przeklęty: Chodzi o kogoś przeklętego przez Boga. Paweł używa tu hiperboli, czyli zamierzonej przesady. Mówi, że jest gotowy wziąć na samego siebie przekleństwo ciążące na jego braciach, czyli Żydach, którzy odrzucili obiecanego Mesjasza (por. Gal 3:13). Ma na myśli to, że zrobiłby wszystko, co w jego mocy, żeby pomóc im skorzystać z udostępnionej przez Boga możliwości wybawienia.

usynowieni: W tym wersecie słowo to zostało użyte w sensie przenośnym w odniesieniu do rodowitych Izraelitów. Najwyraźniej chodzi o ich szczególną pozycję w okresie obowiązywania przymierza, które zawarł z nimi Bóg. W Pismach Hebrajskich w stosunku do narodu izraelskiego nieraz używa się określenia „syn” lub „synowie” Boży (Wj 4:22, 23; Pwt 14:1, 2; Iz 43:6; Jer 31:9; Oz 1:10; 11:1). Jednak prawdziwe usynowienie ludzi stało się możliwe dopiero po złożeniu przez Chrystusa Jezusa okupu i zależało od tego, czy z wiarą przyjmą oni ten dar od Boga (Jn 1:12, 13; 2Ko 6:16-18; Gal 4:4, 5).

świętą służbę: Lub „możliwość wielbienia Boga”. W tym wersecie chodzi o świętą służbę pełnioną w ramach przymierza Prawa. W Heb 9:1, 6 Paweł używa tego określenia w kontekście oddawania czci Bogu w przybytku, co w okresie obowiązywania Prawa Mojżeszowego obejmowało składanie ofiar w imieniu Izraelitów. W Rz 12:1 (zob. komentarz) Paweł znowu używa tego określenia, ale tym razem w odniesieniu do wielbienia Boga przez chrześcijan.

Niech Bóg, który jest nad wszystkim, będzie wysławiany na wieki: Sformułowanie to odnosi się do Jehowy Boga. Jest to wezwanie do wysławiania Go za wszystkie dobre rzeczy, które dał swojemu ludowi, również za te wspomniane wcześniej. Jednak w części przekładów oddano ten werset w sposób, który z Bogiem Wszechmocnym utożsamia Chrystusa, np. „Chrystus, który jest Bogiem ponad wszystkim”. Gramatycznie takie tłumaczenie jest oczywiście możliwe, ale trzeba wziąć pod uwagę kontekst. Poprzedni werset podaje, co Bóg zrobił z miłości do swojego ludu. Warto też zauważyć, o czym jest mowa w Rz 9:6-13. Wersety te pokazują, że Bóg spełnia swoje zamiary zgodnie ze swoją wolą — nie kieruje się tym, co się komuś należy z racji urodzenia. W wersetach 14-18 Paweł podkreśla pozycję Boga, przytaczając Jego wypowiedź skierowaną do faraona (Wj 9:16). A w wersetach 19-24 najwyższą władzę Boga ilustruje przykładem garncarza i glinianych naczyń, które on wyrabia. Tak więc biorąc pod uwagę kontekst, to zupełnie naturalne, że Paweł, gdy mówi o Tym, „który jest nad wszystkim”, ma na myśli Jehowę Boga. Godne uwagi jest również to, że w innych swoich listach Paweł najczęściej kieruje podobne wyrazy wysławiania właśnie do Boga, a nie do Chrystusa Jezusa (Rz 11:34-36; 16:27; Gal 1:4, 5; Flp 4:20; 1Tm 1:17). Wyraźnie też odróżnia Jezusa od Jehowy Boga, jak np. w Rz 15:5, 6, gdzie zachęca współwyznawców, żeby „wychwalali Boga i Ojca naszego Pana, Jezusa Chrystusa” (2Ko 1:3; Ef 1:3). Poza tym brzmienie Rz 9:5 w Przekładzie Nowego Świata jest całkowicie zgodne z wypowiedzią Pawła z 1Ko 15:27, 28 (szersze omówienie Rz 9:5: zob. Kingdom Interlinear, App. 2D, “God, Who Is Over All” [ang. wyd. Międzywierszowego Przekładu Królestwa, Dodatek 2D, „Bóg, który jest nad wszystkim”]).

Amen: Pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich często używali tego określenia po słowach wysławiających Boga (Rz 16:27; Ef 3:21; 1Pt 4:11; zob. komentarz do Rz 1:25).

potomstwo: Lub „potomków”. Dosł. „nasienie”.

potomstwo: Zob. komentarz do Rz 9:7.

nie zależy od czyjegoś pragnienia ani od czyichś wysiłków: Dosł. „nie [zależy] od chcącego ani biegnącego”. Słowo, które dosłownie można przetłumaczyć na „biegnący”, zostało tu użyte przenośnie i odnosi się do czyichś wysiłków w dążeniu do celu. Paweł w swoich listach często posługiwał się metaforą biegacza biorącego udział w wyścigu (1Ko 9:24-26; Gal 5:7; Flp 2:16). Omawiając kwestię postępowania Boga przy wyborze osób tworzących duchowego Izraela, wyjaśnił, że rodowici Izraelici polegali na swoim pokrewieństwie z Abrahamem i próbowali osiągnąć prawość dzięki przestrzeganiu Prawa Mojżeszowego. „Biegli”, czyli zabiegali o prawość, ale w niewłaściwy sposób (Rz 9:30-32). To, czy ktoś stawał się członkiem Izraela duchowego, nie zależało od jego wysiłków czy osiągnięć, tylko od miłosierdzia Bożego (Rz 9:6, 7). Oczywiście musiał się wysilać w służbie dla Boga, ale bez miłosierdzia Bożego jego starania byłyby daremne.

Do faraona mówi On w Pismach: Dosł. „Pismo mówi do faraona”. Dalej Paweł cytuje Wj 9:16. Jest to część orędzia, które na polecenie Jehowy miał przekazać faraonowi Mojżesz (Wj 9:13-19). Paweł jednak personifikuje tu Pisma, jak gdyby to one przemawiały do faraona. Podobnej personifikacji używa w Rz 3:19: „Do tych, którzy podlegają Prawu, skierowane zostało wszystko, co Prawo mówi”. Użycie tej figury stylistycznej w takich kontekstach jest stosowne, ponieważ Pisma Hebrajskie, w tym Prawo Mojżeszowe, uważano za słowo Boże — czyli było tak, jak gdyby mówił sam Bóg. Jezus też czasami używał personifikacji, m.in. w odniesieniu do ducha świętego, czyli czynnej siły Bożej. Powiedział np., że duch ‛uczy’ i ‛daje świadectwo’ (Jn 14:26; 15:26).

Zostawiłem cię przy życiu: W wielu przekładach oddano ten zwrot jako „podniosłem cię; wzbudziłem cię”, co może sugerować, że Bóg wyniósł faraona na stanowisko. Ale Paweł cytuje tutaj Wj 9:16, gdzie kontekst wyraźnie wskazuje, o co chodzi. Kiedy Bóg zapowiadał siódmą plagę, powiedział faraonowi: „Już dawno mogłem wyciągnąć rękę, aby ukarać ciebie (...) i zetrzeć cię z powierzchni ziemi” (Wj 9:15). Postanowił go jednak oszczędzić. Powiedział mu: „Zostawiłem cię przy życiu [lub „pozwoliłem ci pozostać”; dosł. „pozwoliłem ci stać”]” (Wj 9:16). Warto też zauważyć, że w greckiej Septuagincie przetłumaczono te słowa na „zostałeś zachowany”. Tak więc zarówno kontekst Pism Hebrajskich, jak i oddanie tej myśli w Septuagincie prowadzą do jednego wniosku: greckie sformułowanie użyte w Rz 9:17 oznacza, że Bóg pozostawił faraona przy życiu, żeby pokazać mu swoją moc.

żeby moje imię było rozgłaszane po całej ziemi: Paweł cytuje tutaj Wj 9:16. Jest to część orędzia, które na polecenie Jehowy Mojżesz miał przekazać faraonowi po szóstej pladze (Wj 9:8-15). W Biblii słowo „imię” czasami odnosi się do konkretnej osoby, jej reputacji i tego, za kogo dana osoba się podaje (Wj 34:5, 6; zob. komentarze do Mt 6:9; Jn 17:6, 26). Biblia konsekwentnie podkreśla potrzebę oczyszczenia z zarzutów i uświęcenia imienia Bożego. Na przykład psalmista modlił się: „Niech ludzie wiedzą, że Ty, który masz na imię Jehowa, sam jesteś Najwyższy nad całą ziemią” (Ps 83:18). W Księdze Ezechiela przeszło 50 razy w takiej lub podobnej formie pojawiają się słowa Jehowy: „[Ludzie] przekonają się, że ja jestem Jehowa” (Eze 6:7; 38:23). Jezus uczył swoich uczniów modlić się, żeby imię Boże zostało uświęcone (Mt 6:9). Apostoł Paweł zachęcał chrześcijan, żeby publicznie mówili o imieniu Bożym (Heb 13:15), a w Obj 15:4 postawiono pytanie: „Jehowo, kto by się Ciebie nie bał i nie wychwalał Twojego imienia?”.

garncarz: Wytwórca glinianych garnków, mis i innych naczyń. Greckie słowo kerameús pochodzi od rdzenia oznaczającego „mieszać”, co być może nawiązuje do wstępnego mieszania gliny z wodą. Hebrajskie słowo tłumaczone na „garncarz” (jocér) dosłownie znaczy „ten, który kształtuje”. W Pismach Hebrajskich władza garncarza nad gliną nieraz ilustruje zwierzchnictwo Jehowy nad jednostkami i całymi narodami (Iz 29:16; 45:9; 64:8; Jer 18:1-12).

naczynia: Paweł kontynuuje tutaj przykład garncarza (zob. komentarz do Rz 9:21). Greckie słowo skeúos, oznaczające „naczynie”, dosłownie odnosi się do różnego rodzaju pojemników. Jednak w Biblii często jest używane przenośnie — w odniesieniu do ludzi (Dz 9:15; 2Tm 2:20, 21). Na przykład chrześcijan porównano do kruchych naczyń glinianych, w których umieszczono drogocenny skarb — służbę (2Ko 4:1, 7). Z Rz 9:21-23 wynika, że Bóg nie zgładził jeszcze złych ludzi, naczyń gniewu, bo chce uratować ludzi o właściwym nastawieniu serca — dać czas na ukształtowanie ich na „naczynia miłosierdzia” (Rz 9:23).

Izajasz ogłasza w związku z Izraelem: Tu i w kolejnym wersecie Paweł cytuje Iz 10:22, 23. W proroctwie tym zapowiedziano wydarzenia z 607 r. p.n.e., kiedy Jehowa posłużył się mocarstwem babilońskim do wykonania wyroku na Izraelu. Najeźdźcy podbili cały kraj, łącznie z Jerozolimą. Żydzi trafili na wygnanie do Babilonu, gdzie przebywali 70 lat. Potem „tylko ostatek” wrócił i wznowił w Jerozolimie prawdziwe wielbienie Boga. W omawianym fragmencie Listu do Rzymian Paweł wykazuje, że to proroctwo po raz kolejny spełniło się w I w. n.e. W tym czasie stosunkowo niewielu Żydów — „ostatek” — zostało naśladowcami Jezusa i wróciło do Jehowy w sensie duchowym (Rz 11:4, 5). Kiedy później przyłączyli się do nich wierzący ludzie z innych narodów, powstał duchowy naród, „Izrael Boży” (Gal 6:16).

Jehowa: Zacytowano tu słowa z Iz 10:23, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH) (zob. Dodatek C).

całkowicie i bez zwlekania: Lub „do końca i szybko”. Dosł. „kończąc i przycinając”. Paweł cytuje tutaj z Septuaginty Iz 10:22, 23. Na Jerozolimie to proroctwo spełniło się zarówno w 607 r. p.n.e., jak i w 70 r. n.e., gdy Jehowa wykonał na niej wyrok szybko i całkowicie.

Jehowa: Zacytowano tu słowa z Iz 1:9, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH) (zob. Dodatek C).

Jehowa, Bóg Zastępów: To wyrażenie pochodzi z Pism Hebrajskich, gdzie występuje 283 razy, po raz pierwszy w 1Sm 1:3 (w jęz. hebr. najczęściej w dosł. formie „Jehowa Zastępów”). Jest to połączenie hebrajskiego terminu cewaʼòt, oznaczającego „zastępy; wojska”, oraz tetragramu. W Chrześcijańskich Pismach Greckich odpowiednik tego wyrażenia pojawia się dwa razy, tutaj i w Jak 5:4. Zarówno Paweł, jak i Jakub odwołali się do proroctw z Pism Hebrajskich. W tych dwóch wersetach hebrajskie słowo cewaʼòt („zastępy; wojska”) zostało przetransliterowane na język grecki jako Sabaòt. Chociaż w greckich manuskryptach pojawia się tu Kýrios Sabaòt („Pan Sabaot”), to w pewnym leksykonie powiedziano, że Sabaòt jest używane „w nazwie odnoszącej się do Boga (...) [która] =יהוה צְבָאוֹת [JHWH cewaʼòt] Jahwe, Pan Wojsk, Pan Zastępów” (A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, wyd. III). Inne powody użycia w Przekładzie Nowego Świata imienia Bożego wyjaśniono w Dodatku C1.

Zastępów: Lub „niebiańskich zastępów”. Grecki termin Sabaòt jest transliteracją hebrajskiego słowa cewaʼòt (lm. od cawáʼ), które zasadniczo oznacza literalne wojsko, czyli siły zbrojne (Rdz 21:22; Pwt 20:9; zob. komentarz do wyrażenia Jehowa, Bóg Zastępów w tym wersecie). Wygląda na to, że słowo „zastępy” odnosi się tu przede wszystkim — a być może wyłącznie — do sił anielskich. Wyrażenie „Jehowa, Bóg Zastępów” uwydatnia więc potęgę Władcy Wszechświata, który ma do dyspozycji ogromne rzesze stworzeń duchowych (Ps 103:20, 21; 148:1, 2; Iz 1:24; Jer 32:17, 18). Jednak zdaniem niektórych określenie „zastępy” występujące w tym wyrażeniu oprócz aniołów obejmuje wojska izraelskie oraz nieożywione ciała niebieskie.

potomstwa: Zob. komentarz do Rz 9:7.

na nim: Czyli na symbolicznym kamieniu wspomnianym w Iz 28:16, skąd cytuje Paweł. Tym „kamieniem” jest Jezus Chrystus. Wynika to jasno z Rz 10:11 i 1Pt 2:6, gdzie przytoczono to samo proroctwo i wyraźnie odniesiono je do Jezusa. Grecki zaimek przetłumaczony w omawianym wersecie na „nim” może odnosić się także do osoby. I tak właśnie został użyty w Rz 10:11, gdzie Paweł nic nie wspomina o kamieniu. Tak więc natchnione słowa Izajasza, Pawła i Piotra stanowią gwarancję, że ci, którzy wierzą w Jezusa, nigdy się nie rozczarują.

nie będzie rozczarowany: Paweł cytuje tutaj z Septuaginty Iz 28:16. Użyty przez niego grecki zwrot zasadniczo znaczy „nie będzie się wstydzić; nie zostanie zawstydzony”. Paweł podkreśla w ten sposób, że w przeciwieństwie do ludzi, których wiara okazała się daremna, ci, którzy wierzą w Jezusa Chrystusa — symboliczny kamień wspomniany w Księdze Izajasza — nie zaznają wstydu ani się nie zawiodą. Ten sam zwrot został użyty w Rz 10:11 i 1Pt 2:6.