1. ¿Imaraykutaq familias sumaqta sayananku tiyan?

 FAMILIAQA, jukchasqa kawsakunapaq ñawpaqmantapachaña churasqa karqa. May unaymantapacha, llaqtasqa sumaqta sayarinku familia sumaqta sayasqanrayku. Wawastataq, allin familiallapi sumaqta uywayta atisunman, sumaq runaman tukunankupaq.

2-5. a) ¿Imaynatataq juk wawap sunqun kusikun kusisqa familiapi tiyakuptin? b) ¿Ima llakiykunatataq wakin familiaspi kasqanta yachakun?

² Kay saqra pachapiqa, kusisqa familiaqa loco paramanta pakakunapaqjina. Juk sumaq familiapi tʼukuriy. Tutayaykuptin, tatasqa wawasninkuwan mikhunankupaq tiyarikunku, imatachus chay pʼunchaypi ruwasqankumanta parlarispa. Wawastaq, imatachus  escuelapi ruwasqankumanta kusiywan parlarinku. Jinamanta, puraqmanta kallpachanakunku; qʼayantin kallpawan kay pachap saqra ruwayninta atipanankupaq.

³ Juk kusisqa familiapiqa, wawaqa yachan unqusqa kachkaptin tatasnin yanapananta; ichapis tatasqa turnakuspa, tutantinta wawankuta qhawarinqanku. Chantapis wawaqa, ima chʼampaypipis chayri ima llakiypipis kachkaptin, tatasnin payta yanapananta yachan. Chayjina tataswan wawaqa, may llakiypis jawapi kachun, mana imatapis manchachikunqachu.

⁴ Wawas wiñaspañaqa casarakunku, jinamanta paykunapis familiankuta ruwanku. Runa nisqanmanjina, “wawasqa wawayuqña kaptinku, mayta tatasninku paykunarayku llamkʼasqankuta yachanku”. Chayrayku wawasqa, may munakuywan, agradecimientowan ima familiankupaq llamkʼanku, jinallatataq machu tatasninkutapis qhawanku, paykunapis allchhisninkuwan kusisqa tiyakunankupaq.

⁵ Kunanqa ichapis tʼukurichkanki: ‘Familiayta munakuni chaywanpis tiyakusqayqa mana allinchu, kawsayniyqa mana kaypi ñawirichkanijinachu. Warmiywan chayri qusaywan mana kikin tiempopichu llamkʼakuyku, chayrayku mana anchata rikukuykuchu. ‘Parlaptiykuqa qullqi llakiyllamanta parlayku’. Ichapis ninki: ‘Wawasniy, allchhisniy ima, karu llaqtaspi tiyakunku, manataq anchata rikunakuykuchu, nispa. Kayta qhawaspaqa, familiayki kusisqa kananpaq mana imata ruwayta atisqaykimanta, llakikunki. Chaywanpis wakinkunaqa, kusisqa kawsakunku familiankuwanqa. ¿Imaynatataq chayta ruwanku? ¿Imaynallamantapis atisunmanchu familianchikwan kusisqa kawsakuyta? Arí atisunman. Manaraq kayta qhawachkaspa, juk may sumaq tapuymanraq kutichinanchik tiyan.

6. ¿Imayna familiasmantataq kay libropi qhawasunchik?

⁶ Achkha familiaspiqa tata, mama, wawas ima kan. Jatun tatastaq, atisqankukama wasisninkupi tiyakunku. Wakin familiares kaptinpis, paykunata pisillata yanapanku. Kay libropiqa, kayjina rikchʼakuq familiasmanta astawan qhawasunchik. Chaywanpis kunan pʼunchaykunaqa, achkha familiaspi juk tatallawan tiyakunku, wakin familiaspitaq, iskay chayri kimsata casarakusqankumanta wawasniyuq kanku, astawanpis wakin familiaspi tatasqa, tʼaqasqa tiyakunku. Kay familiasmantapis kay libropi qhawallasunchiktaq.

7. ¿Imaynataq wakin suyuspi, familias kanku?

⁷ Wakin suyuspiqa familiasqa may jatuchaq. Kay familiaspiqa, jatun tatasta, wak familiaresta ima, qhawallankupuni. Chantapis sobrinosta, wak familiaresta ima escuelaman churanku chayri uywaysiyta yanapanku. Kay libropi yuyaychakusqanqa, kay jatuchaq familiastapis yanapallanqataq.

8, 9. ¿Imataq familiap kawsaynin tikrakuchkasqanta rikuchiwanchik?

⁸ Kunan tiempomanta familiasqa, kawsayninkupi mana allinpaqchu tikrakuchkanku. Ñawpa wataspiqa, warmiqa qusanpa familiaresninwan tiyakuq, paykunap kamachiyninkupitaq wasillapi llamkʼaq. Kunan pʼunchaypiqa, kay warmisqa, wasinkupi llamkʼaspapis jawaman llamkʼaq rillankutaq. Chayrayku wakin suyuspiqa tapukunku: “Warmiqa, jawapi llamkʼaspapis, ¿machkhatapunitaq wasinpi llamkʼanan tiyan?”, nispa.

⁹ Ninchikjina wakin suyuspiqa, jatunchaq familias tiyan, kay familiastaq paykunapura mayta yanapakunku. Chaywanpis, wak suyuspi familias paykunallapaq llamkʼasqankuta rikusqankurayku, mana  qullqi kasqanrayku ima, kay jatuchaq familiasqa chinkapuchkan. Chayrayku wakinkunaqa machitusta qhawaytaqa manaña kusiywan qhawankuchu. Wakinkunataq machitusta may llakiyta kawsachinku, wakin suyuspitaq machitusta maqanku, mana chayri saqirpanku.

10, 11. ¿Imaraykutaq nisunman familias manaña unayjina kasqankuta?

¹⁰ Tʼaqanakuyqa sapa pʼunchay astawan miraykuchkan. Unay runasqa, casarakuspa wañunankukama kawsakuq kanku, kunan pʼunchaymanta runastaq casarakuytawan, pisi tiempoman tʼaqanakunkupacha, chaymanta wak warmita chayri wak qharita maskʼakunku. Wakinkunataq achkha kutita casarakunku, tʼaqanakunku ima. Chantapis juk tatayuqlla familias, tukuyniqpi astawan rikukuchkan.

¹¹ Manaña familiaqa unayjinachu. Wakinkunaqa, manaraq casarakuchkaspa wawasniyuqña rukhurinku. Wakinkunataq mana casarakuspalla tiyakuyta munanku; kayjina kawsayqa tukuyniqpi qhawakuchkan.

12. Familiap kawsaynin kunan pʼunchaykunapi tikrakusqan, ¿imaynatá wawasta llakichin?

¹² ¿Imatá wawasmanta nisunman? Wakin suyuspiqa, achkha waynas manaraq casarakuchkaspa wawasniyuqña rikhurinku (wakin mamasqa may sipasllaraq kanku). Wakin sipaskunap wawasnintaq mana juk tatayuqllachu kanku. Tukuy pachapi, wawas mana wasiyuq kasqankumanta, kayman jaqayman purichkasqankumanta ima, mayta parlakun, wakin wawastaq ñakʼarichiq familiasmanta ayqinku, wakin familiastaq wawasninkuta wikchʼunku mana qhawayta atisqankurayku.

13. ¿Imastaq kunan tiempo familiata llakichin?

¹³ Kay chhika chʼampaykunata qhawasqanchikrayku, chiqamanta nisunman familia llakiypi kasqanta.  Mana chayllachu, wawas uqharikusqankurayku, wawasta abusasqankurayku, tatas machasqankurayku, maqanakusqankurayku ima, familiasqa mana kusiyta tarinkuchu. Chayrayku runapaqqa, kusisqa familiaqa mana kanchu.

14. a) Familia llakiypi kachkasqanmanta, ¿imatá wakinkuna ninku? b) ¿Imatá juk yachayniyuq runa kunan pʼunchaykunamanta qillqarqa, imaynatá chay qillqasqan juntʼakuchkan?

¹⁴ ¿Imaraykutaq kunan pʼunchaykunapi familia llakiypi tiyakun? Wakinkunaqa ninku: “Warmi jawapi llamkʼasqanrayku mana allinta kawsakunchikchu”, nispa. May unayña juk riqsisqa yachayniyuq runa jinata qillqarqa: “Yachanallaykitaj tiyan kayta: Qhepaman manchay sajra pʼunchaykuna jamonqa. Runasqa kay jina kanqanku: Imallatapis paykunallapaj munajkuna, qolqeta munakojkuna, runaykachajkuna, tukuypa contranta millayta rimajkuna, jatunchakojkuna, tatasninkuta mana kasojkuna, mana graciasta qoyta yachajkuna, Diosta mana manchachikojkuna, mana sonqoyojkuna, rumi sonqos, qhasimanta tumpajkuna, aychaj sajra munayninta mana atipayta atejkuna, mana khuyarispa sajrata ruwajkuna, allin kajta chejnejkuna, wasanchajkuna, mana qhawarikuspa imallatapis ruwarparejkuna, may kasqankuta yuyakojkuna, kay pachaj kusikuyninta astawan munakojkuna Diosta munakunankumanta nisqaqa” (2 Timoteo 3:1-4). ¿Pillapis ninmanchu, kay qillqakusqan mana juntʼakuchkasqanta? Kayjina pachapi tiyakuchkasqanchikrayku, ¿manachu llakiy kananta suyasunman?

15-17. ¿Ima unay librotaq, familianchikwan kusisqa kawsanapaq yanapawasunman?

¹⁵ Runasqa, imaynatachus familia kusiyta tarinkuman, chaymanta mayta parlanku. Achkha yachayniyuq runasqa, familia kusiyta tarinanpaq,  tatasninku yachachisqankumanjina yuyaychanku. Kay yuyaychaykunaqa mana allinchu, imaraykuchus yuyaychaqkunaqa sapa juk mana kikintachu parlanku, chantapis yuyaychasqankuqa kunanpaq allin kachkan, qʼayapaqtaq manaña allinchu.

¹⁶ Familianchikwan kusisqa kawsanapaq, ¿maypitaq yanapata tariyta atisunman? ¿May unayniyuq libropi maskʼanata niwaqchu? ¿Chayjina unayniyuq libroqa mawkʼaña kasqanta niwaqchu? Chiqamanta parlaspaqa, familiapaq kusiy kawsayqa chayjina libropi kachkan.

¹⁷ Chay libroqa, Biblia. Kay librotaqa Diosninchik yuyaycharqa. Bibliaqa jinata nin: “Diosmanta tukuy Qhelqasqaqa paypa yuyaychasqan kaspa, may sumaj kashan yachachinapaj, juchata reparachinapaj, cheqa kajman kutirichinapaj, cheqanta kawsayta yachachinapaj ima” (2 Timoteo 3:16). Kay libropiqa, imaynatachus llakiykunapi, chʼampaykunapi ima kachkaptiyki tukuy imata “cheqa kajman kutichinapaq”, Biblia yanapasusqanta rikuchisusqayku.

18. ¿Imaraykutaq nisunman Biblia familiata yanapayta atisqanta?

¹⁸ Familiayki kusisqa kananpaq, Biblia mana yanapayta atisqanta niptiykiqa kaypi tʼukuriy: ¿Pitaq Bibliata yuyaycharqa? ¿Pitaq casado kawsayta qallarichirqa? (Génesis 2:18-25.) Biblia niwanchik, Jehová kasqanta (Salmo 83:18, NM). Pay ruwawanchik, pay tatanchik tukuy ‘familiataq paymanta sutinta japʼin’ (Efesios 3:14, 15). Jehovaqa, qallariymantapacha familiata qhawan. Tukuy llakiykunata riqsin, chayrayku ima llakiytapis atipanapaq, pay yanapawasunman. Unaymantapacha, pikunachus Bibliap nisqanta kasukunku familiankuwan kusisqa kawsakunku.

19-21. ¿Imaraykutaq nisunman, familia allinchakunanpaq, Biblia yanapasqanta?

¹⁹ Juk llaqtapiqa, juk warmi qullqirayku pukllayta  mana saqiyta atiqchu. Achkha watasta kimsa wawasninta mana allinta qhawarqachu, qusanwantaq sapa kuti maqanakuq karqa. Jinallapi payqa, Bibliata yachakuyta qallarirqa. Yachakusqanmanjinataq, cuentata qukusqa yachakusqan chiqa kasqanta. Bibliap yuyaychasqanta kasukuspataq juk sumaq warmiman tukurqa. Jinamanta Bibliap nisqanta kasukusqanqa, tukuy familian kusisqa kawsakunanpaq yanaparqa.

²⁰ España suyumanta juk warmiqa jinata nin: “Juk watallataraq casarasqa kachkayku, chaywanpis may llakiyniyuqña kayku”, nispa. Kay qhariwarmiqa mana imamanta parlayta atiqchu kanku, qhaparikunallankupaq parlaq kanku. Juk juchʼuy wawitayuq kaptinkupis tʼaqanakunankupaq parlarqanku. Chantá, niraq tʼaqanakuchkaspa, Bibliap nisqanta yachakunankuta paykunaman nirqanku. Qhariwarmipaq imatachus Biblia nisqanta yachakurqanku, yachakusqankumanjinataq kawsayta qallarirqanku. Ajinata ruwasqankurayku, mana qhaparinakuspa allinta parlayta qallarirqanku, jinamanta juchʼuy familianqa, kusisqa, jukchasqataq kawsakuyta qallarirqa.

²¹ Bibliaqa machu runastapis yanapallantaq. Japón suyumanta juk qhariwarmimanta parlana. Qusaqa anchata alquchakuspa familianwan maqanakuq. Kay familiamanta warmi wawasqa, tatasninku mana munaptinkupis Bibliamanta yachakuyta qallarirqanku. Chantá tataqa, wawasninjina yachakuyta qallarirqa, warmintaq manapuni munachkarqachu. Watasninmantaq, kay warmiqa Biblia familianta yanapachkasqanta rikurqa. Warmi wawasninqa, sumaqta kasukuq kanku, qusantaq kʼacha runaman tukurqa. Kay rikusqanqa, tanqarqa pay kikinmanta Bibliata ñawirinanpaq, ajinamanta Bibliaqa paytapis sumaqta yanaparqa. Kay warmiqa kutin kutita nirqa:  “Kunanqa, chiqamanta familiayqa kusisqa kawsakun”, nispa.

22, 23. ¿Imaynatataq Biblia tukuy laya runasta yanapan familiankupi kusisqa kawsakunankupaq?

²² Kay runasqa, wakkunajina, yachakunku imaynatachus familiankuwan kusisqa kawsakunkuman. Bibliap nisqanta yachakurqanku, nisqantataq ruwarqanku. Paykunaqa, tukuy runajina, achkha llakiykunawan kay saqra pachapi tiyakunku. Chantapis juchasapas kanku, chaywanpis, pichus familiata ruwarqa, paypa nisqanta kasukuspaqa, familiankupi kusisqa kawsakunku. Arí, Biblia nisqanmanjina, Jehová ‘yachachiwanchik imachus ñuqanchikpaq allin kasqanta. Pay may ñantachus purinanchikta rikuchiwanchik’ (Isaías 48:17).

²³ Bibliaqa may unayña qillqakurqa, yuyaychasqanqa kunankama mayta yanapawanchik. Chantapis Bibliaqa tukuypaq qillqakurqa. Jehová “uj runallamanta tukuy runasta miracherqa”, chayrayku tukuy laya runasta sumaqta riqsin (Hechos 17:26). Chayrayku Diospa nisqanqa tukuyta yanapan. Kamachisqanta kasukunki chayqa, qampis familiaykiwan kusisqa kawsakuyta atinki.