1. ¿Imanirtaq Silöchö täraq nunakuna pasëpa llakishqa këkäyan?

SAMUELPA marka mayinkunaqa llapanmi pasëpa llakishqa këkäyan. Juk guërrallachömi 30.000 israelïtakunata wanutsiyashqa. Y punta kaq guërrachönam 4.000 israelïtakunata wanutsiyarqan. Silöchö täraqkunapaqa manam weqinkunapis kannatsu waqayänampaq. Mëtsika wamrakunam kuyashqa wawqinkunapaq y teytankunapaq waqakïkäyan, y warmikunanam majankunapaq, turinkunapaq y wamrankunapaq waqayan, pëkunaqa mananam wayinkunaman kutiyanqanatsu (1 Sam. 4:1, 2, 10).

2, 3. ¿Ima desgraciakunataq Israelchö kushishqa këta ushakäratsirqan?

² Tsënö desgraciakunaqa qatinallamanmi pasakurqan. Tsë llapan desgraciakunaqa qallarqan Elïpa mana wiyakoq tsurinkuna Ofnïwan Finehas Diospa carpa wayimpita conträtu babulta guërraman apayanqampita patsëmi. Babulqa Jehovä markawan këkanqanta rikätsikuptinmi, israelïtakunaqa guërrata ganayänampaq yanapananta pensar apayarqan. Peru templu cuenta Diospa carpa wayinchö churaraq conträtu babulqa manam milagrukunata ruraqtsu karqan. Tsëqa, ¿imataq pasakurqan? Israelïtakunata ëwaratsirmi filisteukunaqa Elïpa tsurinkunata wanïkatsirnin Babulta apakuyarqan (1 Sam. 4:3-11).

³ Israelïtakunaqa mëtsika pachak watakunapam kushishqa kawakuyarqan Silöchö Babul churaraptin. Tsëmi filisteukunapa makinchö këkanqanta musyarir, 98 watayoqna këkaq Elïqa täkunampita alankëpa jeqar wanurirqan. Jina tsë junaqllachömi viuda quedarishqa lumtsïnimpis qeshpikïkarnin wanurirqan. Wanïkarnam kënö nirqan: “Kushishqa këtaqa Israelpita apakuyashqam”. Tsëqa rasunmi karqan: conträtu babulninnaqqa manam kushishqa këta tariyarqannatsu (1 Sam. 4:12-22).

4. ¿Imapitataq kë capïtuluchö yachakushun?

⁴ Tsë llapan pasakunqankunaqa alläpachi Samuelta llakitsirqan. Peru ¿markäkïnin yanapanmantsuraq karqan Jehoväpa kuyëninta y tsapäkïninta yapë tariyänampaq israelïtakunata  yanapanampaq? Kanan witsankunapis imëka llakikïkuna y desgraciakunam markäkïnintsikta (yärakuynintsikta) ushakäratsinman, tsëmi alläpa alli kanqa Samuelpa kawënimpita masta yachakurinqantsik.

5, 6. Samuelpaq parlëkarnin, ¿imapaqtaq Biblia parlar qallëkun, y tsë witsankunachöqa imatataq Samuel rurarqan?

⁵ Tsë witsankunayaqmi Bibliaqa Samuelpaq parlan, tsëpitaqa Babulta apakuyanqampita filisteukuna castigashqa kayanqampaq y tsërëkur kutitsiyanqanllataran willakun. Samuelpaq Biblia yapë parlanqan witsampaqqa 20 watanam pasarishqa (1 Sam. 7:2). ¿Imataraq Biblia mana willakunqan witsankunachöqa Samuel rurarqan? Imata ruranqantapis Bibliaqa tantiyatsimantsikmi.

⁶ Bibliaqa willakun guërra manaraq qallanqampita patsë, ‘Samuelpa palabran entëru Israelman charnin sïguikanqantam’, tsëmi rikätsimantsik Samuelqa llapan nunakunatayachatsita mana jaqinqanta (1 Sam. 4:1). Jina 20 watana pasashqanchöpis yachatsir sïguinqanta willakunmi, cada watash tsë kiman markakunata watukaq tsëchö täraqkunapa problëmankunata altsanampaq y Diospita yachatsinampaq. Tsëpitaqa Ramä markamanmi kuteq, tsëchömi familian täraq (1 Sam. 7:15-17). Rikanqantsiknöpis tsë 20 watachöqa imëka rurëyoqmi karqan.

7, 8. a) ¿Imatataq nirqan Samuel israelïtakunata 20 watapa alli yanaparir? b) ¿Israelïtakuna wiyakuyarqanku Samuel ninqanta?

⁷ Elïpa ishkan tsurinkunapa mana alli rurëninkunaqa paqwëmi israelïtakunapa markäkïninkunata ushakäratsirqan. Itsa tsëta rikarchi wakinkunaqa juk dioskunata adorar qallëkuyarqan. Y 20 watapa israelïtakunata alli yanapashqa karmi kënö nirqan: “Llapan shonqïkikunawan Jehoväman kutita munarqa, këkätsiyanqëki juk nacion dioskunata y Astoretpa imäginninkunata ushakätsiyë, y tsëpitaqa, Jehovällapaqna shonqïkikunata katsiyë y pëllatana sirwiyë, tsëqa salvayäshunkim filisteukunapa makinkunapita” (1 Sam. 7:3).

⁸ Rasumpa kaqchöqa, ‘filisteukunapa makinkunachö’ karmi israelïtakunaqa allqutsashqa këkäyarqan. Israelïtakunapa soldädunkunata ichikllapa ushakätsishqa karmi, chikeqninkunaqa  pensayarqan imatapis mana mantsashpa allqutsar sïguiyänampaq kaqta. Peru Jehoväman kutita y librashqa këta puëdiyanqantam Samuelqa israelïtakunata rikätsirqan. ¿Wiyakuyarqanku israelïtakuna? Awmi, katsiyanqan imäginkunata ushakäratsirmi “Jehovällatana sirwir qallëkuyarqan”. Tsëta kushikurmi llapan israelïtakunata Mizpä markaman qayatsirqan, tsë markaqa Jerusalenpa amänunllachömi këkarqan. Tsëchömi ayunayarqan y juk dioskunata adorayanqampita arrepentikuyanqanta Jehoväta rikätsiyarqan (leyi 1 Samuel 7:4-6).

9. ¿Imatataq filisteukuna rurayarqan, y imanötaq israelïtakuna tikrariyarqan?

⁹ Tsëchö ëllurëkäyanqanta musyarirmi filisteukunaqa pensariyarqan tsëllachöna Jehoväpa sirweqninkunata chipyëpa ushakäratsita. Israelïtakunanam, chikeqnin soldädukuna janankunachöna këkäyanqanta musyarirnin, mantsakäyarqan y Diospa yanapakïninta mañakunampaq Samuelta niyarqan. Niyanqanta wiyarmi Samuelqa Jehoväta mañakurqan y juk qarënin kayapurqan. Sacrificiu rurëtapis manaraq ushaptinmi filisteukunaqa tsë markaman yëkur qallëkuyarqan. Peru Jehoväqa Samuelpa mañakïninta wiyarirmi, alläpa piñakurnin, filisteukunapa “janankunachö räyuta sinchipa pashtëkatsirqan” (1 Sam. 7:7-10).

10, 11. a) ¿Imanir-raq Jehovä pashtatsinqan räyuqa filisteukunata pasëpa mantsakëkatsirqan? b) ¿Imachötaq filisteukuna ushayarqan israelïtakunata ushakätsita munayanqanchö?

¹⁰ Pasëpa mantsakarmi filisteukunaqa wanïta mantsar ëwakuyarqan. ¿Imanirtaq tsëläyaqa mantsakëkuyarqan? Pëkunaqa espantëpaq guërrakunachö pelyashqa soldädukunam kayarqan; manam räyu pashtaqta wiyëkur maman kaqman cörreq wamrakunanötsu kayarqan. Itsachi tsënönaqa mantsakëkuyarqan alläpa sinchipa pashtëkushqa kaptin jirkakunapis yachapänakuriyaptin. O manaqa itsachi usya witsanchö pasashqa kaptin. Imanö kashqa kaptimpis, Dios tsëta rurëkuptinmi israelïtakunata wanutseq ëwaqkunaqa wanïta mantsar ëwakuyarqan. Tsënam israelïtakunaqa Mizpä markapita patsë filisteukunata qatïkuyarqan alläpa karuyaq (1 Sam. 7:11).

¹¹ Tsëpita patsëqa mananam israelïtakunata allqutsayarqannatsu. Antis tsëpita witsëpaqa, Samuel jueznö yanapakunqan witsanchöqa jukllëllapa jukllëpam filisteukuna qochiyanqan chakrankunata  y markankunata israelïtakuna recuperäyarqan (1 Sam. 7:13, 14).

12. ¿Imanirtaq apostul Pablu ‘alli justisiata ruraq’ nirqan Samuelpaq, y imataq yanaparqan tsënö nuna kanampaq?

¹² Mëtsika pachak watakuna pasanqanchönam, apostul Pabluqa ‘alli justisiata ruraq’ juezkunapaq y profëtakunapaq qellqanqanchö Samuelpaqpis parlarqan (Heb. 11:32, 33). Samuelqa manam kikinllapaq alli kaqta ruranqampitatsu reqishqa karqan, sinöqa marka mayinkunapis tsëta rurayänampaq yanapanqampitam. ¿Imataq yarparqan ruranampaq kaqta cumplinampaq? Puntataqa, imëkata pasanqampita qelanäkurinampa rantinmi, tsë problëmakunata Jehovä altsanampaq pacienciawan shuyar ruranampaq kaqkunata cumplirqan. Jinamampis alläpa agradecikoq nuna kanqantam rikätsikurqan. Mizpä markachö filisteukunata vencirirmi, markanta Dios imanö salvanqanta yarpäyänampaq tsë markachö juk jatun rumita sharkatsirqan (1 Sam. 7:12).

13. a) ¿Imanö nunataq kanantsik Samuelnö këta munarqa? b) ¿Imëpita patsëtaq Samuelnö këta tïrashwan?

¹³ Jehoväpa rikëninchö alli kaqta rurëta munarqa, Samuelnömi pacienciakoq, qollmi shonqu y agradecikoq kanantsik (leyi 1 Pëdru 5:6). ¿Y pitaq tsënö nuna këtaqa wananmantsu?  Samuelpaqqa alläpa allim karqan wamrallaraq këkar tsënö nuna këta yachakunqanqa, tsëmi yanaparqan edäyëninman chärir imëka pruëbakunapa y llakikïkunapa pasanqanchö alli tsarakunampaq, tsëtam qateqnin pärrafukunachö rikärishun.

14, 15. a) ¿Imataq awkinyëninchö Samuelta alläpa llakitsirqan? b) ¿Imanirtaq nintsik Samuelqa Elïpita mas alli teyta kanqanta?

¹⁴ Samuelpaq Biblia yapë parlanqanchöqa awkinyashqanam këkan. Tsëmi, israelïtakunapa problëmankunata rikëchö yanapayänampaq, Joeltawan Abïas jutiyoq tsurinkunata juez kayänampaq churan. Peru kë nunakunaqa teytampita carguta chaskiyanqanta manam shumaqtsu cumpliyarqan. Teytannö markäkïpaq y justiciata ruraq kayänampa rantinmi, llutankunata rurayaq y pakëllapa imatapis chaskipakuyaq (1 Sam. 8:1-3).

¹⁵ Juk kutim Israelchö carguyoq nunakuna Samuelman kënö nir quejakuyarqan: “Wamrëkikunaqa manam nänikichötsu puriyashqa” (1 Sam. 8:4, 5). ¿Samuelqa musyarqanku tsurinkuna rurëkäyanqanta? Bibliaqa manam tsëta willakuntsu. Peru tsurinkunapa mana alli rurëninkunata rikaräkushqa kaptin y pëkunata Diospitapis mas respetashqa kanqampita Elïta Jehovä castigashqa kanqantaqa Samuel musyarqanmi, tsëmi imëkanöpa kallpachakurqan alli teyta kanampaq (1 Sam. 2:27-29). Jehoväqa manam ni ima mana allita Samuelchö rikarqantsu.

16. ¿Imanötaq sientikuyan munëninta rurakoq wamrayoqkuna, y imanötaq Samuelpita yachakuyanqan shoqanqa y imatapis rurayänampaq yanapanqa?

¹⁶ Jina Bibliaqa manam willakuntsu tsurinkuna mana allita rurëkäyanqanta musyarir Samuel imanö sientikunqanta. Peru teytakuna musyayanqannöpis, tsëkuna pasakunqanqa alläpa penqakïpaq y llakikïpaqmi. Kanan witsampis mëtsikaq wamrakunam munëninta rurakoq kayan. Awmi, mana wiyakoq kë y mana respetakïqa imëka muyakoq qeshyanömi mirëkushqa (leyi 2 Timoteu 3:1-5). ¿Consejanqëkita wamrëki mana wiyakuptinku qampis llakikunki? Tsënö kaptinqa, alläpam shoqashunki y imata ruranëkipaqmi yanapashunki Samuelpita yachakunqëki. Wamrankuna llutankunata rurëkäyaptimpis, pëqa manam jaqirqantsu Diosta sirwita. Yarpë: parlënintsikpitapis masmi, rurënintsikqa yachatsikun. Tsëmi ichikllapaqqa churankimantsu rurënikikunapita wamrëkikuna yachakïta puëdiyanqanta. Jinamampis, ciëluchö këkaq teytëki Jehoväqa alläpam kushikunqa imata pasarpis Samuelnö alli tsarakuptikiqa.

17. ¿Imatataq Israel carguyoq nunakuna mañakuyarqan, y imanötaq Samuel tsëta rikarqan?

¹⁷ Samuelpa tsurinkunaqa manam ichikllapis pensariyarqantsu precisaq tukïninkuna y mallaqäkoq këninkuna nunakunata imaman chätsinampaq kaqta. Tsurinkunapa mana alli rurëninkunata willarirninmi carguyoq nunakunaqa Samuelta kënö niyarqan: “Juzgayämänampaq juk reynïkuna churamï, juk nacionkuna rurayanqannö”. ¿Ima nirqantaq Samuel? ¿Piñakurku mana kaqpaq churëkäyanqanta pensarqan? Musyanqantsiknöpis, mëtsika watakunapanam Jehoväpa jutinchö israelïtakunata juzguëkarqan. Peru kananqa juk profëtalla pushaqninkuna kananta manam munayarqantsu. ¡Wakin nacionkunanömi juk rey gobernananta munayarqan! ¿Y Samuelqa imanötaq rikarqan mañakuyanqanta? “Tsëtaqa alläpa mana allitanömi rikarqan” ninmi Bibliaqa (1 Sam. 8:5, 6).

18. ¿Imatataq Samuelta Jehovä rikätsirqan mana respetakoq markan mañakunqampita?

¹⁸ ¿Ima nirqantaq Jehovä tsë problëmapaq Samuel tapukuptin? Kënömi nirqan: “Tsë marka llapan nishunqëkita wiyë, porqui manam qamtatsu mana kaqpaq churayäshurqunki, sinöqa noqa reyninkuna kanätam munayannatsu”. Tsënö ninqanwanmi Jehoväqa Samuelta rikätsirqan piñakunampaq imapis mana kanqanta, rasumpa kaqchöqa, llapanta puëdeq Diostam mana kaqpaqqa churëkäyarqan. ¡Imanö mana respetakoqmi kayarqan! Tsënam Jehoväqa reyyoq këta munayanqan alläpa mana allikunam chätsinampaq kaqta Samueltawan willatsirqan, peru pëkunaqa kënö nirmi sïguiyarqan: “Manam, noqakunataqa juk reymi gobernayämanqa”. Tsënö niyaptinmi Diosqa juk reyninkuna akrarqan, y Samuelnam Jehoväta imëpis wiyakunqannö ëwarqan akrashqan nunapa peqanman aceitita jichapoq (1 Sam. 8:7-19).

19, 20. a) ¿Mana munëkarku Samuelqa Jehovä akranqan reypa peqanman aceitita jichaq ëwarqan? b) ¿Imanötaq Samuel israelïtakunata yanapar sïguirqan?

¹⁹ Peru ¿mana munëkarku Samuelqa tsëta rurarqan? ¿Mana allitanö rikarku israelïtakunata shonqunchö chikir qallëkurqan? Mëtsikaqraq tsëta rikarqa piñakuyanman karqan, peru Samuelqa manam tsëtatsu rurarqan. Saulta kikin Dios akranqanta cuentaman churarmi, peqanman aceitita jichapurqan y hasta qaqllanchö mutsëkurqan, tsënömi rikätsirqan kushishqa chaskinqanta y pëta wiyakunapaq kaqta. Jinamampis kënömi israelïtakunata  nirqan: “¿Rikäyarqunkiku Jehovä akranqanta y pënöqa entëru markachöpis ni pï kanqanta?” (1 Sam. 10:1, 24).

²⁰ Samuelqa imëka pasakunqanchöpis alli kaqtam rikarqan. Dios akranqan nuna imakunachö mana alli kanqanta rikänampa rantinmi, imakunachö alli kanqanta rikarqan. Y munënin rurakoq marka mayinkuna mana allipa rikëkäyaptimpis, wamra kanqampita patsë sirwinqan Diospa rikëninchö allikunata ruranqantam masqa cuentaman churarqan (1 Sam. 12:1-4). Jina cargunta cumplir sïguinampaqmi kallpachakurqan, tsëmi israelïtakunata willëkarqanlla Diospita imakuna rakikätsita puëdinqanta y llapanchö wiyakuyänampaq yanaparqan. Y marka mayinkunanam mana allita rurayanqanta shonqupita patsë cuentata qokurir, jutsallakuyanqampita Jehoväta mañakunampaq niyarqan. Tsënam Samuelqa këta nirqan: “Noqaqa manam imanöpapis Jehoväpa contran jutsallakur qamkunapaq mañakïta jaqirïmantsu; antis alli kaq y derëchu kaq nänipa puriyänëkipaqmi yachatsiyashqëki” (1 Sam. 12:21-24).

21. Shuyaranqantsik carguta juk chaskiriptin llakishqa sientikushqaqa, ¿imanötaq Samuel ruranqan yanapamashwan?

²¹ ¿Imëllapis juk cristiänu chaskishqaku qam shuyëkanqëki carguta? ¿Llakishqaku sientikurqëki? Samuelnö këta munarqa, manam jaqishuntsu shonquntsikchö chikikï ni piñakï yurinanta (leyi Proverbius 14:30). Yarpäshun, Jehoväpa markanchöqa mëtsika kushikïpaq rurëkunam llapan sirweqninkunapaq kan.

22. ¿Saul imanö nuna kanqantataq Samuel rikarqan?

²² Saul yachanëpaq y alli nuna kanqantam Samuelqa rikarqan. Rasumpa kaqchöqa, manam piwampis igualaqtsu. Imëkatapis rurëta yachaq, sinchi y jatungarë nunam karqan. Jinamampis qallananllachöqa alli shonqu y munëninllata mana asheqmi karqan (1 Sam. 10:22, 23, 27). Y llapan nunakunanömi imatapis kikin akrakïta puëdeq, juk parlakïchöqa librim kaq kawëninchö imata ruranampaq kaqta y imata akranampaq kaqta kikin decidinampaq (Deut. 30:19). ¿Allipaqtsuraq libri këninta utilisanman karqan?

23. ¿Imanö kënintataq Saul oqrarirqan, y imanötaq rikätsikurqan alläpa precisaqtukoq tikrarinqanta?

²³ Llakikïpaqqa, precisaq carguyoq kë qollmi shonqu këta chipyë ushakäratsir, allish tukïman chätsikunqanmi. Tsëmi Saulta  pasarqan. Ichik tiempullachömi precisaq tukoq y yachaq tukoq tikrarir Samueltawan Dios mandanqankunatapis cuentaman churarqannatsu. Juk kutinäqa shuyarëta utirirmi profëta ruranan kaq sacrificiuta kikin rurarirqan. Tsënö kanqampitam Samuel piñaparqan y kastampita ni pipis manana gobernanampaq kaqta nirqan. Peru piñapanqanta chaskikunampa rantinmi, Saulqa mas mana wiyakoqraq tikrarirqan (1 Sam. 13:8, 9, 13, 14).

24. a) ¿Imatataq Saul Jehoväta wiyakurqantsu amalequïtakunawan pelyanqanchö? b) ¿Imatataq Saul rurarqan mana alli rurëninta rikäratsiyaptin, y imatataq Jehovä decidirqan?

²⁴ Samuelwanmi Jehoväqa Saulta mandarqan amalequïtakunawan pelyanampaq, imëkankunata ushakätsinampaq y chiki reyninkuna Agagta wanutsinampaq. Tsënö nikaptimpis, Saulqa manam tsë reyta wanutsirqantsu ni tsë nacion nunakunapa mas allin allin cösasninkunata ushakätsirqantsu. Alläpa mana allita ruranqanta rikätsita tïranqanchömi, Samuelqa cuenta qokurirqan Saul jukläya nunana tikrashqa kanqanta. Ninqankunata chaskikunampa rantinmi Saulqa tsapäkurqan y mana alli rurëninta ichikllapaq churarqan. ¡Hasta israelïtakunatam rurënimpita culpatsarqan! Jehoväpaq sacrificänanrëkur allin kaq animalkunata mana ushakätsinqanta nirmi tsapäkurqan. Tsënam, “animalkunata wanïkatsir kayëpitapis mas allim wiyakïqa” nirnin Samuel contestarqan. Mana mantsakushpam willarqan rey kananta Jehovä manana munanqanta y rantinchö pëpitapis mas alli nuna gobernanampaq kaqta (1 Sam. 15:1-33). *

25, 26. a) ¿Imanirtaq Samuelqa Saulpaq alläpa llakikurqan, y imatataq Jehovä cuentata qokatsirqan? b) ¿Imatataq Samuel yachakurqan Jesëpa wayinta ëwanqanchö?

²⁵ Samuelqa alläpam llakikurqan Saulpa rurëninkunapita, tsëmi juk paqas entëru Jehoväta mañakur karqan. Saulpaq alläpa llakikur waqar kakunqantam Bibliaqa nin. ¡Imaraq shonqunchö nanatsikïkurqan precisaq tukoqta y Diospa leyninkunata mana wiyakoqta rikar! Reqinqan witsanqa alläpa alli nunam karqan... Peru  kananqa mananam rikëtapis munarqannatsu. Tsërëkur alläpa llakishqata rikarninmi Jehoväqa kuyëpa kënö nirqan: “¿Imëyaqraq Saulpaq llakikur kakunki Israelchö rey kananta noqa manana munëkaptï? Waqraman aceitiki winakurkur Belen nuna Jesëman ëwë, pëpa tsurinkunapitam rey kanampaq jukta akrarqö” (1 Sam. 15:34, 35; 16:1).

²⁶ Nunakunaqa wiyakoq karpis höraqa mana wiyakoqmi tikrariyan, peru Jehoväqa manam jutsasapa nunakunapa yanapakïnintaraqtsu shuyaran munënin cumplikänampaq. Pë akranqan nuna munëninta mana ruraptinqa, juktam akrarin. Tsëta cuentata qokurirmi awkin profëtaqa Saulpaq llakikurqannatsu, tsëpa rantinqa Dios mandanqanta wiyakurmi Belen markachö Jesëpa wayinman ëwarqan Jehovä akranqampa peqanman aceitita jichanampaq. Chärirnam, Jesëpa tsurinkunata rikëkur llapampis reypaqnö kayanqanta pensarirqan. Peru Jehoväqa yarpätsirqan rikëninkunallata cuentaman mana churanampaqmi (leyi 1 Samuel 16:7). Tsënö këkaptinnam, Jesëpa mas wamrallaraq David tsurinta chäratsiyarqan, y pëtam Jehovä akrarqan.

27. a) ¿Imataq Samuelpa markäkïninta sinchiyätsirqan wanukunampaq wallka watakunallana pishinqan witsankuna? b) ¿Imatataq yachakunki Samuelpa kawënimpita?

²⁷ Wanukunampaq wallka watakunallana pishikaptinmi Samuelqa rikarqan Saulpa rantin Davidta Jehovä akranqanqa allipaq kanqanta. Saulqa pasëpa chikikoq tikrarir Davidta wanutsita munarmi Diospa contran churakärirqan. Peru Davidqa sinchi, llapanchö wiyakoq, Diosman markäkoq (yärakoq) y Diosta mana jaqeq karmi alli nuna kanqanta rikätsikurqan. Samuelpa markäkïninqa masran sinchiyarqan wanunampaq wallka watakunallana pishinqan witsankunanäqa. Kikinmi rikarqan llakikïkunapa o problëmakunapa pasashqa Jehovä yanapakunqanta, y imëka mana allipa pasanqantsikkunatapis bendicionkunaman tikratsita puëdinqanta. Samuel wanukïkuptinqa llapan israelïtakunam waqayarqan. Tsëtsika watakunapa Jehoväta alli sirwishqa kaptinchi tsënöqa llakiyarqan. Kanan witsampis llapan cristiänukunam kënö tapukuyanman: “¿Samuelnötsuraq Diosman markäkushaq?”.