan. ¿Imëraq këqa cumplikänan karqan? “Ushanan tiempokunachömi” (Daniel 12:4). Tsë 1914 nishqan watapita patsëmi Jehová Diosqa servi munaqkunata, alleq Bibliata reqiyänampaq yanapashqa. Tantearinapaq, Dios munanqanta, shutimpita, Jesucristupa wanïnimpita, wanushqakuna imanö këkäyanqanta y shariyämunantapis musyayashqam. Hinamampis Jehová Dios sirveqkunaqa, kushishqa kawayänampaq, y Dios Yayata alabayänampaq kawëtapis yachakuyashqam. Y alleqmi musyayashqa imanö Diospa Reinon kanqanta, y imanö kë Patsata altsamunantapis. ¿Imatataq tsë yachakuyanqanwan rurayan? Kë tapukïnam, kë ushanan tiempokunachö cumplikëkaq huk kaq profecïaman apamantsik.

14. Reinopita alli willakïtaqa, ¿ëka markakunachö, y ëka idiomakunachöraq willapäkïkäyan? ¿Y pikunaraq tsë willapäkoqkunaqa kayan?

¹⁴ ‘Llapan nunacunatam alli willaquinïta willayänequi’, nerqanmi Jesucristu ushakë tiempokunapaq parlanqan profecïachö (leyi Mateo 24:3, 14). Awmi kë Reinopita alli willakïkunataqa hinantin patsachömi willakïkäyan, kë Reino ima kanqanta, imakunata ruramunanta, y tsë bendicionkunata chaskinapaq imata ruranantsiktapis. Kë alli willakïkunataqa, ishkë pachak kima chunka (230) nacionkunapitapis maschömi willakïkäyan, y astka pachak idiömakunachömi willapäkïkäyan. Tsënömi ‘hinantin patsapita, llapan markakunapita, tukïläya idioma parlaq’, waranqëpayan Jehová Diospa testigonkuna kushi kushi kë Reinopita alli willakïkunata willapäkïkäyan (Apocalipsis 7:9). Hinamampis waranqa kuti waranqëpayan nunakunatam, Bibliapita yachakï munaqkunata yachatsiyan y manam cobrayantsu. Hinamampis Jesusqa ‘llapan nunacunam chiquiyäshunqui’ nishpam nerqan  cristianokunapaq parlar, tsënö këkaptimpis kë profecía cumplikanqan rikëqa espantëpaqmi (Lucas 21:17).

15. a) ¿Ushanan hunaqkunachö këkanqantsikta creinkiku, y imanirtaq tsënöqa ninki? b) ¿Imatataq ushakë hunaq apamonqa, Jehová Diosta wiyakoqkunapaq, y chikeqninkunapaqpis?

¹⁵ Kë llapan profecïakuna tiempontsikchö cumplikëkanqanta rikar, ¿manaku ushanan hunaqkunachö këkanqantsikta creinki? Jehová Dios munanqanyaqmi kë alli willakïkunaqa predicakanqa, y tsënam “ushakë chäramonqa” (Mateo 24:14, NM). Tsë ‘ushakëqa’, Dios Yaya kë Patsachö llapan mana allikuna ushakätsinan hunaq ninanmi. Y llapan chikeqnintam ushakäratsimonqa, tsëta ruramunampaqqa Jesucristutawan kallpayoq angelninkunatam disponishqa (2 Tesalonicenses 1:6-9). Y mananam Satanaswan demonionkunapis nunakunata ulipäyanqanatsu o llullapäyanqanatsu. Tsëpitanam Diospa Reinonqa llapan wiyakoqkunapaq atska bendicionkunata apamonqa (Apocalipsis 20:1-3; 21:3-5).

16. ¿Imakunatataq rurëkankiman?

¹⁶ Satanaspa munëninta ruraqkunapa ushakënin këllachöna kaptinmi, “¿imataraq rurëkäman?”, nishpa llapantsik tapukushwan. Y noqantsikpaq más alli kaqqa Jehová Diospita yachakï, y pë munanqanta rurëmi (Juan 17:3). Llapan shonqïkiwan Bibliapita yachakï. Jehová Diospa voluntadninta ruraqkuna yachakuyanqan wayiman ëwë (leyi Hebreus 10:24, 25). Palabranta yachakurnin shamï Jehovä Diosta reqinëkipaq, y pë munanqannö kawë (Santiagu 4:8).

17. ¿Imanirtaq mana allikunapa ushakënin mana creipaqnö kanqa nunakunapaq?

¹⁷ Ushanan hunaqkunachöna kawëkanqantsikta nunakuna mana creiyänantam Jesusqa parlarqan. Tsëmi ampipa suwanö chämur llapan nunata ushakäratsimonqa mana shuyëkaqta (leyi 1 Tesalonicenses 5:2). Tsëmi Jesuspis willakorqan: “lmanomi Noepa tiempuncho nunacuna cawaquicayarqan; tsenomi Diospita Shamushqa Nuna cutimunan junaqcunapis cawaquicayanqa. Manaraq apäqui tamya captinmi, asta Noe barcuman  yecurenqanyaq nunacuna micupäcur, upyacur, casacur caquicayarqan. Y manam cuentata qocuriyarqantsu apäqui tamya janancunachona quecanqantaqa, y llapancunam tse tamyawan ushacäyarqan. Tsenomi jina pasaconqa Diospita Shamushqa Nuna cutimunan junaqpis”, nishpa (Mateo 24:37-39).

18. ¿Jesus ima willakonqantataq creishwan?

¹⁸ Tsërëkurmi Jesusqa willakorqan kënö: “Cuidacuyë shonqiquicuna munanqan mana alli bisiucunapita, machaquicunapita, y que bidacho imecapaqpis yarpacachecunapita. Tseno quecayaptiqui, paqtataq tse junaqcuna imeca trampa animalta tsareqno tsapuyäshunquiman. Porqui tsenollam jinantin marcacho nunacunatapis tarenqa. Peru qamcunaqa shuyaquïcäyë imepis Diosman mañacurnin, tse tiempocunacho alli tsaracuyänequipaq. Tsemi Diospita Shamushqa Nunapa nopanchopis mana mantsacushpana shëcäyanqui”, nishpa (Lucas 21:34-36). Jesus nenqantaqa creishwanmi. ¿Imanir? Jehová Dios, y ‘Diospita Shamushqa Nuna’ Jesucristu aprobayanqan nunakunaqa kawëkäyanqam, Satanaspa mana alli mundon ushakäriptin. Hinamampis mana wanushpam kawayanqa shamoq mushoq Patsachö (Juan 3:16; 2 Pedru 3:13).