Rozdział drugi

Sąd nad Księgą Daniela

1, 2. W jakim sensie odbywa się sąd nad Księgą Daniela i dlaczego twoim zdaniem należy rozważyć dowody przemawiające w jej obronie?

WYOBRAŹ sobie, że jesteś w sądzie i przysłuchujesz się ważnej rozprawie. Ktoś został oskarżony o oszustwo. Zdaniem prokuratora jest winny. Ale człowiek ten od lat cieszy się nienaganną opinią. Czy nie chciałbyś poznać dowodów, które ma na swą obronę?

² Właśnie tak wygląda sprawa z biblijną Księgą Daniela. Jej pisarz zyskał opinię człowieka nieskazitelnego. Księgę noszącą jego imię już od tysięcy lat otacza się szacunkiem. Ona sama informuje, iż zawiera relacje historyczne utrwalone na piśmie przez Daniela — hebrajskiego proroka, który żył w VII i VI wieku p.n.e. Jak wynika z wiarogodnej chronologii biblijnej, wydarzenia opisane w tej księdze rozegrały się w okresie od roku 618 do 536 p.n.e., w którym to roku ukończono jej spisywanie. Mimo to pod adresem Księgi Daniela kierowane są oskarżenia. Niektóre encyklopedie i inne źródła dają do zrozumienia lub jawnie twierdzą, iż mamy do czynienia z oszustwem.

3. Co na temat autentyczności Księgi Daniela twierdzi The New Encyclopædia Britannica?

³ Na przykład The New Encyclopædia Britannica przyznaje, że Księga Daniela była niegdyś „powszechnie uznawana za wiarogodne dzieło historyczne, zawierające autentyczne proroctwa”. Niemniej encyklopedia ta oświadcza, iż Księgę Daniela w rzeczywistości „spisano w późniejszym okresie kryzysu narodowego — gdy Żydzi byli okrutnie prześladowani przez [syryjskiego króla] Antiocha IV Epifanesa”. Datę jej powstania umieszcza między rokiem 167 a 164 p.n.e. Twierdzi ponadto, że pisarz Księgi Daniela nie przepowiada  przyszłości, lecz po prostu przedstawia „wydarzenia, które się rozegrały na długo przed jego czasami, jako proroctwa dotyczące przyszłości”.

4. Kiedy zaczęto atakować tę księgę biblijną i co podsyciło taką krytykę w ostatnich stuleciach?

⁴ Skąd się biorą takie poglądy? Krytyka Księgi Daniela nie jest niczym nowym. Zapoczątkował ją jeszcze w III wieku n.e. filozof imieniem Porfiriusz. Tak jak wielu innych mieszkańców cesarstwa rzymskiego czuł się on zagrożony rosnącym wpływem chrystianizmu. Pragnąc obalić nauki tej „nowej” religii, napisał 15 książek. W dwunastej próbował się rozprawić z Księgą Daniela, którą uznał za oszukańcze dzieło jakiegoś Żyda z II wieku p.n.e. Podobne próby podejmowano w wiekach XVIII i XIX n.e. Zdaniem racjonalistów oraz rzeczników krytyki wyższej prorokowanie, czyli przepowiadanie przyszłych wydarzeń, nie jest możliwe. Daniel stał się ulubionym celem ataków. W gruncie rzeczy odbyto sąd nad nim i nad jego dziełem. Krytycy twierdzili, jakoby dysponowali licznymi dowodami na to, iż księgi tej nie napisał Daniel w czasie pobytu Żydów w niewoli babilońskiej, lecz ktoś inny, i to setki lat później. * Napaści te nasiliły się do tego stopnia, że pewien autor napisał w obronie proroka książkę Daniel in the Critics’ Den (Daniel w jaskini krytyków).

5. Dlaczego sprawa autentyczności Księgi Daniela jest tak ważna?

⁵ Czy istnieją jakieś przesłanki wspierające stanowcze twierdzenia krytyków? A może dowody świadczą na korzyść Księgi Daniela? Sprawa jest poważna. W grę wchodzi nie tylko reputacja tego starożytnego dzieła, lecz także nasza  przyszłość. Jeżeli Księga Daniela jest falsyfikatem, to zawarte w niej obietnice co do przyszłości rodzaju ludzkiego są w najlepszym wypadku pustymi słowami. Jeśli zaś zawiera autentyczne proroctwa, to niewątpliwie zapragniesz się dowiedzieć, jakie znaczenie mają one dla nas w dobie obecnej. Pamiętając o tym, przeanalizujmy niektóre ataki na Księgę Daniela.

6. Jaki zarzut bywa podnoszony co do wiarogodności relacji historycznych zawartych w Księdze Daniela?

⁶ Rozważmy na przykład zarzut podniesiony w dziele The Encyclopedia Americana, według którego w Księdze Daniela „wiele szczegółów historycznych dotyczących poprzednich okresów [takich jak niewola babilońska] zostało rażąco zniekształconych”. Czy naprawdę tak jest? Omówmy po kolei trzy domniemane błędy.

SPRAWA BRAKUJĄCEGO WŁADCY

7. (a) Dlaczego krytycy Biblii przez długi czas skwapliwie wskazywali na wzmianki o Belszaccarze? (b) Jaki los spotkał twierdzenie, iż Belszaccar to postać fikcyjna?

⁷ Daniel napisał, że w czasie zdobycia Babilonu panował tam Belszaccar, „syn” Nebukadneccara (Daniela 5:1, 11, 18, 22, 30). Krytycy długo kwestionowali tę informację, ponieważ nigdzie indziej poza Biblią imię Belszaccar się nie pojawiało. Co więcej, według starożytnych historyków ostatnim królem Babilonu był Nabonid, jeden z następców Nebukadneccara. Dlatego w roku 1850 Ferdinand Hitzig uznał Belszaccara za oczywisty wytwór fantazji pisarza. Ale czy ta opinia nie wydaje ci się nazbyt pochopna? Czyż brak wzmianek o tym królu — zwłaszcza z czasów, co do których zachowało się naprawdę niewiele zapisków historycznych — rzeczywiście dowodzi, iż ktoś taki nigdy nie istniał? Tak czy inaczej, w roku 1854 pośród ruin starożytnego babilońskiego miasta Ur, na terenie leżącym dziś w południowej części Iraku, odnaleziono niewielkie gliniane cylindry z tekstem klinowym. Dokumenty te, sporządzone przez króla  Nabonida, zawierają modlitwę na intencję „Bel-sar-ussura”, jego „najstarszego syna”. Nawet krytycy musieli przyznać, że chodzi o Belszaccara, postać z Księgi Daniela.

8. Co dowodzi, iż Daniel słusznie przedstawił Belszaccara jako króla sprawującego władzę?

⁸ Niektórzy krytycy nie dali jednak za wygraną. „To jeszcze niczego nie dowodzi” — napisał H. F. Talbot. Wysunął zastrzeżenie, iż syn wspomniany w tej inskrypcji mógł być małym dzieckiem, a przecież Daniel przedstawia go jako panującego króla. Ale zaledwie w rok po opublikowaniu opinii Talbota odkopano kolejne tabliczki klinowe, z których wynikało, że Belszaccar miał sekretarzy i służbę domową. Nie mógł zatem być dzieckiem! W końcu sprawę definitywnie wyjaśniły następne tabliczki, informujące, że Nabonid na całe lata opuszczał Babilon. Wynikało z nich też, że na ten czas „powierzał królowanie” w Babilonie swemu najstarszemu synowi (Belszaccarowi). W okresach tych Belszaccar był więc de facto królem — współrządził ze swym ojcem. *

9. (a) Co mógł mieć na myśli Daniel, nazywając Belszaccara synem Nebukadneccara? (b) Dlaczego nie mają racji krytycy, według których Daniel nawet pośrednio nie napomknął o istnieniu Nabonida?

⁹ Ale i to nie wystarcza krytykom. Jedni podnoszą zarzut, że Biblia nazywa Belszaccara synem Nebukadneccara, a nie Nabonida. Inni uporczywie twierdzą, jakoby Daniel nawet pośrednio nie napomknął o istnieniu Nabonida. Jednakże bliższe zbadanie tych zarzutów ukazuje ich bezzasadność. Nabonid prawdopodobnie wziął sobie za żonę córkę Nebukadneccara, wobec czego Belszaccar był wnukiem Nebukadneccara. Ani w języku hebrajskim, ani w aramejskim nie było odpowiedników wyrazów „dziadek” i „wnuk”; słowo tłumaczone na „syn” może też znaczyć „wnuk”, a nawet  ogólnie „potomek” (porównaj Mateusza 1:1). Co więcej, sprawozdanie biblijne daje podstawy do utożsamienia Belszaccara z synem Nabonida. Przerażony złowieszczym pismem na ścianie, Belszaccar obiecał temu, kto odgadnie znaczenie owych tajemniczych słów, trzecie miejsce w królestwie (Daniela 5:7). Dlaczego trzecie, a nie drugie? Jak wynika z treści tej obietnicy, pierwsze i drugie już ktoś zajmował — właśnie Nabonid oraz jego syn, Belszaccar.

10. Dzięki czemu Daniel sporządził bardziej szczegółowy opis dziejów monarchii babilońskiej niż którykolwiek inny starożytny historyk?

¹⁰ Tak więc wzmianka o Belszaccarze bynajmniej nie dowodzi, jakoby Daniel ‛rażąco zniekształcił’ fakty. Wprost przeciwnie, chociaż nie pisał historii Babilonu, dał nam lepszy wgląd w jego dzieje niż tacy starożytni świeccy historycy, jak Herodot, Ksenofont czy Berossos. Skąd znał szczegóły, które oni pominęli? Otóż był na miejscu, w Babilonie. Jego księga jest dziełem naocznego świadka, a nie jakiegoś oszusta żyjącego setki lat później.

KIM BYŁ DARIUSZ MED?

11. Kim według Daniela był Dariusz Med, co jednak o nim powiedziano?

¹¹ Daniel napisał, że po upadku Babilonu władzę objął król „Dariusz Med” (Daniela 5:31). Jak dotąd, nie znaleziono imiennej wzmianki o tym władcy w źródłach świeckich lub archeologicznych. Dlatego The New Encyclopædia Britannica uważa go za „postać fikcyjną”.

12. (a) Dlaczego krytycy Biblii powinni być ostrożniejsi, zamiast kategorycznie twierdzić, że Dariusz Med nigdy nie istniał? (b) Kto mógł być tym Dariuszem i co by za tym przemawiało?

¹² Niektórzy uczeni są ostrożniejsi. Przecież krytycy nazywali kiedyś postacią fikcyjną również Belszaccara. W przyszłości niewątpliwie okaże się, iż mylili się także co do Dariusza. Z tekstów klinowych wiadomo już, że Cyrus Pers nie przybrał tytułu „Króla Babilonu” zaraz po swym zwycięstwie. Zdaniem pewnego badacza „tytuł ‚Króla Babilonu’ musiał nosić jakiś władca zależny od Cyrusa, a nie  sam Cyrus”. Czyżby imię „Dariusz” było w rzeczywistości imieniem tronowym, oficjalnym tytułem jakiegoś możnego dostojnika medyjskiego, któremu powierzono władzę nad Babilonem? Niektórzy dopatrują się w nim niejakiego Gubaru, którego Cyrus mianował namiestnikiem Babilonu i który według dokumentów świeckich dysponował znaczną władzą. Jak wynika z pewnej tabliczki, ustanowił on nad Babilonem pomniejszych namiestników. Co ciekawe, Daniel wspomina o 120 satrapach, którym Dariusz powierzył zarządzanie królestwem babilońskim (Daniela 6:1).

13. Jak można logicznie wytłumaczyć, dlaczego Księga Daniela wspomina o Dariuszu Medzie, chociaż nie ma o nim wzmianek w źródłach świeckich?

¹³ Być może z czasem pojawią się bardziej bezpośrednie dowody, umożliwiające dokładne ustalenie tożsamości tego władcy. Tak czy inaczej, widoczna małomówność archeologii na ten temat absolutnie nie upoważnia do uznawania Dariusza za „postać fikcyjną”, a tym bardziej do odrzucenia całej Księgi Daniela jako rzekomego fałszerstwa. Znacznie rozsądniej jest uznać ją za relację naocznego świadka, zawierającą więcej szczegółów niż zachowane zapiski świeckie.

PANOWANIE JEHOJAKIMA

14. Dlaczego w gruncie rzeczy nie ma rozbieżności między relacjami Daniela a Jeremiasza, jeśli chodzi o lata panowania króla Jehojakima?

¹⁴ Księga Daniela 1:1 donosi: „W trzecim roku królowania Jehojakima, króla Judy, Nebukadneccar, król Babilonu, przybył pod Jerozolimę i zaczął ją oblegać”. Krytycy podchwytują ten werset, na pozór niezgodny z wypowiedzią Jeremiasza, według którego pierwszym rokiem Nebukadneccara był czwarty rok Jehojakima (Jeremiasza 25:1; 46:2). Czy Daniel zaprzecza Jeremiaszowi? Dodatkowe informacje pozwalają szybko wyjaśnić tę sprawę. Jehojakim po raz pierwszy został królem w roku 628 p.n.e., kiedy to faraon Necho uczynił go marionetkowym władcą. Ponad trzy lata później, w roku 624 p.n.e., Nebukadneccar po śmierci  swego ojca zasiadł na tronie babilońskim. Wkrótce potem (w roku 620 p.n.e.) podbił on Judę i uczynił Jehojakima królem zależnym od Babilonu (2 Królów 23:34; 24:1). Dla Żyda mieszkającego w Babilonie „trzecim rokiem” Jehojakima był trzeci rok jego panowania w wasalnej zależności od tego mocarstwa. Z takiego właśnie punktu widzenia pisał Daniel. Natomiast Jeremiasz ujął swoją informację z punktu widzenia Żydów mieszkających w Jerozolimie. Dlatego za początek panowania Jehojakima uznał moment, gdy królem uczynił go faraon Necho.

15. Dlaczego próby kwestionowania chronologicznej ścisłości Księgi Daniela 1:1 trzeba uznać za nieprzekonujące?

¹⁵ A zatem ta pozorna rozbieżność tylko potwierdza, że Daniel napisał swą księgę w Babilonie, przebywając wśród żydowskich wygnańców. Ale ów zarzut co do jej autorstwa ma jeszcze inny poważny mankament. Pamiętajmy, że pisarz Księgi Daniela miał dostęp do Księgi Jeremiasza i nawet się na nią powołał (Daniela 9:2). Gdyby, jak twierdzą krytycy, pisarzem Księgi Daniela był sprytny oszust, czy ośmieliłby się podważać powszechnie uznawany autorytet Jeremiasza — i to na samym początku swej księgi? Na pewno nie!

WYMOWNE SZCZEGÓŁY

16, 17. Jak dowody archeologiczne potwierdzają relację Daniela o tym, że: (a) Nebukadneccar ustawił posąg religijny, któremu miał oddawać cześć cały naród? (b) Nebukadneccar chełpił się swymi przedsięwzięciami budowlanymi w Babilonie?

¹⁶ Zostawmy teraz zarzuty, a zajmijmy się argumentami przemawiającymi na korzyść tej księgi biblijnej. Rozważmy kilka innych szczegółów z Księgi Daniela, wskazujących, iż jej pisarz znał relacjonowane przez siebie wydarzenia jako ich naoczny świadek.

¹⁷ Widoczna u Daniela świetna znajomość starożytnego Babilonu, i to nawet w drobnych detalach, stanowi niezbity dowód autentyczności jego relacji. Na przykład z Księgi Daniela 3:1-6 dowiadujemy się o ustawieniu przez Nebukadneccara ogromnego posągu, któremu wszyscy mieli oddać  cześć. Archeolodzy odnaleźli inne dowody poświadczające, iż władca ten starał się skłonić lud do gorliwszego praktykowania rytuałów nacjonalistycznych i religijnych. Ponadto Daniel wspomina o pysze Nebukadneccara, chełpiącego się swymi licznymi budowlami (Daniela 4:30). Dopiero w czasach nowożytnych archeolodzy potwierdzili, że faktycznie należy mu przypisać wiele przedsięwzięć budowlanych w Babilonie. Jeśli chodzi o chełpliwość, wystarczy wspomnieć, iż kazał umieszczać swoje imię nawet na cegłach! Krytycy Księgi Daniela nie potrafią wyjaśnić, skąd rzekomy oszust żyjący w okresie machabejskim (167-63 p.n.e.) miałby wiedzieć o takich przedsięwzięciach — jakieś cztery wieki po ich zrealizowaniu, a na setki lat przed odkryciem ich pozostałości przez archeologów.

18. Jak podane przez Daniela opisy kar wymierzanych przez Babilończyków i Persów potwierdzają jego wiarogodność?

¹⁸ Księga Daniela ujawnia też istotne różnice między prawami  babilońskimi a medo-perskimi. Na przykład trzej towarzysze Daniela za odmowę wykonania rozkazu króla zostali zgodnie z prawem babilońskim wrzuceni do ognistego pieca. Kilkadziesiąt lat później Daniel za niepodporządkowanie się perskiemu dekretowi sprzecznemu z jego sumieniem został wrzucony do lwiej jamy (Daniela 3:6; 6:7-9). Sceptycy próbowali zbyć doniesienie o ognistym piecu jako zwykłą legendę, ale archeolodzy znaleźli autentyczny list napisany w starożytnym Babilonie i wyraźnie mówiący o tej formie kary. Tymczasem dla Medów i Persów ogień był świętością, obmyślili więc inne okrutne kaźnie. Dlatego wzmianka o lwiej jamie nie powinna nikogo dziwić.

19. Jak w Księdze Daniela ukazano różnicę między systemami prawnymi Babilonu i Medo-Persji?

¹⁹ A oto kolejna różnica. Z Księgi Daniela wynika, że Nebukadneccar mógł zależnie od swego kaprysu stanowić  i zmieniać prawa. Natomiast Dariusz nie mógł zmieniać ‛praw Medów i Persów’ — nawet tych, które sam ogłosił! (Daniela 2:5, 6, 24, 46-49; 3:10, 11, 29; 6:12-16). Historyk John C. Whitcomb napisał: „Historia starożytna potwierdza powyższą różnicę między Babilonem, gdzie prawo podlegało królowi, a Medo-Persją, gdzie król podlegał prawu”.

20. Jakie szczegóły dotyczące uczty Belszaccara świadczą o tym, że Daniel osobiście poznał zwyczaje babilońskie?

²⁰ Przejmujący opis uczty Belszaccara, zawarty w 5 rozdziale Księgi Daniela, obfituje w szczegółowe informacje. Biesiada najwyraźniej zaczęła się od beztroskiego spożywania pokarmów oraz dużych ilości napojów alkoholowych, kilkakrotnie bowiem napotykamy wzmianki o winie (Daniela 5:1, 2, 4). Co ciekawe, na płaskorzeźbach przedstawiających podobne uczty widać ludzi, którzy delektują się samym winem. Zapewne więc odgrywało ono przy takich okazjach szczególną rolę. Daniel wspomina też, że na owej uczcie były kobiety — drugorzędne żony oraz nałożnice  króla (Daniela 5:3, 23). Archeologia potwierdza ten zwyczaj babiloński. W okresie machabejskim dla Żydów i Greków myśl o ucztowaniu mężczyzn w towarzystwie żon była jednak nie do przyjęcia. Chyba właśnie dlatego wczesne przekłady Księgi Daniela w greckiej Septuagincie pomijają wzmiankę o tych kobietach. * A przecież domniemany oszust, który jakoby napisał Księgę Daniela, miał żyć w tym samym kręgu kultury hellenistycznej (greckiej) i może nawet w tej samej epoce, która wydała Septuagintę!

21. Jak można najlogiczniej wyjaśnić widoczną u Daniela świetną znajomość epoki i zwyczajów z okresu niewoli babilońskiej?

²¹ Gdy się weźmie pod uwagę wszystkie te szczegóły, aż trudno uwierzyć, że Britannica mogła przypisać autorowi Księgi Daniela zaledwie „powierzchowną i niedokładną” znajomość okresu wygnania. Skąd jakiś oszust żyjący setki lat później miałby tak dobrze znać dawne zwyczaje babilońskie i perskie? Pamiętajmy też, że oba imperia upadły na długo przed II wiekiem p.n.e. Nie było wtedy archeologów, a ówcześni Żydzi bynajmniej nie chlubili się znajomością obcych kultur i ich dziejów. Jedynie prorok Daniel, naoczny świadek opisywanych przez siebie czasów i wydarzeń, mógł napisać księgę biblijną noszącą jego imię.

CZY INNE PRZESŁANKI WSKAZUJĄ, ŻE KSIĘGA DANIELA JEST OSZUSTWEM?

22. Co twierdzą krytycy, jeśli chodzi o miejsce Księgi Daniela w kanonie Pism Hebrajskich?

²² Jeden z najczęstszych zarzutów pod adresem Księgi Daniela dotyczy jej usytuowania w kanonie Pism Hebrajskich. Starożytni rabini podzielili je na trzy grupy: Prawo, Proroków i Pisma. Księgę Daniela zaliczyli nie do Proroków, lecz do Pism. Zdaniem krytyków oznacza to, że w czasie  zestawiania dzieł pozostałych proroków księga ta była nieznana. Jak zakładają, umieszczono ją w grupie Pism, gdyż te zostały skompletowane w późniejszym okresie.

23. Jak starożytni Żydzi zapatrywali się na Księgę Daniela i skąd o tym wiadomo?

²³ Ale nie wszyscy uczeni uważają, że starożytni rabini dokonali tak sztywnego podziału kanonu biblijnego albo że oddzielili Księgę Daniela od zbioru Proroków. A jeśli nawet zaliczyli ją do Pism, czy istotnie miałoby to dowodzić, iż powstała stosunkowo późno? Bynajmniej. Znani bibliści podają szereg powodów, dla których rabini mogli jej nie włączyć do zbioru Proroków. Mogli na przykład gorszyć się jej treścią albo uważać, że sam Daniel różnił się od pozostałych proroków, gdyż piastował świecki urząd w obcym kraju. Jakkolwiek było, zasadnicze znaczenie ma okoliczność, iż starożytni Żydzi darzyli Księgę Daniela głębokim szacunkiem i uznawali ją za kanoniczną. Co więcej, dowody przemawiają za tym, że kanon Pism Hebrajskich ustalono na długo przed II wiekiem p.n.e. Późniejsze dodatki — włącznie z pewnymi księgami powstałymi w tymże stuleciu — po prostu odrzucano.

24. Jak próbuje się używać apokryficznej księgi Mądrość Syracha przeciwko Księdze Daniela i jak można wykazać bezpodstawność takiej argumentacji?

²⁴ Jak na ironię, jedno z tych późniejszych, odrzuconych dzieł bywa przytaczane jako argument przeciwko Księdze Daniela. Chodzi o apokryficzną księgę Mądrość Syracha (Eklezjastyk), opracowaną prawdopodobnie około 180 roku p.n.e. przez Jezusa, syna Syracha. Krytycy lubią podkreślać, że wśród wielu sprawiedliwych mężów wymienionych w tej księdze nie ma Daniela. Ich zdaniem musiał on wtedy być jeszcze nieznany. Pogląd ten ma wśród biblistów wielu zwolenników. Pomyśl jednak: nie wymieniono tam również Ezdrasza ani Mardocheusza (uchodzących w oczach Żydów po niewoli babilońskiej za wielkich bohaterów), dobrego króla Jehoszafata ani prostolinijnego Hioba, a także żadnego  z sędziów oprócz Samuela. * Skoro imiona takich mężów pominięto we fragmencie, który wcale nie rości sobie pretensji do miana kompletnego zestawienia, a na dodatek występuje w księdze niekanonicznej, to czy mielibyśmy ich wszystkich uznać za postacie fikcyjne? Już sam taki pomysł jest absurdalny.

ŚWIADECTWA POZABIBLIJNE NA KORZYŚĆ KSIĘGI DANIELA

25. (a) Jak Józef Flawiusz poświadcza wiarogodność Księgi Daniela? (b) Jak relacja Flawiusza dotycząca Aleksandra Wielkiego i Księgi Daniela harmonizuje ze znanymi faktami historycznymi? (Patrz drugi przypis). (c) Jak dowody językowe przemawiają na korzyść Księgi Daniela? (Patrz strona 26).

²⁵ Przejdźmy znowu do argumentów pozytywnych. Istnieje opinia, że żadna inna księga Pism Hebrajskich nie jest tak dobrze poświadczona jak właśnie Księga Daniela. Jej autentyczność potwierdza na przykład słynny żydowski historyk Józef Flawiusz. Podaje on, że gdy w IV wieku p.n.e. Aleksander Wielki podczas wojny z Persją przybył do Jerozolimy, kapłani pokazali mu Księgę Daniela. Aleksander sam doszedł do wniosku, iż wskazane mu słowa z proroctwa Daniela stanowiły zapowiedź jego wyprawy przeciwko Persji. * Działo się to jakieś półtora wieku przed domniemanym „oszustwem”, o którym mówią krytycy. Oczywiście kwestionują oni tę relację Flawiusza. Atakują go też za wzmiankę o spełnieniu się niektórych proroctw z Księgi  Daniela. Ale jak to ujął historyk Joseph D. Wilson, „[Flawiusz] znał tę sprawę chyba lepiej niż wszyscy krytycy na świecie”.

26. Jak Zwoje znad Morza Martwego potwierdzają autentyczność Księgi Daniela?

²⁶ Dodatkowych dowodów autentyczności Księgi Daniela dostarczyły Zwoje znad Morza Martwego, znalezione w jaskiniach nieopodal Qumran w Izraelu. Wśród znalezisk z roku 1952 zaskakująco liczne są zwoje i fragmenty tej księgi biblijnej. Najstarsze z nich datuje się na drugą połowę II wieku p.n.e. A zatem już wtedy była ona dobrze znana i powszechnie respektowana. Pewna encyklopedia zaznacza: „Pogląd, jakoby Księga Daniela powstała w okresie machabejskim, należy obecnie odrzucić — choćby dlatego, że za mało byłoby czasu między powstaniem tej księgi a pojawieniem się jej odpisów w bibliotece machabejskiej sekty religijnej” (The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible).

27. Co jest najstarszym dowodem na to, że Daniel był postacią historyczną, dobrze znaną w okresie niewoli babilońskiej?

²⁷ Istnieje wszakże znacznie starsze i bardziej wiarogodne świadectwo autentyczności omawianej księgi. Współcześnie z Danielem żył między innymi Ezechiel. On też prorokował w okresie niewoli babilońskiej i w swojej księdze kilkakrotnie wspomniał o Danielu (Ezechiela 14:14, 20; 28:3). A zatem Daniel już w VI wieku p.n.e., czyli jeszcze za życia, był powszechnie znany jako człowiek prawy i mądry, zasługujący na wzmiankę obok tak bogobojnych mężów, jak Noe i Hiob.

NAJWAŻNIEJSZY ŚWIADEK

28, 29. (a) Co stanowi najważniejszy dowód autentyczności Księgi Daniela? (b) Dlaczego powinniśmy uznawać świadectwo Jezusa?

²⁸ Na koniec zajmijmy się największym ze wszystkich świadków potwierdzających autentyczność Księgi Daniela; chodzi o samego Jezusa Chrystusa. Przemawiając na temat  dni ostatnich, wspomniał on o „proroku Danielu” i o jednym z jego proroctw (Mateusza 24:15; Daniela 11:31; 12:11).

²⁹ Gdyby więc teoria krytyków zakładająca powstanie tej księgi w okresie machabejskim była słuszna, należałoby uznać za prawdziwą jedną z dwóch ewentualności: albo Jezus dał się wprowadzić w błąd tym falsyfikatem, albo nigdy nie wyrzekł słów, które przypisał mu Mateusz. Obie wersje są nie do przyjęcia. Jeśliby nie można było polegać na Ewangelii według Mateusza, jakże mielibyśmy ufać całej reszcie Biblii? Jeżeli odrzucimy wspomniane wypowiedzi, to jakie jeszcze słowa usuniemy z kart Pisma Świętego? Apostoł Paweł napisał: „Całe Pismo jest natchnione przez Boga i pożyteczne do nauczania, (...) do prostowania” (2 Tymoteusza 3:16). Jeśli więc Daniel był oszustem, to był nim również Paweł! I czy w ogóle jest możliwe, by Jezus dał się wprowadzić w błąd? Przenigdy! Wszak żył w niebie, gdy spisywano Księgę Daniela. Oświadczył nawet: „Zanim Abraham zaczął istnieć, ja już byłem” (Jana 8:58). Ze wszystkich ludzi, którzy kiedykolwiek żyli, właśnie Jezus byłby najlepszym źródłem informacji w sprawie autentyczności tej księgi. Nie musimy jednak zadawać mu pytań. Jak widzieliśmy, jego świadectwo jest aż nazbyt jasne.

30. W jaki jeszcze sposób Jezus poświadczył wiarogodność Księgi Daniela?

³⁰ Autentyczność Księgi Daniela Jezus dodatkowo poświadczył w czasie swego chrztu. Stał się wtedy Mesjaszem, spełniając w ten sposób proroctwo Daniela o 69 tygodniach lat (Daniela 9:25, 26; zobacz rozdział 11 niniejszej książki). Nawet gdyby wspomniana teoria późniejszego czasu powstania Księgi Daniela była prawdziwa, jej pisarz i tak znałby przyszłość z dwustuletnim wyprzedzeniem. Oczywiście Bóg nie natchnąłby żadnego oszusta, by wypowiadał prawdziwe proroctwa pod fałszywym imieniem. Dlatego ludzie wierni Bogu całym sercem uznają świadectwo Jezusa. Choćby  wszyscy znawcy, wszyscy krytycy na świecie jednogłośnie oskarżali Daniela, Jezus swoim świadectwem zadałby im kłam, gdyż jest „świadkiem wiernym i prawdziwym” (Objawienie 3:14).

31. Dlaczego wielu krytyków Biblii w dalszym ciągu nie wierzy w autentyczność Księgi Daniela?

³¹ Ale wielu krytyków Biblii nie zadowala nawet to świadectwo. Po gruntownym zapoznaniu się z całą tą sprawą warto postawić pytanie, czy cokolwiek zdołałoby ich przekonać. Pewien profesor Uniwersytetu Oksfordzkiego napisał: „Nic nie da samo odpieranie zarzutów, dopóki ktoś obstaje przy swym podstawowym założeniu: ‚nadludzkie proroctwa są niemożliwe’”. Krytyków zaślepia więc własne uprzedzenie. Ale to ich wybór — i ich strata.

32. Co nam da wnikliwa analiza proroctw Daniela?

³² A jak się rzecz ma z tobą? Jeżeli zgadzasz się z tym, że nie ma żadnego realnego powodu do powątpiewania w autentyczność Księgi Daniela, to jesteś gotów do emocjonującej, odkrywczej podróży. Znajdziesz w tej księdze porywające opisy zdarzeń oraz fascynujące proroctwa. A przede wszystkim stwierdzisz, że z każdym następnym rozdziałem twoja wiara coraz bardziej się umacnia. Na pewno nie będziesz żałował, iż pilnie zważałeś na proroctwa Daniela!

[Przypisy]

CZY ZAUWAŻYŁEŚ?

• Jakie zarzuty wysuwa się wobec Księgi Daniela?

• Dlaczego ataki krytyków na Księgę Daniela są bezpodstawne?

• Jakie dowody potwierdzają autentyczność relacji Daniela?

• Jaki jest najbardziej przekonujący dowód wiarogodności Księgi Daniela?

[Pytania do studium]

 [Ramka na stronie 26]

Kwestia języka

KSIĘGA Daniela powstała około roku 536 p.n.e. w językach hebrajskim i aramejskim, z nielicznymi słowami greckimi i perskimi. Taka wielojęzyczność nie występuje powszechnie, ale w Biblii nie stanowi wyjątku. Księgę Ezdrasza również napisano po hebrajsku i aramejsku. Mimo to niektórzy krytycy utrzymują, jakoby sposób użycia tych języków przez pisarza Księgi Daniela dowodził zredagowania jej długo po roku 536 p.n.e. Zdaniem pewnego często cytowanego krytyka występowanie greckich terminów w tej księdze biblijnej zmusza do przyjęcia późniejszej daty jej powstania. Według niego tekst hebrajski potwierdza, aramejski zaś dopuszcza tak późne datowanie — nawet na II wiek p.n.e.

Ale nie wszyscy językoznawcy podzielają ten pogląd. Zdaniem części specjalistów hebrajszczyzna Daniela jest podobna do tej, którą znajdujemy w księgach Ezechiela i Ezdrasza, różni się natomiast od późniejszych pism apokryficznych w rodzaju Mądrości Syracha. W dyskusji nad aramejskimi fragmentami Księgi Daniela warto wziąć pod uwagę dwa dokumenty znalezione wśród Zwojów znad Morza Martwego. Sporządzone zostały w języku aramejskim w I lub II wieku p.n.e., a więc wkrótce po domniemanym spreparowaniu Księgi Daniela. Jednakże uczeni dostrzegli istotną różnicę między aramejszczyzną tych dokumentów a językiem aramejskich fragmentów Księgi Daniela. Skłoniło to niektórych do wniosku, że księga ta musi być setki lat starsza, niż twierdzą jej krytycy.

A co z występującymi w niej „problematycznymi” wyrazami greckimi? Okazało się, że niektóre z nich wcale nie są greckie, lecz perskie! Jedynymi słowami dalej uważanymi za greckie są nazwy trzech instrumentów muzycznych. Czy obecność tych trzech określeń rzeczywiście zmusza do przyjęcia późniejszego datowania Księgi Daniela? Bynajmniej. Archeolodzy stwierdzili, że kultura grecka wywierała wpływ już setki lat przed uzyskaniem przez Grecję rangi mocarstwa światowego. Gdyby zaś Księga Daniela istotnie powstała w II wieku p.n.e., w okresie wszechobecnego wpływu greki oraz kultury hellenistycznej, czy zawierałaby tylko trzy greckie słowa? Wydaje się to nieprawdopodobne. Zapewne byłoby ich znacznie więcej. A zatem dowody językowe w gruncie rzeczy poświadczają wiarogodność Księgi Daniela.

 [Całostronicowa ilustracja na stronie 12]

[Ilustracje na stronie 20]

(Powyżej) Inskrypcja, w której Nebukadneccar chełpi się swymi osiągnięciami budowlanymi

(Poniżej) Babiloński cylinder świątynny wymienia króla Nabonida i jego syna Belszaccara

[Ilustracja na stronie 21]

Jak wynika z Kroniki Nabonida, wojsko Cyrusa wkroczyło do Babilonu bez walki

[Ilustracje na stronie 22]

(Po prawej) „Poemat o Nabonidzie” informuje, że król ten powierzył władzę swemu pierworodnemu synowi

(Po lewej) Babiloński opis najazdu Nebukadneccara na Judę