1, 2. a) ¿Imanötaq Rutwan Noemï ëwayanqan näni? ¿Imapitataq alläpa llakikuyan? b) ¿Imanirtaq Rutwan Noemïqa ishkampis juknöpa viäjinkunata rikäyan?

MOAB nacionpa mëtsikan pampapa crusaq nänipam, Rutwan Noemïqa ëwëkäyan. Pïninnaqmi kayan. Feyupa vientoq pampapa ëwarmi alleqllaqa rikakuyannatsu. Ampïrinampaq (paqasyänampaq) ichikllana pishinqantam Rutqa cuentata qokun. Tsëmi “¿mëllachöraq quedakuyäshaq kanan paqas?” nir suegranta rikëkur yarpachakun. Suegranta alläpa kuyarninmi përëkur imëkatapis ruranampaq listu këkan.

² Ishkankunam llakikïyoq kayan. Atska watakunanam Noemïqa viuda, peru kananqa Mahlon y Kilion jutiyoq ishkëlla wamrankunapis wanukuyashqa kaptinmi masraq llakikun. Rutpis alläpa llakishqam këkan, porqui Mahlonqa majanmi karqan. Kananqa ishkanmi Israel nacionchö Belen markaman ëwëkäyan. Tsë viäjitaqa ishkampis juknöpam rikäyan. Noemïqa yurikunqan markamanmi kutikan, peru Rutqa, kastankunata, markanta, costumbrinkunata y hasta diosninkunata jaqirïkurmi mana reqinqan markaman ëwëkan (leyi Rut 1:3-6).

3. ¿Ima tapukïkunatataq contestashwan Rutpanö markäkïnintsik kananta munarqa?

³ ¿Imanirtaq Rutqa llapanninta jaqirirqan? ¿Imataq yanaparqan mana allikunapa pasarpis alli tsarakunampaq y suegran Noemïta cuidanampaq? Diosman markäkur (yärakur) Moab warmi Rut ruranqankunapitaqa yachakïta puëdintsikmi, y kë yachatsikïchömi rikäshun imakunachö pëta qatinapaq kaqta. (“ Desiertuchö pashtaq yaku cuenta” neq recuadrutapis rikäri.) Puntataqa, karuchöraq këkaq Belen markaman kë warmikuna imanir ëwayanqanta yachakurishun.

4, 5. a) ¿Imanirtaq Noemïwan familianqa Moabta ëwakuyarqan? b) ¿Ima pruëbakunapataq Moab nacionchö Noemï pasarqan?

⁴ Rut winanqan Moab takshalla nacionqa, Wanushqa jatun qochapita Inti (Rupay) yarqamunan läduchömi karqan. Tsë nacionqa juk jatun pampachömi kaq, y atska lädukunachömi ruri ruriyaq mëtsikampa patsa kicharaq. Montikunaqa manam alläpaqa kaqllatsu, peru “Moab nacionchö pampa chakrakuna[chöqa]” imëkam wayoq, hasta Israel nacionchö mallaqë kanqan witsankunapis. Tsënö kaptinmi, Mahlonwan familianqa Moab nacionman ëwakuyarqan, y tsëchömi Rutta reqiyarqan (Rut 1:1).

⁵ Israelchö mallaqë kaptinmi, Elimëlecqa warmin Noemïta y ishkan tsurinkunata pusharkur Moab nacionman ëwakunampaq churakarqan. Tsë nacionchö Diosman markäkïninkuna sinchi kanampaqqa sasaraqchi karqan, porqui israelïtakunaqa watachö kima (kimsa) kutim Jehoväta adorayänampaq pë akranqan sitiuman ëwayaq (Deut. 16:16, 17). Tsënö kaptimpis, Noemïpa markäkïninqa sinchim karqan, peru alläpa llakikïmanmi charqan nunan wanukïkuptin (Rut 1:2, 3).

6, 7. a) ¿Imanirtaq Noemïqa alläpa yarpachakurqan Moabpita warmikunawan wamrankuna casakuyaptin? b) ¿Imanirtaq lumtsïninkunata Noemï alli tratanqanqa alabëpaq?

⁶ Noemïqa mëraq yapë llakikurqan Moab nacion warmikunawan wamrankuna casakuyaptin (Rut 1:4). Pëqa musyarqanmi israelïtakunapa awilun Abrahanqa, kastampita Diosta adoraq warmita tsurin Isaac tarinampaq imëkata ruranqanta (Gen. 24:3, 4). Jinamampis, Moises qellqanqan Leychöqa mandakurqan israelïtakunapa wamrankuna juk nacion warmikunawan o ollqukunawan mana casakuyänampaqmi, tsënöpa juk dioskunata adorëman mana ishkiyänampaq (Deut. 7:3, 4).

⁷ Tsënö kaptimpis, Mahlonwan Kilionqa Moab nacion warmikunawanmi casakuyarqan. Itsachi Noemïqa tsëpaq yarpachakurqan o llakikurqan, peru Rut y Orpä lumtsïninkunataqa kuyëpam tratarqan. Itsachi Diosninta imëllapis sirwiyänampaq kaqta pensarqan. Imanö kaptimpis, lumtsïninkunapis alläpam Noemïta kuyayaq. Tsënö alläpa kuyanakuyanqanmi kimankunata yanaparqan Mahlonwan Kilion wanuriyaptin alli tsarakuyänampaq. Wamrankunapis manaraq kaptinmi Rutwan Orpäqa mözallaraq këkar viuda tikrariyarqan (Rut 1:5).

8. ¿Jehovä imanö Dios kanqanraq Ruttaqa alläpa kushitsirqan?

 ⁸ Rutqa alläpachi llakikurqan nunan wanukïkuptin, peru ¿religionnin yanaparqanku? Manachi. Moab nacionchöqa mëtsika dioskunatam adorayaq, y Kemos jutiyoq diosmi mas reqishqaqa karqan (Nüm. 21:29). Imëkam rikätsikun moabïtakunaqa diosninkunarëkur wamrankunata kayayanqanta, awmi, imëka mana allikunatam religionninkunachö rurayaq. Peru ¡Israelpa Diosninqa alläpa jukläyam kaq! Kuyakoq y llakipäkoq Diosnimpita nunan Mahlon o suegran Noemï yachatsiyanqanqa mëraq Rutta alläpa kushitsirqan. Jehoväqa alläpa kuyakïwanmi gobernan, y sirweqninkuna mana mantsashpa adorayänantam munan (leyi Deuteronomiu 6:5). Y nunan wanukïkuptinqa, mëraq Rutqa suegran Noemïta mas kuyarqan. Rutqa shumaqchi wiyakoq chakwanyashqana suegran llapanta puëdeq Diospita, shumaq rurëninkunapita, y markanta alläpa kuyakïwan y llakipäkïwan cuidanqampita parlapaptin.

9-11. a) ¿Imata rurayänampaqtaq Noemï, Rut y Orpä churakäyarqan? b) ¿Imatataq yachatsimantsik desgraciakunapa pasayanqan?

⁹ Noemïqa alkäbullam këkarqan markanchö imakuna pasakunqankunata. Itsachi juk kutiqa, Jehovä markanta yanapaptin Israelchö mallaqë manana kanqanta juk negocianti parlëkaqta wiyarirqan. Belenqa “Tanta kanan Wayi” ninanmi, y tsënö kanqantam yapë rikätsikur qallëkurqan. Tsëmi Noemïqa markanman kutikunampaq churakarqan (Rut 1:6).

¹⁰ ¿Imatataq Rutwan Orpä rurayarqan? (Rut 1:7.) Jatun desgraciakunata juntu pasashqa karmi suegranwan alläpa kuyanakuyaq. Ruttaqa itsachi alläpa gustarqan suegran Noemï kuyakoq y Jehoväman markäkoq kanqan. Tsëmi kiman viudakuna Judä markaman ëwar qallëkuyarqan.

¹¹ ¡Rutpaq Biblia willakunqanqa imëka allikunatam yachatsimantsik! Kë willakïmi rikätsimantsik alli y mana alli nunakunatapis desgraciakuna pasanqanta (Ecl. 9:2, 11). Jina juk precisaq yachatsikïtapis rikätsimantsikmi: pïnintsikpis wanukïkuptinqa, alläpa allim kanqa Noemïpa Diosnin Jehoväman markäkoqkunapa (yärakoqkunapa) shoqakïninta ashishqa (Prov. 17:17).

12, 13. ¿Imanirtaq Noemïqa Ruttawan Orpäta wayinkunaman kutikuyänampaq nin, y imataq pëkuna niyan?

¹² Kë kiman viudakunaqa nänitanam ëwarëkäyan, peru  Noemïpaqa juk yarpachakïninmi kan. Pëta y wamrankunata alläpa kuyashqa karnin yanaqëkäyaq lumtsïninkunapaqmi alläpa yarpachakun. Manam munantsu sufrir sïguiyänanta. Musyanmi Belenchöqa pëkunata qonampaq ni imampis mana kanqanta.

¹³ Noemïqa tsëkunapaq yarpachakurmi kënö nin: “Ëwayë, kutikuyë mamëkikunapa wayinman. Wanukushqa nunëkikunatawan noqata alläpa kuyayämanqëkinölla, qamkunatapis Jehovä alläpa kuyakoq këninta rikëkatsiyäshï”. Jehovä bendiciptin nunankuna tariyänanta y alli kawakuyänantam Noemïqa munan. Y tsëpitanam “ishkanta mutsarirqan, y lumtsïninkunanam waqar qallëkuyarqan”. Alläpa kuyakoq y ankupäkoq kaptinchi Rutwan Orpäqa suegranta kuyayaq. Tsëmi tsë ishkan mözakunaqa japallanta jaqita mana munar kutin kutin kënö niyan: “Manam, antis qamwanmi markëkiman kutikushun” (Rut 1:8-10).

14, 15. a) ¿Imarëkurtaq Orpäqa markanman kutikïta akran? b) ¿Imanötaq Noemïqa Rut qatinanta michëta tïran?

¹⁴ Peru Noemïqa imëkanöpam michan lumtsïninkuna qatiyänanta. Israelchö imannaq kanqanta, pëta cuidanampaq pïnimpis mana kanqanta y pëkunawan casakuyänampaq wamrankuna manana kapunqantam entienditsita procuran. Jina tsënöllana imëpis kawakunampaq kaqtam pensan. Jinamampis pëkunata yanapëta mana puëdir alläpa llakikunqantapis ninmi. Orpäqa rasllam cuentata qokurin imata ruranampaq kaqta: Moabchö mamäninwan y kastankunawan quedakïtam akran. Pëpaqqa tsëmi mas alli. Tsëmi alläpa llakikurnin suegranta mutsëkur kutikun (Rut 1:11-14).

¹⁵ Y Rutqa, ¿Noemï ninqantaku ruran? Manam, “Rutqa paqwëmi suegranta jaqita munarqantsu” ninmi Bibliaqa. Itsachi  Noemïqa japallanllana ëwakïkarqan, peru qepanta Rut ëwëkaqta mäkurirmi, “¡Rikë! Viudayashqa lumtsï mayikiqa markanman y diosninkunamanmi kutikushqa. Qampis pëwan kutikï” nirqan (Rut 1:15). Noemï ninqanqa juk precisaq yachatsikïtam rikätsimantsik: Orpäqa manam markanllatatsu kutikurqan, sinöqa “diosninkuna[mampis]” kutikurqanmi. Kemos diosninta y juk dioskunatam sirwir sïguirqan. ¿Tsënöllatsuraq Rutpis ruranman karqan?

16-18. a) ¿Imata nirtaq Rutqa suegranta alläpa kuyanqanta rikätsin? b) ¿Imata ruranampaqtaq churakan suegranta alläpa kuyar? (Rutwan Noemï këkäyanqan dibüjutapis rikäri.)

¹⁶ Rutqa shonqupita patsëmi suegran Noemïta y Jehoväta kuyan. Tsëmi imata ruranampaq kaqtapis cläru musyan. Ishkanllana këkarmi Noemïta rikëkur kënö nin: “Ama jaqirinaqta munar tsënö nimëtsu, manana yanaqänaqpaq. Mëtam ëwanki, tsëtam ëwashaq, y mëchöpis pununqëkichömi punushaq. Markëkim, markä kanqa, y Diosnikipis, Diosnïmi kanqa. Wanunqëkichömi noqapis wanushaq, y tsëchömi pampakäshaq. Y tsëta o mastapis Jehovä ruramätsun wanïraq qampita mana rakimaptinqa” (Rut 1:16, 17).

¹⁷ ¡Imanö shumaqmi tsënö ninqanqa! Tsëmi 3.000 watakunanöna pasarishqa kaptimpis, Rut tsënö ninqantaqa kananyaqpis pï më yarpëkäyanlla. Këqa rasumpa kuyakï imanö  kanqantam rikätsikun. Noemïta alläpa kuyarninmi Rutqa ni imëpis mana jaqinampaq y mëta ëwaptimpis yanaqänampaq churakan. Wanïran pëpita rakinan karqan. Rutqa Noemïpa markanchö yachakänampaq y Moab nacionchö imëkanta, hasta diosninkunatapis jaqirinampaqmi listu këkan. Manam Orpänötsu, antis shonqupita patsëmi Noemïpa Diosninta sirwita munan. *

¹⁸ Tsënömi Belenman yapë ëwar qallëkuyan. Tsë markaman chäyänampaqqa juk semänanöran ëwayänan karqan. Peru ishkankuna yanaqänakuyanqanqa yanapanchi alläpa mana llakikuyänampaq.

19. ¿Imanötaq Rutnö rasumpa kuyakoq kanqëkita rikätsikunkiman casädu kawakïnikichö, familiëkichö, amïguïkikunawan y congregacionchö?

¹⁹ Kanan witsampis mëtsika nanatsikï y sufrimientukunam kan. Biblia ninqannömi “allapa sasa cawaqui tiempucuna[chö]” këkantsik, tsëmi tukïläya desgraciakunapa pasantsik (2 Tim. 3:1). Tsëmi imëpitapis mas precisan Rutnö rasumpa kuyakoq kanantsik. ¿Imataq rasumpa kuyakïqa? Kë mana alli tiempukunachö alli kaqta ruranantsikpaq yanapakoq kallpam. Rasumpa kuyakoqqa, imëkata pasarpis manam jaqintsu kuyakoq këta. Tsënö këqa alläpam precisan casädu kawakïchö, familiachö, amïgukunawan y congregacionchöpis alli kawakunantsikpaq (leyi 1 Juan 4:7, 8, 20). Rasumpa kuyakoq karninqa, Rut ruranqantam qatikäshun.

20-22. a) ¿Imataq rikätsikun Moab nacionchö tärarnin imëka mana allikunapa Noemï pasanqanta? b) ¿Pï sufritsinqantataq Noemïqa pensan? (Santiägu 1:13 textutapis rikäri.)

²⁰ Rasumpa kuyakunqantsiktaqa rurënintsikwanmi rikätsikunantsik, manam parlënintsikllawantsu. Rutpis rurëninwanmi rikätsikurqan Noemïta y Jehovä Diosta rasumpa y alläpa kuyanqanta. Rikärishun imata ruranqanta.

²¹ Tsënömi ishkan viudakunaqa Belenman chäriyan, tsë markaqa Jerusalenpa sur kaq lädunmampa 10 kilömetruchönömi quedaq. Noemï chaqta rikëkur pï më nunakuna parlayanqanmi rikätsikun pëwan familianqa tsë takshalla markachö  alli reqishqa kayanqanta. Warmikunaqa alli rikapëkurninmi, “¿Noemïku kë?” niyan. Moab nacionchö imëka mana allikunata pasanqanqa alëruchi qaqllanchö rikakun (Rut 1:19).

²² Noemïqa llapan pasanqantam kastankunata y unë vecïnankunata willan. “Yachanëpaq” ninan jutimpa qayayänampa rantin, Marä nir qayayänampaqmi rogakun, Maräqa “Llakikï” ninanmi. ¡Alläpa llakishqam sientikun! Jehovä alläpa sufritsinqantam Jobnö pensan (Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26).

23. ¿Imapaqtaq Rut yarpachakun y Ley imata mandakunqantaq waktsakunata yanapan? (Jina päginapa ura kuchunchö willakïtapis rikäri.)

²³ Noemïwan Rutqa ichikllapa ichikllapam Belen markachö yachakëkäyan, y Rutqa kikimpaq y suegrampaq imachö trabajanampaq kaqmanmi yarpachakun. Israelïtakunata Jehovä Leyta qonqanchö waktsakuna pallapakuyänanta jaqiyänampaq mandakunqantam musyarin. Cosëcha witsankunaqa chakrakunaman yekïkurmi segaqkuna jaqiyanqanta pallapakïta puëdiyaq. Jina chakra kuchunkunachö y esquïnankunachö winaqkunatapis pallapakïta puëdiyaqmi (Lev. 19:9, 10; Deut. 24:19-21). *

24, 25. ¿Imatataq Rut ruran Boazpa chakranman chärir, y imanötaq pallapakï trabäju kaq?

²⁴ Cebädata segayänan witsannam (kanan calendariuchöqa abril killa witsan). Rutqa chakrakunapam ëwan pillapis pallakunanta jaqinanta ashir. Tsënö ëwëkarmi, imëkayoq y mëtsika chakrayoq Boaz jutiyoq nunakunapa chakranman chärin, pëqa Noemïpa wanukushqa nunan Elimëlecpa kastanmi. Pallapakunampaq libri karpis, Rutqa segaqkunata rikaq jövintaran permïsuta mañakun. Awniriptinran pallapakur qallëkun (Rut 1:22–2:3, 7).

 ²⁵ Pedernal rumipita höcinkunawan cebädata segaqkunapa qepanchömi Rutqa pallapakur purin. Shikwanqanta o jaqiyanqantam pallapakun, nïkurmi manöjukunata ruran y tsëpitanam juk sitiuman apan päjampita cebädata jorqanampaq. Tsë rurëqa manam fäciltsu y hörakuna pasanqanmannömi mas sasaraq tikran. Tsënö kaptimpis, Rutqa manam qelanantsu, antis sudorninta pitsakunampaq (tsupanampaq) y “wayiman” yëkurir imallatapis mikurinanllapaqmi jamarin, tsë wayiqa itsachi trabajaqkuna jamayänampaq kaq.

26, 27. ¿Imanö nunataq Boaz, y imanötaq Rutta tratan?

²⁶ Pipis pëman interesäkunanta manachi ashintsu ni shuyarantsu Rutqa. Peru Boaz rikëkurqa segaqninkunapa mandaqnintam pëpaq tapukun. Boazqa edäna nunam, shonqupita patsëmi Diosta kuyan y pëman markäkun (yärakun). Trabajaqninkunatapis “Jehovä qamkunawan këkätsun” nirmi saludan, y trabajaqninkunapis tsënöllam contestayan, wakinqa itsachi jornalpa trabajaq o juk nacionkunapita kayan. Rutta rikärirqa imëka juk teytanömi Boazqa ankupan y shumaq tratan (Rut 2:4-7).

²⁷ Tsëmi “wamrallä” nir qayan y chakranchö pallapakur sïguinampaq nin, jina jövin trabajaqninkuna mana qallapäyänampaqmi sirweqnin shipashkunallawan kanampaq nin. Jinamampis mikuyanqan höra pachan qoyänampaqmi mandakun (leyi Rut 2:8, 9, 14). Y manam tsëllatsu, jina kallpata qormi shumaq parlapärin. ¿Imanir?

28, 29. a) ¿Imanö warmi kanqampitataq Rutta reqiyan? b) ¿Imatataq noqantsikpis rurashwan Jehovächö tsapäkïta ashinapaq?

 ²⁸ Juk nacionpita këkaptimpis imanir shumaq tratanqantam Rutqa Boazta tapun. Tsënam Boazqa Noemïrëkur imëkata ruranqanta willayanqanta nirin. Noemïqa allitachi lumtsïnimpaq Belen warmikunachö parlarqan. Y manam tsëllatsu, Boazqa musyarqanmi Jehoväta sirwinampaq Rut decidinqanta, tsëmi kënö nin: “Llapan ruranqëkikunapita Jehovä bendicïkushï, älasninchö tsapashqa këta ashir shamunqëkirëkur Israelpa Diosnin Jehovä alli päguta qoykulläshï” (Rut 2:12).

²⁹ Awmi, imëka juk chipi (chipsa) mamampa älasninchö tsapäkïta asheqnö, Jehoväpa älasninchö Rut tsapäkïta ashinqanqa clärum këkan. Shumaq parlapärinqan kallpata qorinqampitam Boazta shonqupita patsë agradecikun. Almorsarirqa tsaqanqanyaqmi Rutqa trabajar sïguin (Rut 2:13, 17).

30, 31. ¿Imanirtaq allipaq kanqa Rutnö kuyakoq, qollmi shonqu, alli trabajaq y agradecikoq kanqantsik?

³⁰ Kanan witsampis pï mëpaqmi imatapis tarinanqa alläpa sasaraq, peru Diosman markäkur Rut ruranqankunapitaqa yachakïta puëdintsikmi. Rutqa alleqmi musyaq yanapayänanta wananqanta, tsëmi përëkur rurayanqankunapita alläpa agradecikoq. Manam penqakurqantsu kuyë suegranta yanapananrëkur imëkachöpis patsa waranqampita tsaqanqanyaq trabajëta. Jinamampis trabäjuchö cuidakunampaq y alli yanaqikunawan trabajanampaq consejayanqanta wiyakurqanmi. Peru imapitapis masqa, manam imëpis qonqarqantsu Teytan Jehovä imëkapitapis tsapänampaq kaqta.

³¹ Rutnö rasumpa kuyakoq, qollmi shonqu, alli trabajaq y agradecikoq kashqaqa, markäkïnintsikpita wakinkunapis yachakuyanqam. Peru ¿imanötaq Jehoväqa Ruttawan Noemïta cuidarqan? Tsëtaqa qateqnin kaq capïtuluchömi rikäshun.