OD STULECI kolejne pokolenia ludzi wierzących poświęcają ogromną ilość czasu na czytanie i analizowanie chyba najbardziej znanych dzieł piśmiennictwa — Chrześcijańskich Pism Greckich, popularnie nazywanych Nowym Testamentem. Ta część Biblii, podobnie jak wcześniejsza, zwana Starym Testamentem, wywarła i dalej wywiera na ludzkość przemożny wpływ. Jest źródłem norm moralnych i etycznych oraz inspiracją dla artystów. Nade wszystko jednak pomaga milionom ludzi — być może i tobie — zdobywać dokładną wiedzę o Bogu i Jezusie (Jana 17:3).

Ewangelie i reszta Chrześcijańskich Pism Greckich nie zostały spisane od razu po śmierci Jezusa. Wszystko wskazuje na to, że Mateusz zredagował swoją Ewangelię jakieś 7—8 lat później, a Jan pisał dopiero po 65 latach. Dzięki czemu potrafili oni utrwalić słowa i czyny Jezusa, nie popełniając żadnego błędu? Najwyraźniej korzystali z kierownictwa ducha świętego (Jana 14:16, 26). Ale czy coś jeszcze pomogło im wiernie przekazać nauki Jezusa, które z czasem utrwalili w świętych Pismach?

„W zasadzie niepiśmienni”?

W minionym stuleciu pojawił się pogląd, że pierwsi uczniowie Jezusa nie spisali jego nauk i czynów, lecz przekazali je ustnie. Pewien biblista oświadczył: „Między publiczną służbą Jezusa a spisaniem jego słów przez ewangelistów upłynęło kilka dziesięcioleci. W tym okresie informacje o nim przekazywano ustnie”. Niektórzy badacze twierdzą wręcz, że pierwsi naśladowcy Jezusa „byli w zasadzie niepiśmienni” *. Sugerują ponadto,  że z biegiem czasu te ustne przekazy były zmieniane i rozbudowywane i w rezultacie powstałe sprawozdania poważnie rozmijają się z faktami.

Według innej teorii bliscy uczniowie Jezusa mający żydowskie pochodzenie stosowali rabiniczną metodę uczenia się — zapamiętywanie przez systematyczne powtarzanie — co sprzyjało wierności ustnego przekazu. Ale czy rzeczywiście pierwsi chrześcijanie polegali jedynie na słowie mówionym? A może w zachowaniu relacji o Jezusie jakąś rolę odegrała sztuka pisania? Co prawda nie sposób dziś tego jednoznacznie ustalić, lecz wiele wskazuje, że tak było.

Pismo na co dzień

W ówczesnym społeczeństwie żydowskim czytać i pisać umieli ludzie wszelkiego pokroju. Alan Millard, profesor hebraistyki i starożytnych języków semickich, zauważył: „Umiejętność pisania po grecku, aramejsku i hebrajsku była powszechna i można się jej dopatrzyć u wszystkich warstw społecznych”. Dodał też: „W takim właśnie środowisku działał Jezus”.

Profesor Millard odniósł się też do twierdzenia, jakoby teksty ewangeliczne „powstały w społeczeństwie niepiśmiennym”. Oświadczył: „Jest to mało prawdopodobne, [ponieważ] pismo było ogólnie znane (...). W rezultacie zazwyczaj był ktoś, kto mógł zapisać usłyszane rzeczy — czy to dla własnego pożytku, czy po to, by przekazać je drugim”.

Do notowania można było użyć nawoskowanych tabliczek. Przykład znajdujemy w pierwszym rozdziale Ewangelii według  Łukasza. Zachariasz, który na pewien czas stracił mowę, miał wybrać imię dla swojego syna. W wersecie 63 czytamy: „On poprosił [najwyraźniej za pomocą gestów] o tabliczkę i napisał: ‚Imię jego jest Jan’”. Słowniki biblijne wyjaśniają, że słowo „tabliczka” mogło się odnosić do deseczki służącej do pisania, prawdopodobnie pokrytej woskiem. Ktoś z obecnych musiał ją mieć przy sobie, dzięki czemu Zachariasz z niej skorzystał.

Jeszcze inny przykład ukazuje, że w tamtych czasach takie tabliczki były znane i popularne. W Dziejach Apostolskich czytamy, że gdy Piotr przemawiał w pobliżu świątyni do zgromadzonych ludzi, nawoływał: „Okażcie skruchę (...), by zostały zmazane wasze grzechy” (Dzieje 3:11, 19). W pewnym słowniku biblijnym wyjaśniono: „Obraz, który przywołuje ten czasownik tutaj i być może gdzie indziej, najprawdopodobniej kojarzy się z wygładzaniem powierzchni tabliczki woskowej, by mogła zostać ponownie użyta” (The New International Dictionary of New Testament Theology).

Relacje ewangeliczne pokazują również, że wśród naśladowców Jezusa oraz jego słuchaczy były osoby najprawdopodobniej posługujące się pismem na co dzień. Należeli do nich chociażby poborcy podatkowi — Mateusz i Zacheusz (Mateusza 9:9; Łukasza 19:2), przełożony synagogi (Marka 5:22), setnik (Mateusza 8:5), Joanna — żona wysokiego urzędnika na dworze Heroda Antypasa (Łukasza 8:3) oraz uczeni w piśmie, faryzeusze, saduceusze i członkowie Sanhedrynu (Mateusza 21:23, 45; 22:23; 26:59). Bez wątpienia wielu apostołów i uczniów Jezusa — jeśli nie wszyscy — umiało pisać.

Badacze, nauczyciele i pisarze

Aby sprostać zadaniu nauczania, naśladowcy Jezusa musieli nie tylko znać jego nauki i czyny, ale też rozumieć, jak wskazywało na niego Prawo Mojżeszowe i proroctwa w Pismach Hebrajskich (Dzieje 18:5). Łukasz opisał ciekawe spotkanie zmartwychwstałego Jezusa z dwoma uczniami. Syn Boży „począwszy od Mojżesza i wszystkich Proroków, tłumaczył im to, co się do niego odnosiło we wszystkich Pismach”. Wkrótce potem większej grupie swych naśladowców oznajmił: „‚To są moje słowa, które wam powiedziałem, gdy jeszcze byłem z wami, że musi się spełnić wszystko, co o mnie napisano w Prawie Mojżeszowym i u Proroków, i w Psalmach’. Wtedy całkowicie otworzył im umysł, żeby pojęli znaczenie Pism” (Łukasza 24:27, 44, 45). Z czasem uczniowie ci przypomnieli sobie szczegóły, które podał im Mistrz (Jana 12:16).

Doniesienia te ukazują, że apostołowie i inni uczniowie Jezusa musieli pilnie badać Pisma, by w pełni pojąć znaczenie tego, co widzieli i słyszeli w związku ze swym Panem, Jezusem Chrystusem (Łukasza 1:1-4;  Dzieje 17:11). Harry Gamble, profesor religioznawstwa na Uniwersytecie Stanu Wirginia, napisał na ten temat: „Nie ma wątpliwości, że od samego początku niektórzy chrześcijanie — może nawet całe ich grupy — poświęcali się uważnemu studiowaniu i interpretowaniu pism żydowskich [Pism Hebrajskich], by na ich podstawie sporządzać pisemne uzasadnienia chrześcijańskich przekonań, przydatne podczas działalności ewangelizacyjnej”.

Wszystko to skłania zatem do wniosku, że pierwsi uczniowie Jezusa nie polegali jedynie na ustnych przekazach, lecz czytali oraz analizowali Pisma i sami również pisali. Byli badaczami i nauczycielami, ale też pisarzami. Nade wszystko jednak byli bogobojnymi ludźmi polegającymi na kierownictwie ducha świętego. Jezus zapewnił ich, że ten duch prawdy ‛przywiedzie im na pamięć wszystko, co on im powiedział’ (Jana 14:17, 26). Święty duch Boży pomógł im nie tylko zapamiętać, lecz także spisać czyny Jezusa i jego nauki — nawet długie przemówienia, takie jak Kazanie na Górze (Mateusza, rozdziały 5-7). Kierował również ewangelistami, gdy opisywali uczucia Jezusa albo utrwalali jego modlitwy (Mateusza 4:2; 9:36; Jana 17:1-26).

Chociaż więc ewangeliści najwyraźniej korzystali ze sprawozdań ustnych i pisemnych, to treść ich ksiąg pochodzi z nieporównanie wiarygodniejszego, nadludzkiego źródła — od samego Jehowy Boga. Możemy mieć absolutną pewność, że „całe Pismo jest natchnione przez Boga” i że uczy nas i prowadzi, abyśmy swym postępowaniem sprawiali Bogu radość (2 Tymoteusza 3:16).

[Przypis]

[Napis na stronie 14]

Wśród naśladowców Jezusa były osoby posługujące się pismem na co dzień

[Napis na stronie 15]

Święty duch Boży pomógł pierwszym uczniom nie tylko zapamiętać, lecz także spisać czyny i nauki Jezusa

[Ramka i ilustracja na stronie 15]

 Czy apostołowie byli niepiśmienni?

Kiedy władcy ludu i starsi z Jerozolimy „zobaczyli otwartość Piotra i Jana oraz spostrzegli, że są to ludzie niewykształceni i prości, zdumieli się” (Dzieje 4:13). Czy słowa te sugerują, że apostołowie byli analfabetami? W pewnym komentarzu do tego wersetu powiedziano: „Określenia te raczej nie powinny być rozumiane dosłownie — jak gdyby Piotr [oraz Jan] nie otrzymał żadnego wykształcenia i nie umiał pisać ani czytać. Wskazują one po prostu na ogromną przepaść między statusem społecznym tych, którzy zasiadali w trybunale, i apostołów” (The New Interpreter’s Bible).

[Ilustracja na stronie 13]

„Poprosił o tabliczkę i napisał: ‚Imię jego jest Jan’”

[Ilustracja na stronie 13]

Nawoskowana tabliczka z przyborami do pisania (I lub II wiek n.e.)

[Prawa własności]

© British Museum/​Art Resource, NY