1, 2. a) ¿Imataq pasakïkarqan Jonaspa culpanrëkur? b) ¿Imatataq yachakushun Jonaspa kawënimpaq parlaq willakïpita?

JONASQA mananam aguantëta puëdinnatsu. Y manam alläpa mantsakëpaq vientuptinllatsu ni alläpa feyupa yaku laqcheqsar barcuta qetsitsïtsiptinllatsu tsënöqa sientikun. Sinöqa, barcuchö trabajaqkuna, barcu mana hundikänampaq imëkata rurar qayarikachäyaptinmi. Jonasqa alleqmi musyan tsëchö këkaqkunaqa llapankuna wanuyänampaq kaqta... ¡pëpa culpanrëkurmi tsë llapanqa pasakïkan!

² Diospa contran jutsata rurashqa karmi profëtaqa tsë llapan mana allikunapa pasëkan. Peru ¿ima jutsatataq rurashqa? Y tsëpitapis masqa, ¿ruranqanta altsëta puëdinraqku? Jonaspa kawënimpaq parlaq willakïpita yachakurninmi, kë tapukïkunapa respuestankunata rikäshun, y noqantsiktapis imachö yanapamänapaq kaqtam yachakushun. Jina Diospa sirweqninkuna feyïpa pantarnimpis altsëta puëdiyanqantam rikäshun.

3-5. a) Jonaspaq parlarnin, ¿imanö nuna kanqantataq masqa nunakuna yarpäyan? b) ¿Jonaspa kawënimpita imakunatataq Biblia willamantsik? (Jina päginapa ura kuchunchö willakïtapis rikäri.) c) ¿Imanirtaq Jonas kawanqan witsanchö profëta këqa fäciltsu karqan?

³ Jonaspaq parlarqa, nunakuna masqa yarpäyan, Diosta atska kutichö mana wiyakunqanta y höra höraqa munëninllata ruraq kanqantam. Tsënö kaptimpis, pëqa alli nunam karqan. Yarpäshun, profëtan kanampaqmi Jehoväqa akrarqan; y allita ruraq y mana jaqipa sirweqnin kaptinmi pëtaqa akrarqan.

 ⁴ Biblia pëpaq willakunqanmi yanapamantsik pëta mas reqinapaq (leyi 2 Rëyes 14:25). Këllaman yarpärishun, Jonasqa Gat-hëfer markapitam karqan, y Nazaret markapitaqa chusku kilömetruchönömi tsë marka këkarqan, tsë Nazaret markachömi 800 watanö pasariptin Jesus winarqan. * Israelpa chunka kastankunata mana alli rey Jeroboan II gobernanqan witsanmi Jonasqa profëtanö Diosta sirwirqan. Alli unënam pasarishqa karqan Elïaspita ni imata mana musyayanqan, y Jeroboan II reypa teytan gobernanqan witsanchö Elisëu wanunqampitapis. Kë ishkan profëtakunapa yanapakïninwanmi Baal dios adorëta Jehoväqa israelïtakunata jaqitsirqan, peru pëkunaqa yapëmi mana allita rurar qallëkuyarqan. Israel nacionqa, “Jehoväpa rikënimpaq mana alli kaqta” ruraq reypa makinchömi këkarqan (2 Rëy. 14:24). Tsënö këkaptinqa, manachi fäciltsu karqan tsë witsanchö profëta këqa. Peru Jonasqa, Dios llapan mandanqantam cumplirqan.

⁵ Peru juk kutim kawënin cambiarirqan: juk rurëta ruranampaqmi Dios mandarqan, peru pëpaqqa alläpa sasanömi (ajanömi) karqan. ¿Imata ruranampaqtaq mandarqan?

6. ¿Imata ruranampaqtaq Jonasta Jehovä mandarqan, y imanirtaq tsëta rurëqa fäciltsu karqan?

⁶ Jehovämi kënö nir Jonasta mandarqan: “Jatun marka Nïniviman ëwë, y pëkunapa contran willakï, porqui mana alli rurëninkunam noqa kaqyaq chämushqa” (Jon. 1:2). ¿Imanirtaq tsëta rurëqa fäciltsu karqan? Asiria nacionpa mas precisaq kaq markan Nïniviqa këkarqan, Inti (Rupay) yarqamunan kaq lädumampam, Jonas täranqampita 800 kilömetruchönö, tsëmanqa chakipa ëwar juk killatanöran chäyaq. Peru manam tsërëkurllatsu sasa karqan. Tsë markaman chärirqa, alläpa sufritsikoq y mana allikunata ruraq kayanqanrëkur Jehovä ushakätsinampaq kaqtam llapankunata willanan karqan. Diospa markan këkarnimpis israelïta mayinkuna Jonas willakunqanta mana chaskikïkäyaptinqa, ¿mana alli dioskunata  adoraq ninivïtakunaraqtsuraq chaskikuyanman karqan? ¿Imanöraq tsë mantsanëpaq markachö Diospa juiciunta japallanlla musyatsikunman karqan? Tsëpita atska watakuna pasarinqanchöqa, tsë markataqa “yawarta ramaq marka” nirmi reqiyarqan (Nah. 3:1, 7).

7, 8. a) Dios mandanqanta mana cumplinanrëkur, ¿imatataq Jonas rurarqan? b) ¿Imanirtaq Jonas mantsallïshu kanqanta pensashwantsu?

⁷ Manam musyantsiktsu tsëkunaman yarpar Jonas mantsapakunqantaqa. Peru imata ruranqantaqa alleqmi musyantsik. Inti yarqamunan kaq lädupa ëwanampaq Jehovä mandëkaptinmi, pëqa Inti jeqanan kaq lädupa safar (qeshpir) ëwakurqan. Jöpi markachö puertuyaqmi urarqan, tsëpitanam Tarsis markata ëwaq barcuman lloqarkun ëwakurqan. Biblia willakunqankunapaq parlaqkunam niyan Tarsis markaqa Espäña nacionchö kanqanta, y Nïnivi markapita 3.500 kilömetrunö karuchöraq këkanqanta. Tsënö karqa, Jatun lamar nishqampa mas karunchö këkaq Nïnivi markanmanqa, juk watataraqchi Jonasqa chanman karqan. Tsëmi cläru rikätsikun Dios mandanqanta rurëta chipyëpa mana munanqanta (leyi Jonas 1:3).

⁸ ¿Mantsallïshuku karqan? Manam rasllaqa tsënö kanqanta pensashwantsu, porqui tsëpitaqa valoryoq nuna kanqantam rikätsikurqan. Noqantsiknömi pëpis jutsasapa y mana allita ruraq nuna karqan (Sal. 51:5). Rasumpa kaqchöqa, ¿pitaq imëllapis mantsakushqatsu?

9. ¿Imanötaq höra höraqa sientikushwan, peru imatataq yarpänantsik?

⁹ Rurëta mana puëdinqantsikkunata Jehovä mañëkämanqantsiktam höraqa pensashwan. Jina Gobiernumpita alli willakïkunata musyatsikunapaq Dios mandamanqantsik cumplita itsa mantsashwan (Mat. 24:14). Tsënöpa pasarninqa itsa raslla qonqarishwan “Diospaqqa manam imapis sasatsu” nir Jesus yachatsikunqanta, y Jehovä yanapamënintsikta y kallpata qomënintsikta puëdinqanta (Mar. 10:27). Imëllapis tsënö kanqanta qonqashqa karqa, alleqchi entiendintsik Jonasta pasanqanta. Peru tsënö karpis, ¿imamantaq ruranqan chätsirqan?

10, 11. a) ¿Imataraq Jonas pensëkarqan barcuwan puertupita yarqunqan höra? b) ¿Imataq pasarqan Jonas ëwëkanqan barcuta?

¹⁰ Jonaspa lädunchö këkaq cuenta karishun. Barcuchö këkarmi, barcuchö mandakoqta y tsëchö trabajaqkunata rikärin puertupita barcuta yarqatsirnin nakakïkäyaqta, itsachi tsë carga  puritseq barcuqa Fenicia nacionpita karqan. Barcu avansanqanmannö tsaki patsata manana rikarqa, kushishqachi Jonasqa sientikun Jehovä mandanqan rurëpita librina kanqanta pensar. Peru kushikïninqa rasllam ushakärirqan.

¹¹ Illaqpitam alläpa sinchi vientu lamarta rara rarayaq (junish junishyaq) laqcheqsätsirnin qallëkun, tsëchöqa kanan witsan kaq mas alli barcukunapis imëka pukllana cuentallachi kayanman karqan. Y Jonas ëwëkanqan barcuqa ichik tiempullachömi imëka qerupa llapsha qaran cuentalla tikrarin, y alläpa mantsakëpaq laqcheqsaq lamarpa chowpinchömi oqrakärin. ¿Jonasqa musyarqantsuraq “alläpa sinchi vientu” kanampaq “kikin Jehovä” rurëkanqanta? Tsëta mana musyarpis, barcuchö trabajaqkuna diosninkunaman mañakuyanqanqa ni imapaqpis mana välinqantaqa clärum musyarqan (Lev. 19:4). Kikin willakunqannömi, barcuqa “ushakärinampaqna këkarqan” (Jon. 1:4). Jehovällam salvëtaqa puëdinman karqan. Peru ¿imanöraq Jehovä yanapëkunampaqqa Jonas mañakunman karqan pëpita safëkarqa?

12. a) ¿Imanirtaq nishwantsu alläpa vientïkaptimpis Jonastaqa ni imapis mana qokunqanta? (Jina päginapa ura kuchunchö willakïtapis rikäri.) b) ¿Imanötaq Jehoväqa rikätsikurqan alläpa vientu kanampaq pï culpayoq kanqanta?

¹² Ni imanöpis yanapakïta mana musyarnam, barcuchö cösaskunata guardakuyänan sitiuman ëwëkurnin Jonasqa juk kutaman (kuchuman) jitakärir chipyëpa punukärin. * Tsënö punïkaqta barcuchö mandakoq nuna taririrnam, riyarkatsirnin (rikcharkatsirnin) wakinkunanö pëpis diosninman mañakunampaq nin. Tsë alläpa vientutaqa dioskuna causëkäyanqantam Barcuchö trabajaqkuna pensayan, tsëmi suertita qatirnin musyëta procurayan tsëchö këkaqkunapita mëqan culpayoq kanqanta. Tsëchö këkaqkunapita ni mëqampis culpayoq mana kanqanta rikëkurqa masraqchi Jonasqa mantsakan. Jonasqa culpayoq kanqanta manam neguëta puëdinnatsu, kikin Jehovämi tsëläyaqa vientïkätsin, y tsëtaqa rurëkan, mana wiyakoq kanqampita tsëkuna pasakïkanqanta cuentata qokunampaqmi (leyi Jonas 1:5-7).

13. a) ¿Imatataq Jonas willarqan barcuchö trabajaq nunakunata? b) ¿Imata rurayänampaqtaq barcuchö këkaq nunakunata Jonas nirqan, y imanir?

 ¹³ Jonasqa jinan höram barcuchö trabajaqkunata willarin llapan pasakïkanqanqa, pëpa culpanrëkur kanqanta. Llapanta puëdeq Jehovä Diospa sirweqnin kanqanta y mandanqanta rurëta mana munarnin tsë barcuman lloqanqantam willakurin. Peru Diosta mana wiyakunqanchömi llapankunata peligruman churashqa. Alläpa mantsakashqam nunakunaqa tapuyan barcuta y kawëninkunata salvayänampaq imata rurayänampaq kaqta. Y, ¿ima nintaq Jonasqa? Alleqmi musyan barcuchö këkaqkuna salvakuyänampaq imata ruranampaq kaqta. Tsëmi laqcheqsäkïkaq y alläpa alalaq lamarchö wanunampaq kaqta mantsarnimpis, nunakunata kënö nin: “Pallarkayämë, y lamarman jitarkayämë, tsëqa lamarpa laqcheqsënin pärarinqam; porqui cuentata qokömi noqapa culpärëkur alläpa vientïkämunqanta” (Jon. 1:12).

14, 15. a) ¿Imanötaq Jonaspa markäkïninta qatishwan? b) ¿Imatataq barcuchö trabajaqkuna rurayarqan Jonas ninqanta wiyarir?

¹⁴ Clärum këkan, tsënö ninqanqa manam mantsallïshu kanqantatsu rikätsikun. Jonas alläpa valienti kanqan y hasta wanunampaqpis listu këkanqanqa, Jehoväta alläpachi kushitsirqan. Tsënömi Jonasqa Jehoväman alläpa markäkunqanta (yärakunqanta) rikätsikurqan. Noqantsikpis pënö rurëta puëdintsikmi, tsëtaqa rurashun noqantsikllaman mana yarpararnin y wakinkunapa biennimpaq mas yarpachakurninmi (Juan 13:34, 35). Pillapis salorninchö, imanöpis sientikunqanchö o Diospa kaqchö yanaparinata wanaptinqa, ¿kallpachakuntsikku yanapëkunapaq? Tsëta rurarqa Jehoväpa shonquntam kushitsishun.

¹⁵ Barcuchö këkaqkunaqa llakinäriyarqanchi Jonas pëkunapaq yarpachakunqanta rikar, tsëchi qallananllachöqa lamarman jitarkïtaqa munayarqantsu. Imëkanöpam alläpa vientuchö barcuta tsarëta procurayarqan, peru imata rurayanqampis manam yanapakurqantsu. Vientuqa mas sinchipa pükarmi qallëkurqan, tsëmi imatapis rurëta manana puëdir, Diosnin Jehoväta ankupëkunampaq (llakipaykunampaq) mañakurnin, Jonasta lamarman jitarkuyarqan (Jon. 1:13-15).

16, 17. Lamarman Jonas jitashqa kanqampita imakunapa pasanqanta willakaramï. (Jina dibüjukunatapis rikäri.)

¹⁶ Feyupa laqcheqsäkïkaq lamarmanmi Jonasta jitarpuyan.  Itsachi yaku jananchö kaskëta (aynayta) procurëkar, pushuqëkaq yakupita rikärin ëwanqan barcu karupëkanqantana. Peru lamarqa ichikllapa ichikllapam chipyëpa illakäratsin, y imatapis rurëta manana puëdirmi tsëllachöna ushakärinampaq kaqta pensan.

¹⁷ Tsëkunapa pasar Jonas imanö sientikunqantaqa musyëta puëdintsik, tiempu pasariptin kikin qellqanqanta leyirmi. Tsëchömi yakuchö rurinchö këkar imakunaman yarpachakunqanta willakun. Alläpa llakishqam Jerusalenchö këkaq Jehoväpa templunta ni imëpis manana rikänampaq kaqta pensan. Jina mas hundikanqanmannömi jirkakunapa chakin kaqman chëkanqanta, y lamar rurinchö qorakuna peqanta wankïkanqanta mäkurin. ¡Tsëllachöna ushakänampaq kaqtam pensarqan! (Leyi Jonas 2:2-6.)

18, 19. Lamar rurinchö këkaptin Jonasta ima pasanqanta, ima animal pasakarkatsinqanta y tsë animalta pï mandanqanta willakaramï. (Jina päginapa ura kuchunchö willakïtapis rikäri.)

¹⁸ Illaqpitam Jonasqa rikëkun juk mëtsikan yana lädumpa pasëkaqta. ¿Imaraq? ¡Juk animalnömi! Tsëpitanam cuentata qokurin pëman mas y mas witikanqanta, y illaqpitam tsëtsikan shiminta äyarkur entëruta pasarkatsin.

¹⁹ Itsachi Jonasqa, “kanan sï këllachöna ushakärillä” nirqan. Peru tsënö nirpis, ¡kawëkanran! Manam imampis imanashqatsu. Tsëllachöna wanunampaq kaqta pensashqa këkarpis, ¡shütëkanran! Minütukuna pasanqanmannömi kawëkanqantaqa mana creirinraqtsu. Clärum këkan, Diosnin Jehovämi “juk jatun pescäduta mandarqan Jonasta entëruta pasakarkatsinampaq” (Jon. 1:17). *

20. ¿Jonas imanö nuna kanqantataq rikätsikun jatun pescädupa pachanchö këkar mañakunqan?

²⁰ Atska hörakunanam pasarin. Pasëpa imapis mana rikakoqchömi jatun pescädupa pachanchö këkarninmi, Jonasqa yarpachakun y Jehoväman mañakun. Jutin apaq librupa ishkë kaq capïtulunchö këkaq mañakïninchömi tarintsik kikin profëtapaq mas willakïkunata. Tsë mañakïninchömi Salmus librupita mëtsikata parlanqanta leyintsik, y tsëmi  rikätsimantsik Diospa Palabranta alli reqinqanta. Y mañakur ushanqanchö ninqankunanam alläpa agradecikoq kanqanta rikätsimantsik. Tsëchömi Jehoväta kënö nin: “Noqaqa, alläpa agradecikurmi qampaq sacrificiuta ruramushaq. Awnikunqätaqa cumplishaqmi. Jehovällam salvakoqqa” (Jon. 2:9).

21. ¿Imatataq Jonas yachakurqan, y imatataq noqantsikpis qonqanantsiktsu?

²¹ “Jatun pescädupa pachanchö këkarmi” Jonasqa yachakurqan imë höra karpis y mëchö këkäyaptimpis, Jehoväqa sirweqninkunata salvëta puëdinqanta. Jonasta salvanantaqa manam ni imapis micharqantsu, ni lamarchö jatun pescädupa pachanchö këkanqanllapis (Jon. 1:17). Jehovällam puëdirqan jatun pescädupa pachanchö këkaq nunata kima junaqpa y kima paqaspa kawëkaqta katsitaqa. ¡Ama imëpis qonqashuntsu Jehovä “Diospa makinchö kawë[nintsik] këkanqanta[qa]”! (Dan. 5:23.) Awmi, përëkurmi kawëkantsik. ¿Manaku tsëpita alläpa agradecikushwan? Pëta wiyakurninmi tsëtaqa rikätsikushun.

22, 23. a) ¿Imata rurartaq Jonas agradecïdu kanqanta rikätsikïta puëdirqan? b) Imallachöpis pantarninqa, ¿imanötaq Jonas ruranqanta qatishwan?

 ²² ¿Imatataq tsëpitaqa Jonas rurarqan? ¿Jehoväta agradecikurqanku y wiyakurqanku? Awmi. Bibliam willakun kima junaq y kima paqas pasariptin, tsaki patsapa amänunman witïkur tsë jatun pescädu “pachampita Jonasta kutiratsimunqanta” (Jon. 2:10). ¿Manaku tsëqa mana creipaqnö? ¡Manam nadëllatapis wanarqannatsu tsaki patsaman chänampaq! Tsënö kaptimpis, lamar kuchumpitaqa kikinnam imanöpis yarqunan karqan. Y tsëpita ichikllatanam, agradecïdu këkanqanta rikätsikunampaq tiempu karirqan. Jonas 3:1, 2 textum kënö nin: “Tsëpitanam Jehoväqa Jonasta yapë kënö nirqan: ‘Sharkï, jatun Nïnivi markaman ëwë, y willakï kë ninaqpaq kaqkunata’”. ¿Imataraq Jonas ruranman karqan?

²³ Tsë höram “sharkurqan y Jehovä ninqannömi Nïnivi markata ëwarqan” (Jon. 3:3). Pantanqankunapita yachakunqanqa clärum këkan, tsëmi Jehovä ninqanta raslla wiyakurqan. Këchömi juk masta rikantsik Jonasta imachö qatinapaq kaqta. Rasun kaqchöqa, llapantsikmi jutsata rurantsik y imallachöpis pantarintsik (Rom. 3:23). Peru tsënö kaptimpis masqa precisan, pantarirnimpis imata ruranqantsikmi. ¿Altsëta manana puëdinqantsiktaku pensantsik? ¿O pantanqantsikkunapita yachakurku alli kaqta rurëllatana procurantsik?

24, 25. a) ¿Imatataq Jonas rikarqan wiyakoq kanqampita? b) ¿Ima bendicionkunatataq shamoq tiempuchö Jonas chaskinqa?

²⁴ ¿Jonasqa rikarqanku wiyakoq kanqan imachö yanapakunqanta? Awmi. Itsachi tiempu pasariptinqa barcuchö trabajaqkuna salvakuyanqanta musyarirqan. Pëta lamarman jitarkuyaptin yaku laqcheqsar pärariptinmi, “nunakunaqa Jehoväta alläpa mantsar qallëkuyarqan”, y alläpa agradecikurmi Jehoväpaq sacrificiuta rurayarqan, y mana rasumpa kaq diosninkunapaqqa manam rurayarqantsu (Jon. 1:15, 16).

²⁵ Peru mas alli kaq bendicionqa  tsëpita atska pachak watakunataran chämurqan. Jonas jatun pescädupa pachanchö pasanqan tiemputam, Jesus igualatsirqan ëka junaq wanushqa kanampaq kaqtawan (leyi Mateu 12:38-40). Tsëqa, ¡imanö kushishqaraq Jonas kawariramur sientikunqa Jesus pëpaq parlanqanta musyarir! (Juan 5:28, 29.) Jina tsënöllam noqantsikpaqpis Jehoväqa atska bendicionkunata këkätsin. Tsëkunata chaskinapaqqa, Jonasnömi pantanqantsikkunapita yachakunantsik, Diosta wiyakunantsik y wakinkunapa bienninta puntaman churanantsik.